cmentarzysko

CMENTARZYSKO (lub nekropola) w archeologii to pozostałość po miejscu, gdzie chowano zmarłych. Mogą być płaskie lub z widocznymi konstrukcjami – najczęściej kurhanami. Na przestrzeni dziejów na terenie Polski zmarłych najczęściej chowano składając ciała do grobów o różnych konstrukcjach lub paląc na stosie. Pierwszy ze sposobów to tzw. pochówek szkieletowy (fachowo inhumacja), a drugi ciałopalenie (lub kremacja). Poza nimi o wiele rzadziej zdarzają się pochówki cząstkowe (z fragmentem zwłok) czy symboliczne – nie zawierające ciała zmarłego (kenotafy), a niektóre cmentarzyska są birytualne (odkrywane są szkielety jak i skremowane szczątki).

Sposób budowy grobów, ich wygląd, traktowanie zmarłych oraz wyposażenie zwane ogólnie obrządkiem pogrzebowym różnią się w zależności od czasów i możliwości danych grup ludzkich. Są na tyle ważne dla archeologów, że często stanowią kluczową charakterystykę danej społeczności, a nawet całych kręgów kulturowych zajmujących większe obszary całych kontynentów.

Cmentarzysko czy cmentarz?
Tam gdzie wciąż chowa się zmarłych mamy do czynienia z cmentarzem. I choć w teorii cmentarz, który nie pełni już swojej funkcji z reguły staje się cmentarzyskiem, to nie zawsze to określenie jest stosowane automatycznie. Chodzi tu szczególnie o młodsze cmentarze, na których zmarłych przestano chować dopiero we współczesności.

Jak wygląda cmentarzysko?
Na ziemiach dzisiejszej Polski najczęstsze cmentarzyska to:
CMENTARZYSKO PRZYKOŚCIELNE to cmentarz zakładany w bezpośrednim sąsiedztwie świątyni chrześcijańskiej, przy pochówku ściśle przestrzegano reguł dotyczących traktowania ciała, jego układu i wyposażenia. Pojawiają się z wprowadzeniem chrześcijaństwa we wczesnym średniowieczu i w wielu miejscach funkcjonują po dziś dzień, choć przykłady takich użytkowanych bez przerw są bardzo rzadkie.

CMENTARZYSKO RZĘDOWE to uporządkowane pole grzebalne z jamami grobowymi lokowanymi w równoległych rzędach. Niespaleni, wyprostowani zmarli układani byli w grobach z głowami w kierunku zachodnim. Ten typ cmentarza na terenie Polski bywa łączony z wpływami chrześcijaństwa

CMENTARZYSKO KURHANOWE to pole grzebalne, na którym zmarłych chowano w kurhanach, czyli specjalnym rodzaju mogiły usypanej głównie z ziemi, a czasami również konstrukcji drewnianych i kamiennych.

CMENTARZYSKO POPIELNICOWE (częściej pole popielnicowe) to pole, na którym zmarłych chowano po kremacji w urnach (inaczej popielnicach). Te zaś umieszczano najczęściej w zagłębieniach bez dodatkowych konstrukcji, tworząc płaskie groby. Najbardziej znaną kulturą, która w ten sposób chowała zmarłych jest kultura łużycka należąca do tzw. kręgu kultur pól popielnicowych obejmującej większość Europy na przełomie epoki brązu i żelaza.

Po co badać cmentarzyska?
Jednoznaczna odpowiedź jest trudna, bo każde cmentarzysko może dostarczyć nam wiele informacji nie tylko na temat kultury materialnej, ale przede wszystkim kondycji biologicznej naszych odległych przodków. Szczególnie gdy badania prowadzone są w ścisłej współpracy z antropologami.

Najsłynniejsze lub najważniejsze cmentarzyska w Polsce
Odpowiedź różnić się będzie na pewno w zależności od specjalizacji i zainteresowań zapytanego archeologa. Za najważniejsze z pewnością uznać można wszystkie stanowiska eponimiczne, czyli te od których dane kultury archeologiczne wzięły swoje nazwy jak np. cmentarzysko kultury przeworskiej w Przeworsku. Z innych, do głowy przychodzą nam Bodzia, czy Ciepłe. Jednak najciekawsze do celów turystycznych są te z zachowanymi formami terenowymi jak m.in. grobowcami megalitycznymi, kamiennymi kręgami (Odry, Węsiory, Grzybnica) czy wczesnosłowiańskimi kurhanami (Lipsko-Polesie, Białogórze). Archeologia Żywa prowadzi doroczny plebiscyt na najważniejsze odkrycia i najsłynniejsze stanowiska minionego roku, także polecamy sprawdzić wszystkich dotychczasowych nominowanych, pod tym linkiem? Pomocna może się również okazać też nasza mapa odkryć.

Wszystkie artykuły na temat badań prowadzonych na cmentarzyskach opublikowane na stronie czasopisma Archeologia Żywa