STANOWISKO ARCHEOLOGICZNE – za stanowisko archeologiczne uznajemy każdy ślad pozostawiony po działalności człowieka w przeszłości. Od małych fragmentów ceramiki i monet, poprzez groby, cmentarze, osady, aż po całe zespoły i krajobrazy.
Co to stanowisko archeologiczne?
Tak jak napisaliśmy wyżej: od małych fragmentów ceramiki i monet, przez groby, cmentarze, osady aż po całe krajobrazy. W teorii nie istnieje żadna granica czasowa i tak samo traktowane są stanowiska z II wojny światowej jak i epoki kamienia. W praktyce jednak często jest tak, że im starsze tym ważniejsze. Czasem stanowiska nazywa się nieruchomymi zabytkami archeologicznymi, w opozycji do odkrywanych przedmiotów, które są ruchome. Jednak każdy odnaleziony zabytek, nawet mały fragment ceramiki, mogą wskazywać, że w tym miejscu znajduje się stanowisko archeologiczne.
Jak znaleźć stanowisko archeologiczne?
Jest wiele sposobów by odnaleźć nieznane dotąd stanowisko archeologiczne. Uprzedzimy bowiem pytanie – w Polsce odkrywa się co roku dziesiątki nowych stanowisk, a nasza ziemia skrywa jeszcze wiele tajemnic! Jeszcze do niedawna najczęstszą metodą była analiza starych dokumentów, prospekcja lotnicza i badania powierzchniowe. W efekcie tych ostatnich powstało tzw. AZP – czyli Archeologiczne Zdjęcie Polski, z którego korzystamy po dziś dzień. Obecnie do tych sposobów doszły metoda skanowania laserowego (LiDAR), geofizyka i amatorskie poszukiwania z pomocą wykrywaczy metali. Należy jednak zaznaczyć, że na prowadzenie tych ostatnich w Polsce wymagane jest pozwolenie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, o którego uzyskanie może starać się każdy po przedstawieniu paru dokumentów i uiszczeniu opłaty urzędowej. Prawo dotyczące amatorskich poszukiwań różni się w zależności od kraju, niektóre są bardziej liberalne, w wielu jednak są one całkowicie zakazane.
Czy istnieje mapa stanowisk archeologicznych?
Ogólnodostępną mapę stanowisk można odnaleźć pod tym linkiem. Umieszczono na niej jednak głównie te najważniejsze, a w wielu przypadkach ich lokalizacja jest tylko przybliżona. Wynika to z wielu czynników, ale bez wdawania się w szczegóły warto pamiętać, że również dalsze okolice stanowiska mogą zawierać pozostałości ludzkiej działalności. W razie wątpliwości zawsze najlepiej skontaktować się z najbliższym Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków – oni posiadają pełną bazę danych. Jeśli jednak jakieś stanowisko znajduje się w okolicy polecamy najpierw odnaleźć informacje o nim na naszej stronie, a później zobaczyć je na żywo. Wszystkie stanowiska są prawnie chronione, ale większość jest ogólnodostępna i każdy może je zwiedzać.
Mam stanowisko archeologiczne na działce, co robić?
Spokojnie, nie trzeba załamywać rąk, ponieważ to jeszcze nie koniec świata. Dom z pewnością powstanie, tylko ciut później. Jeśli stanowisko archeologiczne zagrożone jest planowanymi pracami, takimi jak np. budowa domu czy prace rolne lub podczas nich natrafi się na zabytki, należy ten fakt zgłosić do najbliższego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Wtedy podejmuje się czynności prowadzące do jak najszybszego uwolnienia terenu z zabytków. Prowadzi się nadzór lub ratownicze badania archeologiczne, dokumentuje odkrycia i wydobywa wszystko co zabytkowe, dzięki czemu właściciel może spokojnie prowadzić dalsze prace. To prawda, że jeśli nie są one planowane to wydłuża to prace, ale jedynie w przypadkach jeden na milion dochodzi do sytuacji całkowitego wstrzymania prac. Dlatego zawsze warto spełnić swój obowiązek i starać się chronić nasze wspólne dziedzictwo kulturowe ukryte pod ziemią.
Co dzieje się po badaniach stanowisk archeologicznych?
Teren zazwyczaj zostaje „uwolniony od substancji zabytkowej”. Oznacza to tyle, że w przebadanym miejscu nie powinno znajdować się już nic interesującego archeologów. Zazwyczaj jednak jest ono tylko częściowo i teren dookoła, który nie został przebadany wciąż zawiera ślady przeszłości. Należy o tym pamiętać bo mogą być one zagrożone pracami planowanymi w dalszej przyszłości. Jedynie w wypadku naprawdę dużych inwestycji, gdzie bada się naprawdę szerokie powierzchnie mierzące w hektarach (hale produkcyjne, lotniska, autostrady, etc) możemy mówić o całkowitym uwolnieniu.
Jakie są najważniejsze stanowiska archeologiczne w Polsce?
Naszym zdaniem nie jest nim słynna osada obronna kultury łużyckiej z Biskupina, choć z pewnością jest ona najbardziej znanym stanowiskiem w Polsce. Jest jednak wiele ważniejszych, przy czym to trochę tak jak z odpowiedzą na pytanie, która książka w historii ludzkości jest najważniejszą. Chrześcijanie powiedzą z pewnością, że Biblia, muzułmanie – Koran, a fani polskiego fantasy – Wiedźmin. W archeologii jest podobnie. Wszyscy mają swoje przekonania i odpowiedź osoby interesującej się epoką kamienia, będzie różnić się od odpowiedzi średniowiecznika. Mamy jednak pewien subiektywny wyznacznik, a jest nią lista UNESCO. A na niej, od 2019 r., jedynym stanowiskiem archeologicznym są Krzemionki Opatowskie! Są to unikatowe, pradziejowe kopalnie krzemienia pasiastego położone w województwie świętokrzyskim. Ale zapewniamy, każde województwo ma własne stanowisko, często wyjątkowe tylko dla danego regionu. Nic tylko odkrywać!
Wyniki najnowszych badań stanowisk archeologicznych opisywane na stronie czasopisma Archeologia Żywa
