FIBULA to ozdobna zapinka służąca do spinania szat, używana w Europie, od późnej epoki brązu do wczesnego średniowiecza. Fibule stanowiły nieodłączny atrybut stroju i są najczęściej spotykanym zabytkiem w grobach od IV w. p.n.e. do VI w. n.e. Funkcją i kształtem przypominają one trochę dzisiejsze agrafki.
Fibula – co to jest?
Podstawowe elementy fibuli to: igła, sprężynka i kabłąk, w którym wydziela się nóżkę oraz główkę. Fibulami spinano szaty, przeważnie na ramionach, niekiedy na piersiach lub pod brodą. Równocześnie z funkcją użytkową spełniały rolę ozdoby. Chętnie wręczano je w podarunku, jak świadczą o tym umieszczane na nich napisy. Częste zmiany konstrukcji i kształtu fibul pod wpływem mody umożliwiły stworzenie rozbudowanego systemu typologii fibul, na podstawie których możliwe jest precyzyjne datowanie względne obiektów archeologicznych.
Konstrukcja fibuli
Fibule wykonywano najczęściej z brązu, z żelaza, niekiedy z metali szlachetnych, czasami wysadzano je drogimi kamieniami lub zdobiono wtapianą emalią. Ich długość wahała się od 2 do 20 cm. Ozdobną częścią fibuli jest kabłąk (a zwłaszcza obydwa jego zakończenia: główka i nóżka), najczęściej odpowiednio wyginany z drutu lub odlewany, ale i stosowano inne techniki. Do szat fibulę przypinało się za pomocą igły, która wychodziła ze sprężynki umieszczonej pod główką i wsuwano do pochewki umieszczonej pod nóżką.
Podział podstawowy
W Europie wykształciło się wiele odmian fibul różniących się kształtem, konstrukcją i dekoracją. Rozróżnia się ich dwa podstawowe typy:
– jednoczęściowe – w których kabłąk, sprężyna i szpila stanowią całość wykonaną z jednego kawałka metalu; typ ten przeważał w południowej Europie;
– dwuczęściowe – z oddzielnie wykonanym kabłąkiem i szpilą, przy czym kabłąk o jednym końcu rozszerzonym i zaopatrzonym w otwór umożliwiał połączenie ze sprężyną szpili; ten typ był raczej charakterystyczny dla Europy północnej i środkowej.
Typologie fibul i datowanie względne
W oparciu o to jak ich kształt zmieniał się na przestrzeni dziejów badacze przeszłości starali się już od dawna uszeregować, które z typów pojawiały się w danym przedziale czasu. W ten sposób otrzymaliśmy tzw. typologie fibul, a dwiema najczęściej cytowanymi są typologia fibul według Oscara Almgrena dla zabytków z okresu wpływów rzymskich, oraz uzupełniającą ją typologia fibul według Józefa Kostrzewskiego dla zabytków z okresu lateńskiego.
Najnowsze odkrycia związane z fibulami
