kultura przeworska

Kultura przeworska to kultura archeologiczna epoki żelaza która rozwijała się między III wiekiem p.n.e. a V wiekiem n.e. na terenach obecnej Polski, Galicji i Zakarpacia. Dawniej nazywana kulturą wenedzką lub grupą przeworską kultury grobów jamowych, kultura ta zastąpiła na znacznej części swojego terytorium wcześniejszą kulturę pomorską. Prawdopodobnie to na podłożu kultury pomorskiej z silnymi wpływami kultury lateńskiej powstała kultura przeworska. Pomimo przeciwnych głosów wciąż dominuje pogląd o związku Wandalów z kulturą przeworską. Nazwa kultury pochodzi od eponimicznego cmentarzyska odkrytego w miejscowości Gać, koło Przeworska.

RYS OKRESU WPŁYWÓW RZYMSKICH
Militarna ekspansja Imperium Rzymskiego, które w początkach naszej ery oparło swe granice na Renie i Dunaju, zniszczyła polityczną potęgę Celtów. Ożywiły się kontakty Rzymu z plemionami Europy Środkowej. Przez ziemie dzisiejszej Polski przebiegały liczne szlaki handlowe, w tym ten najbardziej znany, zwany szlakiem bursztynowym. Społeczności uznawane przez współczesnych badaczy pod terminem kultury przeworskiej były jednymi z wielu, które uczestniczyły w tych intensywnych czasach, zwanych okresem wpływów rzymskich, lub skrótowo OWR.

BUDOWNICTWO
Ludność kultury przeworskiej zamieszkiwała w osadach tzw. zagrodowych, czyli z budownictwem rozproszonym, czasem tworząc również większe skupiska osadnicze. Przewodnią formą budownictwa w kulturze przeworskiej były dwunawowe domy słupowe z podziałem na część mieszkalną i inwentarzową. Najliczniej występowały obiekty o powierzchni od 100 do 140 metrów kwadratowych. Ściany domów wykonane były w początkowym okresie z plecionki, później także dranicy. Używano również gliny do uszczelniania ścian. Półziemianki oraz mniejsze obiekty słupowe spełniały funkcje gospodarcze: wytwórcze oraz magazynowe.

OBRZĄDEK POGRZEBOWY
Kultura przeworska znana jest nie tylko z bardzo wielu osad, ale i cmentarzysk. Jej cechami charakterystycznymi są: dominujący lub prawie wyłączny obrządek ciałopalny, duża ilość broni i narzędzi w grobach męskich, oraz częste występowanie ozdób i części stroju wykonanych z żelaza. Broń często w trakcie obrzędów pogrzebowych była rytualnie zginana lub niszczona. W dalszym ciągu użytkowane są rozległe cmentarzyska, funkcjonujące nawet do początku V w. W najpóźniejszych fazach tych nekropoli pojawia się warstwa ciałopalenia z rozproszonymi fragmentami wyposażenia. Występują także niezbyt liczne groby i niewielkie cmentarzyska szkieletowe. Ten stabilny obraz zostaje przerwany na przełomie IV i V w. Z tego okresu znamy przykłady grobów z elementami nomadycznymi.

GOSPODARKA
Podstawą gospodarki tej kultury było przede wszystkim rolnictwo oraz hodowla zwierząt. Istniał handel ze strefą południowoeuropejską, co poświadczone jest przez liczne importy, np. dzbany i situle z Italii. Na wysokim poziomie stała produkcja rzemieślnicza. W IV i w początkach V w. kultura przeworska przeżywała jeszcze rozwój gospodarczy, wyrażający się w stosowaniu radlic żelaznych i krojów płużnych, pozwalających na uprawę cięższych gleb. Pozwoliło im to na osiedlanie się na terenach, które do tej pory wydawały się nieatrakcyjne dla osadnictwa opartego przede wszystkim na rolnictwie. Ten rozwój obserwowany jest najwyraźniej na Śląsku i w Małopolsce, zaś przedpole Karpat staje się gęściej zasiedlone.

GARNCARSTWO
Jednocześnie z Zachodu za sprawą Celtów i ze Wschodu za sprawą Scytów na nasze ziemie w epoce żelaza dotarła technika toczenia naczyń ceramicznych na kole garncarskim. Do tej pory podstawowym sposobem produkcji były różne techniki lepienia ręcznego. Wraz z pojawieniem się koła i zaadaptowaniem tego wynalazku, w tym przez kulturę przeworską garncarstwo stało się kolejnym wyspecjalizowanym rzemiosłem. O jego dużym znaczeniu i rozwijaniu się nawet masowej produkcji, świadczą takie stanowiska jak jedno z największych centrów produkcji garncarskiej w tej części Europy, odkryte w miejscowości Wrzępia (woj. małopolskie). Ręcznie lepiona ceramika kuchenna przetrwała jednak do końca czasu trwania tej kultury.

NAJNOWSZE ODKRYCIA I BADANIA STANOWISK KULTURY PRZEWORSKIEJ