W historii wyróżniamy tradycyjnie 5 epok: prehistoria, starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność. Co nauka to jednak inny podział. Na tej stronie znajdziesz te według trzech najważniejszych nauk dla dziejów ludzkości – historii, historii sztuki i archeologii.
Jeśli trafiłeś na tę stronę poszukując odpowiedzi na pytanie: „Wymień epoki historyczne i ich granice czasowe” to wszystko co Cię interesuje znajdziesz w poniższych 5 punktach. Są to nazwy epok historycznych z ich datami początkowymi i końcowymi, oraz najczęściej wymienianymi przełomowymi wydarzeniami. Epoki po kolei to:
Podział na epoki historyczne – jakie są epoki w historii?
- Prehistoria (od ok. 3,3 mln lat temu do 4000/3500 lat p.n.e.) – od użycia pierwszych narzędzi do wynalezienia pisma
- Starożytność (od ok. 3 500 lat p.n.e. do 476 r. n.e.) – od wynalezienia pisma do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego
- Średniowiecze (od 476 r do 1492 r.) – od upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego najczęściej do odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba
- Nowożytność (od 1492 r. do 1789 r.) – najczęściej od odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba do wybuchu rewolucji francuskiej
- Epoka XIX wieku (od 1789 r. do 1914 r.) – od rewolucji francuskiej do wybuchu I wojny światowej
- Współczesność (od 1914 r. do dziś) – nie trzeba chyba tłumaczyć?
Każda nauka dzieli umownie przeszłość na różne epoki i okresy wedle swoich potrzeb, a te dzielą czasem na jeszcze mniejsze, i jeszcze mniejsze. Co to znaczy, że podział na epoki jest umowny? Każde dwie epoki teoretycznie rozdziela tzw. cezura, czyli przełomowe wydarzenie, które ktoś uznał, że w jakiś sposób odmieniło historię świata. Brzmi niedorzecznie? Jak najbardziej, bo to w sumie tylko sugestia późniejszych badaczy. W momencie danego odkrycia nikt nie zdawał sobie sprawy, że nagle dzięki temu skończyła się dana epoka, ale my naukowcy lubimy porządek. Z tego powodu wynikają i jednak problemy, bo nie wszyscy za graniczne przyjmują te same daty. Przykładowo jako koniec średniowiecza niektórzy alternatywnie wymieniają początek reformacji (1517 r.) lub upadek Cesarstwa Wschodniorzymskiego (1453 r.).
Archeologia w temacie periodyzacji dziejów ma o wiele więcej wspólnego z historią sztuki, bo obie te dyscypliny bardziej przyjmują do wiadomości, że byle wydarzenie nie jest w stanie zmienić świata. To jego skutki i wynikłe po nim procesy są tak naprawdę ważne. Nie mówiąc już o tym, że w różnych zakątkach Ziemi wszystko działo się w różnym czasie. I tak, w periodyzacji sztuki dla historii ziem dzisiejszej Polski w uogólnieniu wygląda to tak:
Periodyzacja dziejów według historii sztuki
- Prehistoria
- Starożytność
- Średniowiecze
- Sztuka romańska (od ok. X w. n.e. do XII w.)
- Sztuka gotycka (od XIII do XV w.)
- Nowożytność
- Renesans i manieryzm (od końca XVI do połowy XVII w.)
- Barok i rokoko (od końca XVI do poł. XVIII w.)
- XIX i XXI w.
- Klasycyzm (ok. 1760 – 1830)
- Romantyzm i pozytywizm (od końca XVIIII w. do lat 40. XIX w.) – przy czym w Polsce impresjonizm przyjęto raczej oschle
- Młoda Polska (1890 – 1918) – czyli nasza odmiana modernizmu
- Dwudziestolecie międzywojenne – i tu już modernizm pełną parą
- Po 1945 – sztuka współczesna, przy czym w czasach PRL obowiązującym nurtem był socrealizm, co zakończyło się w 1989 r.
Podział prehistorii na epoki*
*po ukośniku podano przedziały czasowe epok archeologicznych dla ziem dzisiejszej Polski
- Epoka kamienia (ok. 3,3 mln lat – 3400/2000 p.n.e.)
- Epoka brązu (ok. 3400 – 1200 p.n.e.) / (ok. 2300 – 700 p.n.e.)
- Epoka żelaza (ok. 1200/700 p.n.e. do starożytności/średniowiecza)
- Starożytność
- Średniowiecze
- Nowożytność
- Współczesność
Jeśli naprawdę interesujesz się przeszłością i pragniesz poszerzyć swoją wiedzę, a pytania w stylu gdzie odkryto najstarsze szczątki człowieka w Polsce, jak zbudowano piramidy, które 10 budynków było najwyższych w starożytności, czy jak powstała Polska, nie dają Ci zasnąć, to jesteś w najlepszym miejscu do rozpoczęcia prawdziwiej nauki – a wszystko zaczęło się w paleolicie.
Archeologów najbardziej ciekawi właśnie prehistoria, czyli paleolit, mezolit, neolit, epoka brązu i epoka żelaza. To najdłuższy okres w naszych dziejach. Choć i są wśród nas pasjonaci starożytności, średniowiecza, nowożytności czy współczesności, bo archeologia pozwala na odkrycia, które innym naukom się nie śniły.
PALEOLIT
Epoka kamienia jest najstarszym i najdłuższym etapem w dziejach ludzkości. Jej początki sięgają 3,3 miliona lat temu, kiedy wczesne istoty ludzkie w Afryce zaczęły wytwarzać narzędzia kamienne, a zamyka ją upowszechnienie narzędzi z brązu, które w Europie nastąpiło przed 4 tysiącami lat.
Podział epoki kamienia wygląda tak: paleolit, czyli starsza epoka kamienia, mezolit – środkowa epoka kamienia, oraz neolit czyli młodsza epoka kamienia. Epokę paleolitu cechowały: duża zależność człowieka od środowiska przyrodniczego; wolne tempo przemian w gospodarce, technologii i kulturze, zwłaszcza w początkowych stadiach rozwoju, oraz podobieństwo sposobów życia na odległych od siebie obszarach. Niektórzy mogą sugerować, że działo się wówczas niewiele, jednak to nieprawda! Najważniejsze wydarzenia paleolitu:
- wynalezienie narzędzi z kamienia
- rozwinięcie umiejętności myślistwa,
- rozpoczęcie malowania i rysowania na ścianach jaskiń.
Kości wymarłych ssaków sprzed tysięcy lat odkryte w Jaskini Raj
Kamienne narzędzia neandertalskie sprzed 130 tys. lat odkryte w Raciborzu-Studziennej
MEZOLIT
Mezolit – inaczej środkowa epoka kamienia to okres trwający od około 11 000 – 7 000 p.n.e. na Bliskim Wschodzie i około 8 000 – 4 800 p.n.e. na terenach Niżu Środkowoeuropejskiego, stanowiący stopniowe przejście od paleolitu do neolitu i związany z postępującymi przemianami klimatycznymi związanymi z końcem zlodowaceń. Najważniejsze wydarzenia mezolitu:
- rozwinięcie technologii produkcji kamiennych narzędzi,
- zmiany w diecie i stylu życia,
- rozwinięcie zdolności w żeglugi i rybołówstwie.
Jak długo łowcy-zbieracze znad wschodniego Bałtyku opierali się rolnictwu?
Umiejętność wytwarzania naczyń ceramicznych trafiła do Europy również przez Syberię i rejon Morza Kaspijskiego
NEOLIT
Na epokę neolitu przypada ważny etap formowania się struktur etnicznych zasadniczych dla dalszego rozwoju Europy. Kluczowym procesem była przede wszystkim tzw. rewolucja neolityczna, która sprawiła, że ludzie wykształcili techniki uprawy roślin i hodowli zwierząt. Istotne znaczenie miał również proces indoeuropeizacji, obejmujący także ziemie Polski. Ludy, które posługiwały się językiem praindoeuropejskim, pojawiły się prawdopodobnie już w IV tysiącleciu p.n.e. Ich jedność językowa rozpadła się u schyłku tego tysiąclecia. Najważniejsze wydarzenia neolitu:
- rozwinięcie rolnictwa i hodowli,
- budowa stałych osiedli i osad rolniczych,
- wytworzenie ceramiki i narzędzi z miedzi.
Wiórowiec-sztylet mający ok. 6 000 lat odkryty w Drążgowie
Najstarsza miedziana siekiera w Polsce? Może mieć nawet 6 tys. lat!
EPOKA BRĄZU
Nazwa tej epoki pochodzi od używanych wówczas powszechnie narzędzi z nowo wprowadzonego surowca – brązu, czyli stopu miedzi z cyną. Epoka ta ma zróżnicowane ramy czasowe, zależne od terenu występowania. Najwcześniej, w Egipcie i na Bliskim Wschodzie (Dżemdet Nasr), za początek epoki brązu przyjmuje się umownie rok 3400 p.n.e., w Europie Południowej 2800 p.n.e., na terenach dzisiejszych wschodnich Niemiec i zachodniej Polski 2200 p.n.e. Koniec epoki brązu przypada na lata 1000–700 p.n.e. Najważniejsze wydarzenia epoki brązu:
- wykorzystanie brązu w produkcji narzędzi i broni,
- rozwinięcie handlu dalekosiężnego,
- rozwój zaawansowanych technologii i umiejętności metalurgicznych.
Depozyt z epoki brązu odkryty na Rysiowym Polu w pow. słubickim
Potwierdzono obronną funkcję grodziska sprzed 2,5 tys. lat w gminie Żagań
EPOKA ŻELAZA
To epoka, w której żelazo stało się głównym surowcem w wytwarzaniu narzędzi. Ramy czasowe epoki żelaza są różne i uzależnione od stref geograficznych, zróżnicowania kulturowego i rozwoju społeczno-gospodarczego. Najstarsze wyroby z kutego żelaza (głównie pochodzenia meteorytowego), pochodzą z XV i XIV wieku p.n.e. z terenów gdzie ludność zamieszkiwała państwo Hetytów (Azja Mniejsza). Stamtąd żelazo przez Palestynę dotarło do Egiptu, i dalej do Mezopotamii i Iranu. Następnie na Kaukaz, w XII w p.n.e. do Grecji oraz w XI-X w. p.n.e. do Italii. Do dalszych części Europy żelazo dotarło przez Półwysep Bałkański oraz Kaukaz. W znaczeniu historycznym epoka żelaza trwa do dziś (w sensie archeologicznym skończyła się w XII w.). Najważniejsze wydarzenia epoki żelaza:
- wykorzystanie żelaza w produkcji narzędzi i broni,
- rozwój handlu i pieniądza,
- wzrost znaczenia kwestii militarnych powodujący rozkwit różnych imperiów i państw.
Tylko 3 w Europie! Rzadka moneta sprzed 2 tys. lat odkryta pod Opatowem
Poszukiwacze z Węgorzewa odkryli ozdoby z przełomu II/III wieku n.e.
STAROŻYTNOŚĆ
To pierwsza epoka stricte historyczna i to od niej zwykle rozpoczyna się naukę historii w szkołach. Obejmuje ona dzieje od powstania pierwszych cywilizacji Bliskiego Wschodu, Europy i Afryki Północnej do około V wieku n.e. W odniesieniu do Grecji i Rzymu nazywana jest zamiennie antykiem. W stosunku do podziału archeologicznego pokrywa się z epoką brązu i epoką żelaza. Najważniejsze wydarzenia starożytności:
- rozwinięte starożytne cywilizacje, takie jak starożytny Egipt, starożytna Grecja i starożytny Rzym,
- rozwój zaawansowanych systemów pisania i literatury,
- budowa imponujących budowli i zabytków, takich jak piramidy egipskie, Partenon czy Koloseum.
W starożytnym Nea Pafos ceramikę głównie produkowano lokalnie
Meduza – zgwałcona przez boga, ukarana przez boginię
ŚREDNIOWIECZE
Epoka w historii Europy trwająca od V do XV wieku, która rozpoczęła się wraz z upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego i trwała do epoki renesansu i wielkich odkryć geograficznych. W sensie archeologicznym koniec średniowiecza wyznacza zmierzch epoki żelaza. Jeszcze do niedawna powszechnie uznawane jako czas ciemnoty i przesądów dziś powoli odchodzi się od takiego rozumienia wieków średnich. Najważniejsze wydarzenia średniowiecza:
- rozkwit chrześcijaństwa i wpływ Kościoła na życie społeczne i kulturalne,
- rozwinięcie systemów feudalnych i hierarchii społecznych,
- budowa zamków i katedr gotyckich.
Wkrótce ukaże się monografia gnieźnieńskiej katedry!
Rzadka średniowieczna szlufka znaleziona w okolicy Kamienia Pomorskiego
NOWOŻYTNOŚĆ
Epoka w historii Europy trwająca od początku XV do końca XVIII wieku. Realnymi wyznacznikami przejścia od średniowiecza do nowożytności są przemiany kulturowe, polityczne, państwowe, ideologiczne i w ograniczonym stopniu techniczne. W historii świata za umowne zakończenie epoki najczęściej uznaje się wybuch rewolucji francuskiej, a rzadziej kongres wiedeński. Najważniejsze wydarzenia nowożytności:
- wzrost eksploracji geograficznej i odkrycie nowych kontynentów,
- rewolucje naukowe i rozwój nauki oraz technologii,
- powstanie nowoczesnych państw narodowych i systemów politycznych.
Tysiące fragmentów kafli i nieznana budowla odkryte na zamku Bolków!
W krypcie katedry świdnickiej znaleziono kości co najmniej 38 osób
XIX WIEK
Epoka XIX wieku to okres, który trwał od od 1789 r. do 1914 r. To okres rewolucji, zmian społecznych i gospodarczych oraz znaczących wydarzeń historycznych. To czas rewolucji przemysłowych, kolonializmu, powstań narodowych, rewolucji społecznych i politycznych. W tym wieku nastąpiły znaczące przełomy w technologii, nauce i kulturze, które kształtowały świat w sposób trwały i wpłynęły na kształtowanie współczesności
Najważniejsze wydarzenia XIX wieku:
- rewolucje przemysłowe i rozwój przemysłu.
- kolonializm i imperializm.
- rewolucje społeczne i polityczne, takie jak Wiosna Ludów i powstania narodowe.
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Epoka w historii Europy trwająca od końca XIX wieku do dnia dzisiejszego.
- zakończenie I wojny światowej w 1918 roku,
- zakończenie II wojny światowej w 1945 roku,
- upadek muru berlińskiego w 1989 roku,
NOWY ŚWIAT
Każdy region świata ma własną, lokalnie dopasowaną chronologię dziejów i tak jest również w przypadku obu Ameryk. Naukowcy badający historię kultur prekolumbijskich Mezoameryki ustalili na przykład podział na pięć okresów. Jako, że badania Polaków w Amerykach stanowią stosunkowo mały procent polskiej archeologii (choć ważny w skali światowej), wszystkie artykuły o tej tematyce umieściliśmy w jednej kategorii.
Nowe oblicze Pachacámac w Peru! Odkryto 73 nienaruszone pochówki
Cerro Colorado i zawinięci w tkaniny zmarli sprzed 500 lat
Czym różni się era od epoki a okresu?
Tylko w geologii różnice między epokami a okresami są oczywiste. W geochronologii najdłuższy jest bowiem eon, dzielący się na ery, które dzielą się na okresy, a te zaś na epoki.
W historii i archeologii, ale również historii sztuki, architektury czy literatury, panuje trochę większa dowolność. Pochodzące z łaciny słowo „era”, oraz z greki „epoka” wiele osób w praktyce stosuje naprzemiennie. W wielu artykułach czy książkach znaleźć można takie określenie jak „okres średniowiecza”, co jest w zasadzie „masłem maślanym”. Używają go nawet naukowcy zajmujący się na co dzień średniowieczem, bo nie zwracają na to całkowicie uwagi!
Z reguły jednak era najczęściej pojawia się w przypadku określenia wieku zabytku lub dat wydarzeń – przed naszą erą lub naszej ery. Można by je zatem uznać za największą jednostkę czasu. Epoki są związane z innymi i najczęściej wymienianymi podziałami, oznaczając pewien ważny etap dziejowy będący bardzo istotnym przełomem, punktem odniesienia, który wywarł decydujący wpływ na losy ludzkości. W ten sposób epokami są paleolit, neolit, epoka brązu, średniowiecze, renesans czy barok. Okres zaś to czasami mniejsza jednostka epoki jak np. okres wędrówek ludów, okres wpływów rzymskich, które dalej dzielą się na fazy. Częściej jednak to po prostu jakiś przedział czasu, mniej lub bardziej sprecyzowany, jak np. okres wojny polsko-krzyżackiej 1409-1411.
W potocznym użyciu jednak kombinacje er, epok i okresów są całkowicie dowolne i ograniczone jedynie wyobraźnią autorów. Dlatego możemy spotkać się zarówno z okresem epoki kamienia, okresem wczesnego średniowiecza, samym wczesnym średniowieczem, epoką renesansu, erą renesansu, erą industrialną, epoką industralną, okresem polodowcowym, epoką lodowcową itd.
