Podział na epoki historyczne i archeologiczne

W historii wyróżniamy tradycyjnie 5 epok: pradzieje, starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność. Co nauka to jednak inny podział. Na tej stronie znajdziesz według trzech najważniejszych nauk dla dziejów ludzkości – historii, historii sztuki i archeologii.

Jeśli trafiłeś na tę stronę poszukując odpowiedzi na prawdopodobnie najczęściej zadawane i jednocześnie najnudniejsze zadanie na historii: „Wymień epoki historyczne i ich granice czasowe” to wszystko co Cię interesuje znajdziesz w poniższych 5 punktach.

Podział na epoki historyczne

  1. Prehistoria (od ok. 2,6 mln lat temu do 4000/3500 lat p.n.e.) – od początków ludzkości do wynalezienia pisma
  2. Starożytność (od ok. 3 500 lat p.n.e. do 476 r. n.e.- od wynalezienia pisma do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego
  3. Średniowiecze (od 476 r do XV w.) – od upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego najczęściej do odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba
  4. Nowożytność (od 1492 r. do 1789 r.) – najczęściej od odkrycia Ameryki do wybuchu rewolucji francuskiej
  5. Epoka XIX wieku (od 1789 r. do 1914 r.) – od rewolucji francuskiej do wybuchu I wojny światowej
  6. Współczesność (od 1914 r. do dziś) – nie trzeba chyba tłumaczyć?

Jednak jeśli naprawdę interesujesz się przeszłością i pragniesz poszerzyć swoją wiedzę, a pytania w stylu gdzie odkryto najstarsze szczątki człowieka w Polsce, jak zbudowano piramidy, które 10 budynków było najwyższych w starożytności, czy jak powstała Polska, nie dają Ci zasnąć, to jesteś w najlepszym miejscu do rozpoczęcia prawdziwiej nauki – a wszystko zaczęło się w paleolicie.

Najpierw jednak podstawy. Każda nauka dzieli przeszłość na różne epoki i okresy wedle swoich potrzeb, a te dzielą czasem na jeszcze mniejsze, i jeszcze mniejsze. Każde dwie epoki teoretycznie rozdziela tzw. cezura, czyli przełomowe wydarzenie, które ktoś uznał, że w jakiś sposób odmieniło historię świata. Brzmi niedorzecznie? Oczywiście, bo to totalna bzdura. W momencie odkrycia zwykle nikt nie zdawał sobie z tego sprawy, ale my naukowcy lubimy porządek. Z tego też wynika sporo problemów bo nie wszyscy za graniczne przyjmują te same daty. Przykładowo za koniec średniowiecza na kolejnych miejscach wymienia się początek reformacji (1517 r.) lub upadek Cesarstwa Wschodniorzymskiego (1453 r.). Te najczęściej wymieniane wyglądają jednak jak powyżej.

Archeologia w temacie periodyzacji dziejów ma o wiele więcej wspólnego z historią sztuki, bo obie te dyscypliny bardziej przyjmują do wiadomości, że byle wydarzenie nie jest w stanie zmienić świata. To jego skutki i wynikłe po nim procesy są tak naprawdę ważne. Nie mówiąc już o tym, że w różnych zakątkach Ziemi wszystko działo się w różnym czasie, bo dopiero od niedawna mamy tak szybki przepływ informacji. I tak w periodyzacji sztuki dla historii ziem dzisiejszej Polski w dużym uogólnieniu wygląda to tak:

Periodyzacja dziejów według historii sztuki

  1. Prehistoria (od ok. 50 000 lat p.n.e. do 4000/3500 lat p.n.e.)
  2. Średniowiecze (od ok. 3 500 lat p.n.e. do 476 r. n.e.)
    1. Sztuka romańska (od ok. X w. n.e. do XII w.)
    2. Sztuka gotycka (od XIII do XV w.)
  3. Nowożytność
    1. Renesans i manieryzm (od końca XVI do połowy XVII w.)
    2. Barok i rokoko (od końca XVI do poł. XVIII w.)
  4. XIX i XXI w.
    1. Klasycyzm (ok. 1760 – 1830)
    2. Romantyzm i pozytywizm (od końca XVIIII w. do lat 40. XIX w.) – przy czym w Polsce impresjonizm przyjęto raczej bez szału
    3. Młoda Polska (1890 – 1918) – czyli nasza odmiana modernizmu
    4. Dwudziestolecie międzywojenne – i tu już modernizm pełną parą
    5. Po 1945 – sztuka współczesna, przy czym w czasach PRL obowiązującym nurtem był socrealizm, co zakończyło się w 1989 r.

Podział na epoki archeologiczne dla ziem dzisiejszej Polski

  1. Epoka kamienia (ok. 2 mln lat – 3400/2000 p.n.e.)
    1. Paleolit (ok. 2 mln lat – ok. 11000 p.n.e.) / (ok. 500 000 – 8 000 p.n.e.)
    2. Mezolit (ok. 10000 – ok. 5000 p.n.e.) / (8 000 – 4 800 p.n.e.)
    3. Neolit (ok. 9000 – ok. 3400/2000 p.n.e.) / (5200–1900 p.n.e)
  2. Epoka brązu (ok. 3400 – ok. 1200/750 p.n.e.)
  3. Epoka żelaza (ok. 1200 p.n.e. do starożytności/średniowiecza)
  4. Starożytność
  5. Średniowiecze
  6. Nowożytność
  7. Współczesność
Wspieraj jedyne w Polsce czasopismo archeologiczne pisane ludzkim językiem i zamów prenumeratę już dziś!

Nas, archeologów, najbardziej jednak ciekawi właśnie prehistoria, czyli paleolit, mezolit, neolit, epoka brązu i epoka żelaza. To najdłuższy okres w naszych dziejach, a tak często pomijany przez wielu. Nauczyliśmy się wówczas podstaw tego, co dziś pozwala nam tracić bezsensownie czas na czytanie takich głupot jak chociażby podział na epoki historyczne. Choć i są wśród nas pasjonaci starożytności, średniowiecza, nowożytności czy współczesności, bo wiele metod badawczych pozwala na odkrycia, które innym naukom się nie śniły. No ale skoro już doszliśmy tak daleko to może warto zacząć tak naprawdę od początku?

PALEOLIT

Epoka kamienia jest najstarszym i najdłuższym etapem w dziejach ludzkości. Jej początki sięgają 2,6 miliona lat temu, kiedy wczesne istoty ludzkie w Afryce zaczęły wytwarzać narzędzia kamienne, a zamyka ją upowszechnienie narzędzi z brązu, które w Europie nastąpiło przed 4 tysiącami lat. Dzieli się na ją na starszą epokę kamienia – paleolit, oraz młodszą epokę kamienia – neolit, które na niektórych obszarach Ziemi, w tym w Polsce, rozdziela jeszcze środkowa epoka kamienia – mezolit. Epokę tę cechowały: duża zależność człowieka od środowiska przyrodniczego; wolne tempo przemian w gospodarce, technologii i kulturze, zwłaszcza w początkowych stadiach rozwoju, oraz podobieństwo sposobów życia na odległych od siebie obszarach.

MEZOLIT

Mezolit – inaczej środkowa epoka kamienia to okres trwający od około 11 000 – 7 000 p.n.e. na Bliskim Wschodzie i około 8 000 – 4 800 p.n.e. na terenach Niżu Środkowoeuropejskiego, stanowiący stopniowe przejście od paleolitu do neolitu i związany z postępującymi przemianami klimatycznymi związanymi z końcem zlodowaceń.

NEOLIT

Na epokę neolitu przypada ważny etap formowania się struktur etnicznych zasadniczych dla dalszego rozwoju Europy. Najistotniejsze znaczenie miał proces indoeuropeizacji, obejmujący także ziemie Polski. Ludy, które posługiwały się językiem praindoeuropejskim, pojawiły się prawdopodobnie już w IV tysiącleciu p.n.e. Ich jedność językowa rozpadła się u schyłku tego tysiąclecia.

EPOKA BRĄZU

Nazwa tej epoki pochodzi od używanych wówczas powszechnie narzędzi z nowo wprowadzonego surowca – brązu, czyli stopu miedzi z cyną. Epoka ta ma zróżnicowane ramy czasowe, zależne od terenu występowania. Najwcześniej, w Egipcie i na Bliskim Wschodzie (Dżemdet Nasr), za początek epoki brązu przyjmuje się umownie rok 3400 p.n.e., w Europie Południowej 2800 p.n.e., na terenach dzisiejszych wschodnich Niemiec i zachodniej Polski 2200 p.n.e. Koniec epoki brązu przypada na lata 1000–700 p.n.e.

EPOKA ŻELAZA

To epoka, w której żelazo stało się głównym surowcem w wytwarzaniu narzędzi. Ramy czasowe epoki żelaza są różne i uzależnione od stref geograficznych, zróżnicowania kulturowego i rozwoju społeczno-gospodarczego. Najstarsze wyroby z kutego żelaza (głównie pochodzenia meteorytowego), pochodzą z XV i XIV wieku p.n.e. z terenów gdzie ludność zamieszkiwała państwo Hetytów (Azja Mniejsza). Stamtąd żelazo przez Palestynę dotarło do Egiptu, i dalej do Mezopotamii i Iranu. Następnie na Kaukaz, w XII w p.n.e. do Grecji oraz w XI-X w. p.n.e. do Italii. Do dalszych części Europy żelazo dotarło przez Półwysep Bałkański oraz Kaukaz. W znaczeniu historycznym epoka żelaza trwa do dziś (w sensie archeologicznym skończyła się w XIII w.)

STAROŻYTNOŚĆ

To pierwsza epoka stricte historyczna i to od niej zwykle rozpoczyna się naukę historii w szkołach. Obejmuje ona dzieje od powstania pierwszych cywilizacji Bliskiego Wschodu, Europy i Afryki Północnej do około V wieku n.e. W odniesieniu do Grecji i Rzymu nazywana jest zamiennie antykiem. W stosunku do podziału archeologicznego pokrywa się z epoką brązu i epoką żelaza.

ŚREDNIOWIECZE

Epoka w historii Europy trwająca od V do XV wieku, która rozpoczęła się wraz z upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego i trwała do epoki renesansu i wielkich odkryć geograficznych. W sensie archeologicznym koniec średniowiecza wyznacza zmierzch epoki żelaza. Jeszcze do niedawna powszechnie uznawane jako czas ciemnoty i przesądów dziś powoli odchodzi się od takiego rozumienia wieków średnich.

NOWOŻYTNOŚĆ

Epoka w historii Europy trwająca od początku XV do końca XVIII wieku.  Realnymi wyznacznikami przejścia od średniowiecza do nowożytności są przemiany kulturowe, polityczne, państwowe, ideologiczne i w ograniczonym stopniu techniczne. W historii świata za umowne zakończenie epoki najczęściej uznaje się wybuch rewolucji francuskiej, a rzadziej kongres wiedeński.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Epoka w historii Europy trwająca od końca nowożytności do dnia dzisiejszego.

NOWY ŚWIAT

Każdy region świata ma własną, lokalnie dopasowaną chronologię dziejów i tak jest również w przypadku obu Ameryk. Naukowcy badający historię kultur prekolumbijskich Mezoameryki ustalili na przykład podział na pięć okresów. Jako, że badania Polaków w Amerykach stanowią stosunkowo mały procent polskiej archeologii (choć ważny w skali światowej), wszystkie artykuły o tej tematyce umieściliśmy w jednej kategorii.

PRZEKROJOWO

Czasem archeolodzy lubią popatrzeć na sprawy z szerokiego punktu widzenia. Tutaj trafiają artykuły, których nie jesteśmy w stanie zaklasyfikować do jednej epoki.