W historii wyróżniamy tradycyjnie 5 epok: prehistoria, starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność. Co nauka to jednak inny podział. Na tej stronie znajdziesz te według trzech najważniejszych nauk dla dziejów ludzkości – historii, historii sztuki i archeologii.
Jeśli trafiłeś na tę stronę poszukując odpowiedzi na prawdopodobnie najczęściej zadawane i jednocześnie najnudniejsze zadanie na historii: „Wymień epoki historyczne i ich granice czasowe” to wszystko co Cię interesuje znajdziesz w poniższych 5 punktach.
Podział na epoki historyczne
- Prehistoria (od ok. 2,6 mln lat temu do 4000/3500 lat p.n.e.) – od początków ludzkości do wynalezienia pisma
- Starożytność (od ok. 3 500 lat p.n.e. do 476 r. n.e.- od wynalezienia pisma do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego
- Średniowiecze (od 476 r do XV w.) – od upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego najczęściej do odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba
- Nowożytność (od 1492 r. do 1789 r.) – najczęściej od odkrycia Ameryki do wybuchu rewolucji francuskiej
- Epoka XIX wieku (od 1789 r. do 1914 r.) – od rewolucji francuskiej do wybuchu I wojny światowej
- Współczesność (od 1914 r. do dziś) – nie trzeba chyba tłumaczyć?
Jednak jeśli naprawdę interesujesz się przeszłością i pragniesz poszerzyć swoją wiedzę, a pytania w stylu gdzie odkryto najstarsze szczątki człowieka w Polsce, jak zbudowano piramidy, które 10 budynków było najwyższych w starożytności, czy jak powstała Polska, nie dają Ci zasnąć, to jesteś w najlepszym miejscu do rozpoczęcia prawdziwiej nauki – a wszystko zaczęło się w paleolicie.
Najpierw jednak podstawy. Każda nauka dzieli umownie przeszłość na różne epoki i okresy wedle swoich potrzeb, a te dzielą czasem na jeszcze mniejsze, i jeszcze mniejsze. Co to znaczy, że podział na epoki jest umowny? Każde dwie epoki teoretycznie rozdziela tzw. cezura, czyli przełomowe wydarzenie, które ktoś uznał, że w jakiś sposób odmieniło historię świata. Brzmi niedorzecznie? Oczywiście, bo to totalna bzdura. W momencie odkrycia zwykle nikt nie zdawał sobie z tego sprawy, ale my naukowcy lubimy porządek. Z tego też wynika sporo problemów bo nie wszyscy za graniczne przyjmują te same daty. Przykładowo za koniec średniowiecza czasem wymienia się początek reformacji (1517 r.) lub upadek Cesarstwa Wschodniorzymskiego (1453 r.).
Archeologia w temacie periodyzacji dziejów ma o wiele więcej wspólnego z historią sztuki, bo obie te dyscypliny bardziej przyjmują do wiadomości, że byle wydarzenie nie jest w stanie zmienić świata. To jego skutki i wynikłe po nim procesy są tak naprawdę ważne. Nie mówiąc już o tym, że w różnych zakątkach Ziemi wszystko działo się w różnym czasie, bo dopiero od niedawna mamy tak szybki przepływ informacji. I tak w periodyzacji sztuki dla historii ziem dzisiejszej Polski w dużym uogólnieniu wygląda to tak:
Periodyzacja dziejów według historii sztuki
- Prehistoria (od ok. 50 000 lat p.n.e. do 4000/3500 lat p.n.e.)
- Średniowiecze (od ok. 3 500 lat p.n.e. do 476 r. n.e.)
- Sztuka romańska (od ok. X w. n.e. do XII w.)
- Sztuka gotycka (od XIII do XV w.)
- Nowożytność
- Renesans i manieryzm (od końca XVI do połowy XVII w.)
- Barok i rokoko (od końca XVI do poł. XVIII w.)
- XIX i XXI w.
- Klasycyzm (ok. 1760 – 1830)
- Romantyzm i pozytywizm (od końca XVIIII w. do lat 40. XIX w.) – przy czym w Polsce impresjonizm przyjęto raczej bez szału
- Młoda Polska (1890 – 1918) – czyli nasza odmiana modernizmu
- Dwudziestolecie międzywojenne – i tu już modernizm pełną parą
- Po 1945 – sztuka współczesna, przy czym w czasach PRL obowiązującym nurtem był socrealizm, co zakończyło się w 1989 r.
Podział prehistorii na epoki, czyli archeologicznie dla ziem dzisiejszej Polski
- Epoka kamienia (ok. 2 mln lat – 3400/2000 p.n.e.)
- Epoka brązu (ok. 3400 – ok. 1200/750 p.n.e.)
- Epoka żelaza (ok. 1200 p.n.e. do starożytności/średniowiecza)
- Starożytność
- Średniowiecze
- Nowożytność
- Współczesność
Nas, archeologów, najbardziej jednak ciekawi właśnie prehistoria, czyli paleolit, mezolit, neolit, epoka brązu i epoka żelaza. To najdłuższy okres w naszych dziejach, a tak często pomijany przez wielu. Nauczyliśmy się wówczas podstaw tego, co dziś pozwala nam tracić bezsensownie czas na czytanie takich głupot jak chociażby podział na epoki historyczne. Choć i są wśród nas pasjonaci starożytności, średniowiecza, nowożytności czy współczesności, bo wiele metod badawczych pozwala na odkrycia, które innym naukom się nie śniły. No ale skoro już doszliśmy tak daleko to może warto zacząć tak naprawdę od początku?
PALEOLIT
Epoka kamienia jest najstarszym i najdłuższym etapem w dziejach ludzkości. Jej początki sięgają 2,6 miliona lat temu, kiedy wczesne istoty ludzkie w Afryce zaczęły wytwarzać narzędzia kamienne, a zamyka ją upowszechnienie narzędzi z brązu, które w Europie nastąpiło przed 4 tysiącami lat. Podział epoki kamienia wygląda tak: paleolit, czyli starsza epoka kamienia, mezolit – środkowa epoka kamienia, oraz neolit czyli młodsza epoka kamienia. Epokę paleolitu cechowały: duża zależność człowieka od środowiska przyrodniczego; wolne tempo przemian w gospodarce, technologii i kulturze, zwłaszcza w początkowych stadiach rozwoju, oraz podobieństwo sposobów życia na odległych od siebie obszarach. Niektórzy mogą Wam również wmawiać, że działo się wówczas niewiele, jednak to nieprawda! Świadczy to tylko o tym jak mało te osoby wiedzą o odległej przeszłości ludzi.
Obszar Serranía La Lindosa był już wcześniej znany naukowcom, ale ukrywane do tej pory odkrycie skalnej ściany o długości 13 km, usianej wręcz malowidłami naskalnymi… Czytaj więcej… Nowa Kaplica Sykstyńska Prehistorii? Serranía La Lindosa Skąd pochodzimy? Kiedy i w jakich okolicznościach ludzie pojawili się w Europie? A kiedy nasi przodkowie przybyli na ziemie dzisiejszej Polski? Aby znaleźć odpowiedzi na… Czytaj więcej… Przodkowie homo sapiens. Skąd wzięliśmy się w Europie? Do udomowienia wilka nie doszło 30 tys. lat temu, ale zdecydowanie później – zapewne kilkanaście tysięcy lat temu. Wśród obozowisk z tak wczesnego okresu naukowcy…Nowa Kaplica Sykstyńska Prehistorii? Serranía La Lindosa
Przodkowie homo sapiens. Skąd wzięliśmy się w Europie?
Pieska przyjaźń – nie tak długa jak sądzimy?
MEZOLIT
Mezolit – inaczej środkowa epoka kamienia to okres trwający od około 11 000 – 7 000 p.n.e. na Bliskim Wschodzie i około 8 000 – 4 800 p.n.e. na terenach Niżu Środkowoeuropejskiego, stanowiący stopniowe przejście od paleolitu do neolitu i związany z postępującymi przemianami klimatycznymi związanymi z końcem zlodowaceń.
Teren obecnej Polski nie opustoszał pod koniec ostatniej epoki lodowcowej ok. 9500 lat p.n.e. Był dalej zamieszkiwany przez łowców reniferów, którzy stopniowo przystosowali się do… Czytaj więcej… Paleolityczni łowcy nie opuścili swych ziem pod koniec epoki lodowcowej Na zębach ludzi, żyjących niemal 9 tys. lat temu na terenie dzisiejszej Polski, naukowcy wykryli ślady próchnicy. Najstarsze oznaki tej bakteryjnej choroby mogły być efektem… Czytaj więcej… Próchnica dokuczała naszym przodkom już 9 tys. lat temu Polskie dokonania archeologiczne w Afryce Północnej, głównie za sprawą Kazimierza Michałowskiego, wiążą się przede wszystkim z Egiptem i Sudanem. Od ponad pięćdziesięciu lat kolejne pokolenia… Czytaj więcej… O poznańskiej wyprawie w głąb algierskiej SaharyPaleolityczni łowcy nie opuścili swych ziem pod koniec epoki lodowcowej
Próchnica dokuczała naszym przodkom już 9 tys. lat temu
O poznańskiej wyprawie w głąb algierskiej Sahary
NEOLIT
Na epokę neolitu przypada ważny etap formowania się struktur etnicznych zasadniczych dla dalszego rozwoju Europy. Najistotniejsze znaczenie miał proces indoeuropeizacji, obejmujący także ziemie Polski. Ludy, które posługiwały się językiem praindoeuropejskim, pojawiły się prawdopodobnie już w IV tysiącleciu p.n.e. Ich jedność językowa rozpadła się u schyłku tego tysiąclecia.
Wsie, w których 5,5 tys. lat temu mieszkali budowniczowie tzw. grobowców kujawskich – określanych czasami „polskimi piramidami” – odkryli archeolodzy dzięki zastosowaniu m.in. dronów. Ówczesne… Siedem kilkudziesięciometrowych grobowców megalitycznych sprzed ok. 5,5 tys. lat odkryli archeolodzy w Dębianach (woj. świętokrzyskie). Zdaniem odkrywców jest to jedno z największych cmentarzysk tego typu… Czytaj więcej… W Dębianach odkryto jedno z największych cmentarzysk megalitycznych w Polsce Osadę sprzed ponad 7 tys. lat odkryli archeolodzy w Nowym Objezierzu (zachodniopomorskie). Znajduje się niedaleko monumentalnego rondela – obiektu z tego samego okresu. Mieszkali w… Czytaj więcej… W Nowym Objezierzu odkryto osadę budowniczych rondelaOdkryto ponad 150 osad, w których mieszkać mogli budowniczowie megalitycznych grobowców w Wietrzychowicach
W Dębianach odkryto jedno z największych cmentarzysk megalitycznych w Polsce
W Nowym Objezierzu odkryto osadę budowniczych rondela
EPOKA BRĄZU
Nazwa tej epoki pochodzi od używanych wówczas powszechnie narzędzi z nowo wprowadzonego surowca – brązu, czyli stopu miedzi z cyną. Epoka ta ma zróżnicowane ramy czasowe, zależne od terenu występowania. Najwcześniej, w Egipcie i na Bliskim Wschodzie (Dżemdet Nasr), za początek epoki brązu przyjmuje się umownie rok 3400 p.n.e., w Europie Południowej 2800 p.n.e., na terenach dzisiejszych wschodnich Niemiec i zachodniej Polski 2200 p.n.e. Koniec epoki brązu przypada na lata 1000–700 p.n.e.
Proso zaczęto uprawiać w Europie nie, jak wcześniej uważano, już w okresie neolitu nawet 7 tys. lat temu, ale dopiero w czasach epoki brązu, czyli… Czytaj więcej… Proso zaczęto uprawiać w Europie dopiero ok. 3,5 tys. lat temu Ludzie zamieszkujący południowe tereny obecnej Polski ponad 4 tys. lat temu byli bliscy pod względem genetycznym wcześniejszym społecznościom z tych terenów. To świadczy o ciągłości… Czytaj więcej… Mamy kolejne dowody na ciągłość genetyczną społeczności na przełomie neolitu i brązu! Technologia skanowania 3D znajduje zastosowanie w muzealnictwie i popularyzacji nauki. Muzeum Archeologiczne w Gdańsku stworzyło cyfrowy model urny twarzowej sprzed 2500 lat. Na podstawie modelu… Czytaj więcej… Jak stworzono kilkaset kopii najbardziej znanej urny w PolsceProso zaczęto uprawiać w Europie dopiero ok. 3,5 tys. lat temu
Mamy kolejne dowody na ciągłość genetyczną społeczności na przełomie neolitu i brązu!
Jak stworzono kilkaset kopii najbardziej znanej urny w Polsce
EPOKA ŻELAZA
To epoka, w której żelazo stało się głównym surowcem w wytwarzaniu narzędzi. Ramy czasowe epoki żelaza są różne i uzależnione od stref geograficznych, zróżnicowania kulturowego i rozwoju społeczno-gospodarczego. Najstarsze wyroby z kutego żelaza (głównie pochodzenia meteorytowego), pochodzą z XV i XIV wieku p.n.e. z terenów gdzie ludność zamieszkiwała państwo Hetytów (Azja Mniejsza). Stamtąd żelazo przez Palestynę dotarło do Egiptu, i dalej do Mezopotamii i Iranu. Następnie na Kaukaz, w XII w p.n.e. do Grecji oraz w XI-X w. p.n.e. do Italii. Do dalszych części Europy żelazo dotarło przez Półwysep Bałkański oraz Kaukaz. W znaczeniu historycznym epoka żelaza trwa do dziś (w sensie archeologicznym skończyła się w XIII w.).
„Tuż przed wybuchem II wojny światowej brytyjska wdowa wynajmuje domorosłego archeologa, aby zbadał tajemnicze kopce na jej posesji. Ich odkrycie wstrząśnie całym krajem.” Tak brzmi krótka… Czytaj więcej… Wykopaliska (The Dig) – jak to było z odkryciem w Sutton Hoo? Kilkaset fragmentów naczyń ceramicznych odkryto na Śląsku w świetnie zachowanym piecu garncarskim, którego ponad 2 tys. lat temu używali Celtowie. Piec należał do jednych z… Czytaj więcej… Piec garncarski sprzed 2 tys. lat odkryty w Samborowicach Wyspy na Morzu Bałtyckim są piękne i wciąż mało znane. Skrywają wiele tajemnic. Miejscem, do którego chcielibyśmy zabrać Państwa w tym artykule, jest niezwykłe stanowisko… Czytaj więcej… Freja, walkirie i guldgubber – w objęciach dawnych bogówWykopaliska (The Dig) – jak to było z odkryciem w Sutton Hoo?
Piec garncarski sprzed 2 tys. lat odkryty w Samborowicach
Freja, walkirie i guldgubber – w objęciach dawnych bogów
STAROŻYTNOŚĆ
To pierwsza epoka stricte historyczna i to od niej zwykle rozpoczyna się naukę historii w szkołach. Obejmuje ona dzieje od powstania pierwszych cywilizacji Bliskiego Wschodu, Europy i Afryki Północnej do około V wieku n.e. W odniesieniu do Grecji i Rzymu nazywana jest zamiennie antykiem. W stosunku do podziału archeologicznego pokrywa się z epoką brązu i epoką żelaza.
Przez wieki kobiety w czasie ciąży, porodu i połogu radziły sobie same lub pozostawały pod opieką rodziny, lokalnych akuszerek lub wykształconych położnych. Położnictwo należy do… Najstarsze przedstawienie hydraulicznego koła wodnego na rzymskiej mozaice ma około 1700 lat i pochodzi z Apamei (obecna Syria) – uważa prof. Marek T. Olszewski z… Czytaj więcej… Skradziona mozaika ukazuje najstarsze znane nam koło wodne Kamienne główki naśladujące rzeźby z azjatyckiego regionu Gandhara i posąg ukazujący bóstwo znane z głębi Afryki odkryli archeolodzy w czasie badań świątyni w Berenike w…Ciąża i poród w starożytności
Skradziona mozaika ukazuje najstarsze znane nam koło wodne
Wpływy z Dalekiego Wschodu odkryte w starożytnej świątyni nad Morzem Czerwonym w Egipcie
ŚREDNIOWIECZE
Epoka w historii Europy trwająca od V do XV wieku, która rozpoczęła się wraz z upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego i trwała do epoki renesansu i wielkich odkryć geograficznych. W sensie archeologicznym koniec średniowiecza wyznacza zmierzch epoki żelaza. Jeszcze do niedawna powszechnie uznawane jako czas ciemnoty i przesądów dziś powoli odchodzi się od takiego rozumienia wieków średnich.
Początkiem roku 2021 zakończył się kolejny etap prac archeologicznych związanych z budową Apartamentów Tatarska 4 w Przemyślu. Tym razem Pracownia Archeologiczna Mirosława Mazurka prowadziła badania… Czytaj więcej… Wczesnośredniowieczna studnia z ul. Tatarskiej w Przemyślu Latem 2020 roku Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym prowadziło kierowane przez mgr Annę Kacprzak badania wykopaliskowe na północnej osadzie wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Żmijowiskach (gm.… Jednym z najbardziej utrwalonych mitów o średniowieczu jest brak higieny. Choć coraz częściej badacze zwracają uwagę na fakt, że okres brudu w Europie tak naprawdę…Wczesnośredniowieczna studnia z ul. Tatarskiej w Przemyślu
Żelazny czekan ze Żmijowisk
Higiena w średniowiecznej Polsce
NOWOŻYTNOŚĆ
Epoka w historii Europy trwająca od początku XV do końca XVIII wieku. Realnymi wyznacznikami przejścia od średniowiecza do nowożytności są przemiany kulturowe, polityczne, państwowe, ideologiczne i w ograniczonym stopniu techniczne. W historii świata za umowne zakończenie epoki najczęściej uznaje się wybuch rewolucji francuskiej, a rzadziej kongres wiedeński.
U neandertalczyków można znaleźć przykład opieki nad niepełnosprawnym, w starożytnym Egipcie szacunkiem darzono osoby niskiego wzrostu. W średniowieczu zaś polskie pochówki osób niepełnosprawnych nie różniły… Czytaj więcej… Niepełnosprawni w nowożytnej Europie. Projekt DIS-ABLED. Projekt „1000 lat Górnych Łużyc – ludzie, grody, miasta” współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy INTERREG Polska-Saksonia 2014-2020.… Dokładnie 680 XVII-wiecznych monet pochodzących z wielu krajów Europy odnaleźli w Ełku (Warmińsko-mazurskie) członkowie Stowarzyszenia Historyczno-Eksploracyjnego „Jaćwież”. Skarb został zaprezentowany po raz pierwszy w piątek… Czytaj więcej… Ponad 650 monet z XVII wieku odkrytych na hałdzie w EłkuNiepełnosprawni w nowożytnej Europie. Projekt DIS-ABLED.
Projekt 1000 lat Górnych Łużyc
Ponad 650 monet z XVII wieku odkrytych na hałdzie w Ełku
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Epoka w historii Europy trwająca od końca nowożytności do dnia dzisiejszego.
Terenowe badania powierzchniowe to jeden z podstawowych sposobów zdobywania informacji przez archeologów. Polegają na poszukiwaniu śladów zostawionych przez ludzi setki czy tysiące lat temu. Takie… Istnieje niedaleko Chojnic, na polach pod Igłami, dolina, którą lud słusznie nazwał „doliną śmierci”. Z zasypanych rowów strzeleckich w 1939 r. wydobyto w 1945 roku… Czytaj więcej… Jakaś groza wieje od tych pól ponurych – Archeologia Doliny Śmierci Jest połowa lat 90. XX wieku a Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego nadal tkwi w starych, parterowych barakach przy ul. Żwirki i Wigury, używanych w PRL-u…LiDAR – kompletny poradnik. Czym jest skaning laserowy, ALS, NMT, NMPT, LAS, jak działają i gdzie szukać?
Jakaś groza wieje od tych pól ponurych – Archeologia Doliny Śmierci
25 lat Archeologii Żywej! 1996 – 2021
NOWY ŚWIAT
Każdy region świata ma własną, lokalnie dopasowaną chronologię dziejów i tak jest również w przypadku obu Ameryk. Naukowcy badający historię kultur prekolumbijskich Mezoameryki ustalili na przykład podział na pięć okresów. Jako, że badania Polaków w Amerykach stanowią stosunkowo mały procent polskiej archeologii (choć ważny w skali światowej), wszystkie artykuły o tej tematyce umieściliśmy w jednej kategorii.
W czasie rozplanowywania budowli w słynnym Machu Picchu w Peru Inkowie stosowali dwa rodzaje miar. Jeden z nich opierał się na module wynoszącym 42 cm,… Czytaj więcej… Polka odkryła drugi system miar użyty do budowy Machu Picchu Dzieci składane przez Inków na szczytach wulkanów jako ofiary dla bogów mogły pochodzić z różnych rejonów imperium – twierdzą naukowcy badający peruwiańskie mumie, m.in. bioarcheolog… Czytaj więcej… Dzieci składane w ofierze przez Inków pochodziły z całego imperium Z przeszło 20 budowli i 5 placów składał się inkaski kompleks ceremonialny odkryty w sierpniu przez polskich i peruwiańskich archeologów. Zdaniem naukowców jest to największe… Czytaj więcej… Archeolodzy odkryli olbrzymi, inkaski kompleks ceremonialny w PeruPolka odkryła drugi system miar użyty do budowy Machu Picchu
Dzieci składane w ofierze przez Inków pochodziły z całego imperium
Archeolodzy odkryli olbrzymi, inkaski kompleks ceremonialny w Peru
PRZEKROJOWO
Czasem archeolodzy lubią popatrzeć na sprawy z szerokiego punktu widzenia. Tutaj trafiają artykuły, których nie jesteśmy w stanie zaklasyfikować do jednej epoki.
W jaskiniach świetnie zachowują się szczątki zwierząt, dzięki czemu badać można tam kopalne DNA, a z nacieków w jaskiniach wyczytać można, jak zmieniał się klimat… Czytaj więcej… W jaki sposób powstają jaskinie i dlaczego są ważne dla nauki? Australia jest najsuchszym zamieszkanym kontynentem. Jednak jej współrzędne geograficzne i rozmiary decydują, że kontynent ten cechuje szeroki zakres warunków klimatycznych. Sztukę naskalną można odnaleźć we…W jaki sposób powstają jaskinie i dlaczego są ważne dla nauki?
Sztuka naskalna Australii