Skarby i depozyty

SKARB to jeden z podstawowych typów stanowisk archeologicznych. Określenie to dotyczy wyłącznie ruchomych znalezisk – przedmiotów (co najmniej dwóch), które celowo zostały schowane przez jakąś osobę lub grupę. Skarby odnajdywane są najczęściej przypadkowo, nie przeszkadza to jednak wszystkim osobom niezwiązanych z archeologią sądzić, że nauka ta zajmuje się wyłącznie odnajdywaniem skarbów. Przykro nam, ale to tylko w filmach.

Nie zmienia to jednak faktu, że kilogramy złota czy srebra są odnajdywane. W publikacjach naukowych słowo skarb zastępowany jest takimi określeniami jak depozyt lub skład, które są emocjonalnie neutralne. Zakopane przedmioty z celem ich późniejszego odnalezienia są źródłami do badań nad poszczególnymi okresami w dziejach. Skarby deponowane były w Europie już w starszej epoce kamienia, przy czym dużo liczniejsze są znaleziska z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza

Na terenie Polski odnaleziono grubo ponad tysiąc skarbów. Jednym z najbardziej znanych jest pochodzący ze średniowiecza Skarb Średzki.

Co zrobić po odkryciu skarbu?
Każdemu kto przypadkowo natknie się na skarb przysługuje nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Należy bowiem pamiętać, że aktualnie wszystko co znajduje się w ziemi lub w wodzie, niezależnie od tego gdzie to odkryliśmy (las państwowy, własna działka, prywatne pole orne) stanowi nasze wspólne dziedzictwo kulturowe, a tym samym własność Skarbu Państwa i jego miejsce jest w muzeum. W jakich okolicznościach możemy się ubiegać o nagrodę za przypadkowe odkrycie, jak wysoka może ona być i komu się one nie należą dokładnie opisujemy w tym artykule.

Kto chował skarby?
Zwykle odkrycie tego typu depozytów tłumaczy się nasileniem na danych terenach dalekosiężnych kontaktów handlowych. Przede wszystkim w przypadku Pomorza, od końca VIII do początków IX stulecia możemy mówić o funkcjonowaniu najstarszych wieloetnicznych osiedli o charakterze emporiów – ośrodków rzemiosła i wymiany handlowej. Do tej pory od Zatoki Kilońskiej, do ujścia Wisły odkryto relikty 15 takich stanowisk. Stanowią one południową część tzw. nadbałtyckiej strefy gospodarczej. Jej podstawową funkcją była wymiana towarów, w tym najpewniej niewolników, na daleko położonych od siebie obszarach od Skandynawii poczynając, przez Ruś po Konstantynopol, aż po ziemie arabskie.

Jakie przedmioty znajdujemy w skarbach?
W skład najczęściej odnajdywanych skarbów wczesnośredniowiecznych wchodziły trzy główne kategorie zabytków: monety, biżuteria i surowiec do dalszej obróbki. Co ciekawe w najstarszych skarbach odnajdywane są głównie monety arabskie, dopiero od X wieku zaczynają się pojawiać monety z różnych części Europy – Saksonii, Anglii czy Danii. Z powodu wchodzących w ich skład pociętych monet, często nazywane są one zamiennie skarbami siekańcowymi. W systemie wymiany funkcjonującym do końca XI wieku liczył się wyłącznie ciężar kruszca, a nie forma wyrobu. Do tej pory odkryto ponad 300 skarbów różnej wielkości. Niestety większość odkryć miała miejsce jeszcze przed II wojną światową, w wyniku której, część z depozytów uległa zdekompletowaniu lub rozproszeniu. Pomorze nie ma jednak wyłączności na tego typu znaleziska, czego najlepszym przykładem jest skarb odkryty w Legnickim Polu w listopadzie 2018 r.. W epokach wcześniejszych chowano głównie przedmioty wykonane z najcenniejszych surowców, a w nowożytności zwykle ograniczano się już do monet i biżuterii.

Ostatnio znalezione skarby w Polsce, o których piszemy na stronie czasopisma Archeologia Żywa