Krzemień, ten twardy surowiec, od tysiącleci fascynuje człowieka swoimi wyjątkowymi właściwościami i zastosowaniami. Od narzędzi prehistorycznych po wyroby jubilerskie – krzemień jest wszechstronny i wiecznie obecny.
Jakie właściwości ma krzemień?
Krzemień jest ceniony za swoją niezwykłą twardość i odporność na ścieranie. Dzięki temu był idealnym materiałem na narzędzia i broń dla naszych przodków. Krzemień również iskrzy, co czyniło go nieocenionym w tworzeniu ognia przed wynalezieniem zapałek.
Po czym rozpoznać krzemień?
Rozpoznanie krzemienia może wydawać się trudne, ale istnieje kilka charakterystycznych cech. Krzemień ma często gładką, czasem lekko szklistą powierzchnię i jest zazwyczaj ciemny – od czarnego przez szary aż do brązowego i czasami białego. Kiedy krzemień jest uderzany, odłamuje się z charakterystycznymi, ostrymi krawędziami.
Rodzaje krzemieni
W Polsce można znaleźć różnorodne rodzaje krzemienia, które odgrywały ważną rolę już w prehistorii. Najbardziej znane to krzemień czarny z Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, pasiasty z jego charakterystycznymi wzorami wydobywany w słynnych kopalniach w Krzemionkach, czekoladowy o unikatowej barwie, a także rzadszy bursztynowy i chalcedonowy, cenione za swoje estetyczne walory.
Jak powstaje krzemień
Krzemień mieć bardzo różną genezę. Najczęściej formuje się w osadach kredowych dzięki procesowi krzemienia, gdzie krzemionka z wody osadza się i z czasem tworzy twardy, krzemionkowy materiał. Ten proces może trwać miliony lat.
Gdzie można znaleźć krzemień
Krzemień występuje głównie w skałach osadowych, takich jak wapień czy kreda. Znajdziemy go na całym świecie, ale największe znane złoża to m.in. Północna Europa, Wielka Brytania czy obszary Bliskiego Wschodu. Typowe miejsca to klify nadmorskie, wykopaliska wapienne, a także obszary górskie i pagórkowate. W Polsce znane są złoża na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w innych częściach kraju. W wielu regionach krzemień występuje na powierzchni ziemi, więc można go znaleźć podczas spacerów w odpowiednim terenie, szczególnie po orce na polach, gdzie został odsłonięty przez działalność rolniczą.
Krzemień w archeologii
Krzemień ma ogromne znaczenie w archeologii. Jego obecność na stanowiskach archeologicznych może świadczyć o miejscach osadnictwa lub warsztatach narzędziowych. Narzędzia z krzemienia są kluczowymi artefaktami pomagającymi określić wiek i rozwój kulturowy dawnych społeczności.
Badania i odkrycia związanie z krzemieniem opisywane na stronie czasopisma „Archeologia Żywa”:
W październiku 2024 roku zakończyły się fascynujące badania archeologiczne w Sandomierzu-Mokoszynie, które przyniosły odkrycia mogące zmienić nasze spojrzenie na najwcześniejsze dzieje tego regionu. Prace prowadzone przez pracownię „Trzy Epoki“ Monika Bajka z Klimontowa odsłoniły pozostałości osad sprzed tysięcy lat, w tym ślady pierwszego na … Czytaj więcej…
W wyniku wieloletnich badań wykopaliskowych, prowadzonych przez Muzeum Okręgowe w Toruniu w północno-wschodniej części toruńskiego poligonu wojskowego, dokonano istotnych odkryć związanych z późnym paleolitem. Badania, realizowane w latach 2015-2023 w ramach projektu „Późnopaleolityczne osadnictwo okolic Torunia – Brzoza, gm. Wielka Nieszawka”, znacząco poszerzają naszą … Czytaj więcej…
Neolityczna siekierka znaleziona przypadkowo podczas prac ogrodowych w Józefowie niedaleko Legionowa została prawdopodobnie wykonana na terenie dzisiejszej Białorusi. Trafiła do Muzeum Historycznego w Legionowie, gdzie będzie można ją zobaczyć na wystawie od września. Siekierka została znaleziona przypadkowo na terenie posesji w Józefowie niedaleko Legionowa. … Czytaj więcej…
Kolejny cenny zabytek archeologiczny odkryty na terenie woj. lubelskiego. Tym razem to tzw. wiórowiec-sztylet wiązany z neolityczną kulturą lubelsko-wołyńską, datowaną na okres 4100–3650 lat p.n.e. W ostatnim czasie do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie przekazany został retuszowany wiór (o długości ok. 13 cm), … Czytaj więcej…
Prowadzone już od połowy XIX wieku intensywne badania archeologiczne w poszczególnych regionach świata dały nam wgląd w historię społeczności, które je zamieszkiwały. Jednakże pomimo niewątpliwych osiągnięć całych pokoleń archeologów, nasza wiedza o ludach i kulturach/cywilizacjach, które rozwijały się w najbardziej odległych i trudno dostępnych … Czytaj więcej…
Nie kilkadziesiąt tysięcy lat, ale około pół miliona lat mają narzędzia krzemienne odkryte ponad 50 lat temu w jaskini Tunel Wielki – to wyniki najnowszych analiz. Oznacza to, że są to jedne z najstarszych na obecnych ziemiach Polski wytwory rąk człowieka. Dr Małgorzata Kot … Czytaj więcej…
Już ponad 450 ekshumowanych grobów, setki zabytków oraz przypadek paleopatologii wyjątkowy w skali światowej! Oto efekty 3. sezonu wyprzedzających badań ratowniczych prowadzonych przez polskich archeologów i antropologów w opuszczonej czeskiej wsi Libkovice. A to tylko wierzchołek prawdziwej góry lodowej! Libkovice, położone w północno-zachodnich Czechach … Czytaj więcej…
Pradziejowe narzędzia krzemienne i ślady po ich obróbce odkryli archeolodzy na polu w Iłży (woj. mazowieckie). Wykonali je neandertalczycy około 80 tys. lat temu – uważają badacze z Uniwersytetu Warszawskiego i Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Na znaleziska składają się dwa noże krzemienne i … Czytaj więcej…
Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej archeolodzy odkryli mającą nawet 10 tys. lat kopalnię krzemienia czekoladowego. Jak podkreśla kierownik badań dr Magdalena Sudoł-Procyk – to dotąd najdalej wysunięty na południowy zachód w Polsce tego typu obiekt. Wcześniej uważano, że choć zasiedlający te tereny neandertalczycy, a następnie homo … Czytaj więcej…
Wciąż istnieje wiele niewiadomych na temat historii populacji wczesnego człowieka współczesnego w południowo-wschodniej Azji, gdzie dane archeologiczne są skąpe, a klimat tropikalny nie sprzyja zachowaniu starożytnego ludzkiego DNA. Jednak tak jak w przypadku najnowszego odkrycia z indonezyjskiej wyspy Sulawesi, czasem wytrwałość naukowców się opłaca, … Czytaj więcej…
