Majowie

MAJOWIE byli twórcami wysoko rozwiniętej cywilizacji, której funkcjonowanie datujemy na okres od ok. 1200 r. p.n.e. do 1542 r. n.e. Ogólniej i również współcześnie, to grupa ludów indiańskich mówiących językami z rodziny maja, zamieszkujących południowo-wschodni Meksyk (półwysep Jukatan i stan Chiapas), Gwatemalę, Belize i zach. Honduras. Cywilizacja Majów pomimo obejmowania znaczącego terytorium i braku wspólnego państwa posiadała wiele cech wspólnych.

Periodyzacja historii cywilizacji Majów
– okres preklasyczny (2000 p.n.e. – 250 n.e.)
– okres klasyczny (250 – 950)
– okres poklasyczny (950 – 1539)
– okres konkwisty (1511 – 1697)

Gdzie mieszkali Majowie?
Istnieją setki stanowisk będących pozostałościami cywilizacji Majów, które rozrzucone są na terytorium pięciu krajów: Belize, Salwadorze, Gwatemali, Hondurasie i Meksyku. Sześć miejsc o szczególnie wybitnej architekturze lub rzeźbie to Chichen Itza, Palenque, Uxmal i Yaxchilan w Meksyku, Tikal w Gwatemali i Copán w Hondurasie. Inne ważne, ale trudno dostępne miejsca to Calakmul i El Mirador. Zainteresowanym jak wyglądały największe miasta Majów polecamy ten obszerny artykuł.

Jak Majowie zapisywali liczby i pismo?
Majowie na Obszarze Północnym i Centralnym pisali znakami wyrażającymi nie tylko głoski i sylaby, ale przede wszystkim pojęcia i idee, którym jednak przypisana była zwykle określona wartość fonetyczna. Z tych ostatnich można było tworzyć bardziej złożone wyrazy, korzystając z zasady rebusu. Z chwilą, gdy poszło w niepamięć znaczenie poszczególnych hieroglifów, pismo Majów stało się szyfrem prawie niemożliwym do odczytania, tym bardziej, że po wielu wiekach znaki, ulegając licznym przemianom, przestały być podobne do przedmiotów, które miały wyobrażać. Liczby zapisywano w postaci kombinacji kropek i kresek. Liczby od 1 do 4 zaznaczane były odpowiednią ilością kropek, liczba 5 poziomą kreską. Zero zaznaczane było rysunkiem przypominającym półotwarte oko, skorupę ślimaka bądź też muszlę. Cyfry od 0 do 19 Majowie umieszczali w odpowiednich rzędach wielkości. Przez długi czas za majański odpowiednik Kamienia z Rosetty uważano zapiski biskupa Diego de Landy, który w swoim dziele Relación de las cosas de Yucatán podał zestaw znaków uważany przezeń za alfabet Majów (tzw. „alfabet Landy”). Dziś wiadomo, że notatki de Landy były w dużej mierze błędne, co wynikło z nieporozumienia między misjonarzem a jego tubylczymi informatorami. Mimo to pismo hieroglificzne stosowane przez Majów udało się w dużej części rozszyfrować.

Jak wyglądał kalendarz Majów?
Po pierwsze, nie skończył się on z datą 21.12.2012 roku, co przez długi czas niektórzy uważali za ewentualną propozycję końca świata. Kak widać świat cały czas się kręci. Podstawy kalendarza Majów opierają się na systemie, który był powszechnie używany w całym regionie, co najmniej od V wieku p.n.e. Dzieli on wiele aspektów z kalendarzami używanymi przez inne wcześniejsze cywilizacje mezoamerykańskie, takie jak Zapotekowie i Olmekowie oraz współczesne lub późniejsze, takie jak kalendarze miksteckie i azteckie. Kalendarz opierał się o sprzężenie dwóch cykli: rytualnego liczącego 260 dni i słonecznego liczącego 365 dni, podzielonego na 18 okresów (niby miesięcy), po 20 dni i 1 okresu z 5 dniami. Drugim sposobem liczenia upływu czasu była tzw. długa rachuba, odpowiadająca mniej więcej naszemu rokowi. Najczęściej bóstwu Itzamnie przypisuje się przekazanie wiedzy o systemie kalendarzowym przodkom Majów, wraz z pisaniem w ogóle i innymi fundamentalnymi aspektami kultury Majów. Majowie zakładali, że każdy dzień roku ma swoją specyficzną energię, a jeśli uda się nam z nią zsynchronizować, osiągniemy spełnienie. Ten wymiar duchowy nie odrzucał całkowicie naukowości. W kalendarzu Majów nie ma nic przypadkowego. Stanowi on uporządkowaną formę, bazującą na prawach cykliczności i matematyczno-astronomicznym porządku świata.

Czy Majowie składali ofiary z ludzi?
Składanie bóstwom ofiar z ludzi było jednym z najważniejszych rytuałów ludów Ameryki Środkowej. Majowie i Aztekowie przejęli rytuał składania ofiar z ludzkiego serca od Tolteków – Indian znanych z masowych rzezi na jeńcach wojennych. Majowie wierzyli w pakt z bóstwem, zobowiązujący człowieka do karmienia istot demonicznych ofiarami z ludzi w zamian za ich przychylność. Najwcześniejsze przekazy nie wspominają jednak o ofiarach z ludzi. Musiały one wejść do obyczajowości Majów dopiero z czasem, gdy zostali oni podbicie przez inne plemiona – najpierw Tolteków, a potem Azteków. Mimo to, kultura Majów nie przesiąkła kanibalizmem. Przykładowo prace archeologiczne prowadzone w Teotihuacan wykazały, że w momencie poświęcania Świątyni Quetzalcoatla złożono w ofierze ponad 200 osób. Liczba ciał w poszczególnych grobach mogłaby sugerować ich związek z kalendarzem (20 i 18 – liczba dni i miesięcy), z poziomami świata niebiańskiego i podziemnego (odpowiednio: 13 i 9) oraz ze stronami świata (4). Budowla była ozdobiona wizerunkami Pierzastego Węża oraz przedstawieniami wykonanego z kawałków muszli nakrycia głowy tak zwanego Węża Wojny. Najbardziej znani z krwawych, masowych ofiar z ludzi byli jednak Aztekowie, którzy wierzyli, że Słońce i Ziemia już czterokrotnie były niszczone i by zapobiec zniszczeniu świata piątego muszą utrzymać dobre relacje z bogami.

Dlaczego i jak Majowie upadli oraz co się z nimi stało później?
Najprostszym wyjaśnieniem upadku ich cywilizacji są, spowodowane przez susze, coraz mniejsze plony. Ich spadek z roku na rok zmniejszał coraz bardziej wpływy polityczne Majów, prowadząc do dezintegracji społecznej. Spadek plonów przyczynił się także do głodu, a w efekcie do upadku cywilizacji. Cywilizacja Majów weszła w swój okres schyłkowy jeszcze przed podbojem hiszpańskim. Upadły wielkie centra kulturowe i większość miast, duża część ludności przeniosła się do niewielkich wiosek z drewnianymi chatami. Majowie zachowali jednak swoje wierzenia, mity i złożoną, hierarchiczną strukturę społeczną, wreszcie znajomość pisma. Konkwistadorzy narzucili podbitej ludności nowe ramy administracyjne, a przede wszystkim religię i częściowo język. Misjonarze spalili wszystkie pisma Majów utrwalone na nietrwałych materiałach – drewnie, skórze i papierze. Tubylcom zakazano posługiwania się własnym pismem i jego znajomość po krótkim czasie wygasła. W 1546 połączone siły Hiszpanów i Xiu zwyciężyły armie państewek Majów wschodniego Jukatanu, oficjalnie kończąc konkwistę półwyspu. Tayasal (Nojpeten), miasto Majów z plemienia Itzá przetrwało jednak na wyspie ukrytego w lasach jeziora Petén Itzá kolejne 150 lat. Stanowisko to jest badane przez polskich archeologów.

Artykuły opisujące cywilizację Majów oraz najnowsze wyniki badań