ewolucja człowieka

EWOLUCJA CZŁOWIEKA jest, tak samo jak cała ewolucja biologiczna, dobrze udokumentowanym faktem – niezależnie od tego czy się to komuś podoba czy nie. Jest z nią tak samo jak grawitacją, potrzebą oddychania czy obrotami Ziemi wokół Słońca – są niezależne od naszych przekonań i widzimisię.

Czy człowiek pochodzi od małpy?
W wielkim uproszczeniu: tak. W rzeczywistości: jest to bardziej skomplikowane. Nie pochodzimy od żadnej małpy żyjącej współcześnie. Zarówno my, jak i pozostałe naczelne, mamy wspólnego przodka, co jest znaczącą różnicą. Gatunek człowiek rozumny (Homo sapiens) zaliczany jest do rzędu naczelnych i rodziny małp człekokształtnych, do których należą również goryle, szympansy zazwyczaj mierzony liczbą wspólnych genów jest największy w przypadku człowieka rozumnego i szympansa wynosząc 98%. Świadczy to o tym, że stosunkowo niedawno (w skali wieku Ziemi) my i szympansy mieliśmy wspólnych przodków. Dowodem tak bliskiego pokrewieństwa są podobieństwa między naszymi gatunkami. Z najważniejszych wymienić można zbliżoną budowę ciała, budowę białek i zachowania społeczne. O wojnach prowadzonych przez szympansy pisaliśmy nawet w jednym z numerów Archeologii Żywej.

Pochodzenie człowieka
Wedle aktualnego stanu nauki pierwszy gatunek zaliczany do rodzaju Homo pojawił się około 2,6 mln lat temu w Afryce. Jeszcze starsze są Australopiteki uznawane za naszych bezpośrednich przodków, które wykształciły się ok. 4 mln lat temu. I to tyle w uproszczeniu. Rodowód człowieka jest bardzo skomplikowany. Istniało wiele gatunków wczesnych homininów, często żyjących obok siebie i być może krzyżujących się ze sobą. Obecnie jest ich znanych co najmniej 20 gatunków i nadal nie wiemy, z których ostatecznie wywodzi się Homo sapiens, a które były ewolucyjnymi ślepymi uliczkami. Nie jest nawet jasne, gdzie w Afryce wyewoluował współczesny człowiek. Czy była to Etiopia, gdzie odnaleziono szczątki słynnej Lucy? A może Republika Południowej Afryki, gdzie odkryto gatunek Australopithecus sediba, który żył około 2 miliony lat temu, czyli mniej więcej wtedy, gdy po raz pierwszy pojawił się rodzaj Homo? Na całe szczęście dla nas, każdy kolejny rok i nowe badania, przynoszą nowe informacje.

Teoria ewolucji to tylko teoria
Nie tylko, a aż! Teoria naukowa nie ma bowiem nic wspólnego z domysłami czy tym, że w codziennej mowie coś nazywamy teoretycznym. Właśnie po to, by uniknąć nieporozumień prawdziwi naukowcy stosują terminy o konkretnym znaczeniu. W ten sposób wiemy, że jeśli mamy do czynienia z domysłem lub przypuszczeniem, które może mieć miejsce ale wymaga sprawdzenia, chodzi o hipotezę naukową. Gdy chcemy jakiś domysł dowieść, mamy wówczas tezę naukową. Nie ma zaś w nauce niczego bardziej rzetelnego niż teoria naukowa, a każda z nich potwierdzona jest szeregiem obserwacji, dowodów i ustalonych faktów opartych na dotychczasowym stanie nauki. Choć niektóre założenia mogą się zmieniać wraz z jej rozwojem i każdą teorię można podważyć, to do tego należy posiadać dowody świadczące o odmiennym stanie rzeczy. Z najbardziej znanych teorii poza teorią ewolucji wymienić można np. teorię grawitacji, teorię względności, teorię heliocentryczną czy teorię wędrówki płyt tektonicznych.

Czy znamy formy przejściowe (brakujące ogniwo)?
Znamy ich całkiem sporo, choć wszystko zależy od punktu spojrzenia. Patrząc szerzej, w przypadku człowieka są nim Australopiteki i nasi przodkowie z rodzaju Homo. Również zmiany w obrębie jednego gatunku są łatwo zauważalne, co możemy najlepiej zobaczyć na przykładzie psów i kotów. O wiele trudniejsze jest odnalezienie jednego jedynego osobnika założycielskiego dla całego gatunku. W przeważającej większości przypadków, to równie legendarna postać co założyciele średniowiecznych państw, czyli tacy Lech, Czech i Rus. Tak jak do budowy państwa potrzeba zwykle wielu osób i czasu, tak do powstania nowego gatunku trzeba czasu i gromadzących się stopniowo zmian genetycznych, które odróżnią nowopowstałe osobniki. Każdy pewnie rozumie, że im dalej w przeszłość tym trudniej to wszystko zbadać i zaobserwować. Jednak o tym, że zmiany genetyczne, a nawet radykalne mutacje z pokolenia na pokolenie, są możliwe świadczy chociażby najlepiej zbadany przykład raków marmurkowych. Rak marmurkowy jest jedynym znanym nauce z całego rzędu dziesięcionogów, który rozmnaża się partenogenetycznie. Mamy zatem wyraźną barierę rozrodczą pomiędzy tym gatunkiem, a wszystkimi pozostałymi dziesięcionogami, w tym Procambarus fallax, którego przedstawiciele wydali na świat pierwszego raka marmurkowego w 1995 roku w berlińskim akwarium.

Skąd ludzie wzięli się w Europie?
Ogólnie rzecz biorąc: przyszliśmy na przestrzeni milionów lat. W Europie nasi przodkowie pojawili się około 1,8 mln lat temu. W Polsce najstarsze znane nam szczątki człowieka datowane są dopiero na 115 tys. lat temu. Są to zęby z jaskini Stajnia, ale mamy też inne ślady w postaci narzędzi, które są o wiele starsze. Jak cała antropogeneza, czyli pochodzenie, droga rozwojowa i procesy biologiczne, które doprowadziły do powstania antomicznie współczesnego człowieka rozumnego (Homo sapiens, również epizod europejski jest nie tylko skomplikowany, ale również szalenie interesujący. Więcej o tym i wymarłych gatunkach człowieka, a tutaj bardziej szczegółowo o Neandertalczyku, można przeczytać w odpowiednich artykułach dostępnych na naszej stronie.

Wszystkie artykuły dotyczące ewolucji człowieka opublikowane na stronie czasopisma Archeologia Żywa