Najstarsze, największe i najważniejsze – oto „Archeologiczne Sensacje 2024”! Co wyjątkowego udało się w minionym roku odkryć polskim archeologom zarówno w kraju, jak i za granicą? To już piąta edycja dorocznego, ogólnopolskiego podsumowania organizowanego przez czasopismo „Archeologia Żywa”. Z dumą prezentujemy dziesięć najważniejszych odkryć, wydarzeń i projektów polskiej archeologii – zwycięzców w poszczególnych kategoriach, wyłonionych przez kapitułę konkursową oraz głosowanie publiczności.
Kapitułę plebiscytu w tej edycji tworzyli: Andrzej Daczkowski – redaktor naczelny dwumiesięcznika „Odkrywca”; Igor Górewicz – odtwórca historyczny i popularyzator kultury słowiańskiej z „Wydawnictwa Triglav”; dr Anna Jankowiak – archeolożka, naukowczyni, publicystka, znana w sieci jako „Wiedźma od Wiedzy”; Katarzyna Kobylecka – dziennikarka związana z Polskim Radiem, gdzie specjalizuje się w popularyzacji nauki; Cezary Korycki – dziennikarz, twórca multimedialny i popularyzator historii, związane z kanałem YouTube „Historia jakiej nie znacie”; Agnieszka Krzemińska – archeolożka, dziennikarka naukowa i popularyzatorka nauki związana z tygodnikiem „Polityka”; Michał Kuźniar – twórca treści multimedialnych w tym kanału YouTube „Mroczne Wieki”; Anna Ślązak – redaktorka i dziennikarka naukowa PAP i serwisu Nauka w Polsce; Szymon Zdziebłowski – dziennikarz naukowy „National Geographic Polska”, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski oraz dr Radosław Biel – twórca plebiscytu i redaktor naczelny czasopisma „Archeologia Żywa”.
Podsumowanie wideo ze specjalnymi gośćmi:
Archeologiczne Sensacje 2024
[1/10] NAJWAŻNIEJSZA PREMIERA DZIEDZICTWA 2024
TELEDYSK DO WYSTAWY CZASOWEJ „BLACK METAL. KOWALSTWO WCZESNOŚREDNIOWIECZNE”
Towarzyszący wystawie w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie teledysk w blackmetalowej stylistyce, stworzony z humorem, który stał się nie tylko promocją ekspozycji, ale także elementem przyciągającym uwagę szerokiej publiczności. Jest to kolejny przykład muzyczno-wizualnych działań Muzeum, które konsekwentnie łączy edukację historyczną z kreatywnymi formami ekspresji, dostępnymi m.in. na ich kanale YouTube.
Muzealnicy z Gniezna co roku zaskakują nas szalonymi inicjatywami, często stając się pionierami różnego rodzaju trendów. Czy możemy spodziewać się, że inne muzea i w ten sposób pójdą w ich ślady? Trudno zakładać, że wszyscy muzealnicy w Polsce są równie uzdolnieni muzycznie. Na pewno jednak możemy liczyć, że jeszcze nie raz MPPP sprawi nam niespodziankę.
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
REKONSTRUKCJA WYGLĄDU TWARZY „WAMPIRKI” ZOSI Z CMENTARZYSKA PNIU. W ramach interdyscyplinarnych badań naukowcy z Polski, Szwecji i USA odtworzyli wygląd XVII-wiecznej kobiety pochowanej w nietypowym, tzw. antywampirycznym grobie w miejscowości Pień. Proces rekonstrukcji objął szczegółowe badania czaszki w technologii 3D, analizy DNA i izotopowe oraz konsultacje specjalistyczne z zakresu medycyny i antropologii sądowej. Odtworzona twarz kobiety, została wykonana przez szwedzkiego eksperta Oscara Nilssona. Prace zrealizowano w ramach Projektu Pień, prowadzonego przez Instytut Archeologii UMK w Toruniu.
REKONSTRUKCJA LUCY – PRZEDSTAWICIELKI GATUNKU AUSTRALOPITHECUS AFARENSIS W CENTRUM EDUKACJI PRZYRODNICZEJ UJ. Naturalnej wielkości model wykonany z dbałością o detale przez Ewę Stawiarską, prezentowany jest w Centrum Edukacji Przyrodniczej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. To wyjątkowe osiągnięcie naukowe i artystyczne, które pozwala odwiedzającym stanąć oko w oko z istotą sprzed 3,2 mln lat, wzbogaca debatę na temat ewolucji człowieka.
ADAM SIKORSKI ZNANY Z PROGRAMU TVP „BYŁO… NIE MINĘŁO” PRZENOSI DZIAŁALNOŚĆ NA SWÓJ KANAŁ YOUTUBE. Po 20 latach telewizyjnej działalności Adam Sikorski rozpoczyna nową przygodę w świecie internetu. Na swoim kanale YouTube zaprasza na wyjątkowe lekcje historii, pełne zagadek do rozwikłania oraz niezapomnianych wypraw w nieznane. To nowy rozdział w popularyzacji historii, który łączy pasję, wiedzę i świeże podejście do odkrywania przeszłości. Program „Było, nie minęło” zyskał status kultowego dzięki swojej wyjątkowej formule łączącej profesjonalizm historyka z emocjami pasjonata eksploracji, i to nie uległo zmianie.
NOWA WYSTAWA STAŁA „PRADZIEJE I ŚREDNIOWIECZE MAŁOPOLSKI”. Muzeum Archeologiczne w Krakowie otworzyło nową wersję wystawy „Pradzieje i średniowiecze Małopolski”, która została wzbogacona o nowoczesne wizualizacje i audioprzewodniki. Uwagę zwraca nowa aranżacja i znakomicie podświetlone zabytki odzwierciedlające rozwój kultury ludzkiej w ciągu ostatnich 70 tysięcy lat. Wystawie towarzyszy nowy program edukacyjny Zwiększona przestrzeń, dzięki adaptacji strychu, pozwoliła dodatkowo na utworzenie sali konferencyjnej i nowoczesnej przestrzeni wystawienniczej.
KRÓTKOMETRAŻOWY FILM „KALISZ-ZAWODZIE. OD PLEMIENNEGO GRODU PO STRAŻNICĘ PIASTÓW”. Materiał wideo autorstwa Mateusza Osiadacza, ukazuje historię kaliskiego grodu na Zawodziu od IX do XIII wieku. Film w połączeniu z animowaną, cyfrową rekonstrukcją grodu, oparte na wynikach wieloletnich badań archeologicznych, takich jak monografia „Gród Kalisz-Zawodzie we wczesnym średniowieczu,” przedstawia rozwój jednego z najważniejszych ośrodków wczesnośredniowiecznej Polski. Premiera odbyła się w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej.
[2/10] NAJSKUTECZNIEJ POPULARYZOWANE BADANIA 2024
PIEŃ. BADANIA ARCHEOLOGICZNE (kujawsko-pomorskie)
Za projekt badania cmentarzyska w Pniu odpowiada interdyscyplinarny zespół naukowców z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Tegoroczna rekonstrukcja twarzy „Zosi z Pnia”, pochowanej z sierpem i kłódką, została zrealizowana we współpracy z Oscarem Nilssonem, światowej klasy ekspertem od rekonstrukcji. Wyniki trafiły do międzynarodowych mediów, takich jak CNN, BBC i japońska telewizja NHK, zaś film dokumentalny „Field of Vampires” trafił na platformy streamingowe w Europie i USA.
Tym samym zespół odpowiedzialny za popularyzację wyników badań w Pniu po raz drugi z rzędu zdobywa ten zaszczytny tytuł! Jak widać, nie spoczęli na laurach, a fakt, że w minionym roku nie prowadzili badań wykopaliskowych, najwyraźniej pozwolił im jeszcze bardziej skupić się na działalności popularyzatorskiej. Pozostali nominowani mogą jedynie liczyć na to, że w przyszłości trafi się im mniej intensywny rok konkurencji. Już teraz jednak wiadomo, że w tym roku możemy spodziewać się przynajmniej polskojęzycznej premiery wspomnianego dokumentu.
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
KREACJE WŁADZY (Sudan). Projekt pod kierunkiem dr. Karela Innemée z Uniwersytetu Warszawskiego łączy badania nad średniowiecznymi strojami nubijskich władców i biskupów z ich rekonstrukcją na podstawie malowideł z katedry w Faras. Efekty prac współpracy z Uniwersytetem SWPS i ekspertami, m.in. dr hab. Katarzyną Schmidt-Przewoźną oraz Dorothée Roqueplo, zaprezentowano na pokazach z modelami w Holandii, Luwrze i na Sorbonie. Projekt wzbudził międzynarodowe zainteresowanie, o czym świadczą publikacje w zagranicznych mediach.
ARCHEOLOGIA ZBRODNI POMORSKIEJ 1939 (pomorskie). Projekt pod kierunkiem dr. Dawida Kobiałki z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego skupia się na badaniu miejsc masowych zbrodni z 1939 roku, m.in. w Dolinie Śmierci w Chojnicach. Najważniejszym odkryciem było natrafienie na dwie mogiły masowe ofiar niemieckich zbrodni. Zorganizowano mini-wystawę podczas Pomorskiego Kongresu Pamięci Narodowej, drugą ekspozycję tablicową oraz liczne konferencje prasowe. Wyniki prac upowszechniono w formie publikacji, filmu dokumentalnego i relacji w mediach.
ARCHEOLOGIA I STAROŻYTNOŚCI CHODLIKA (lubelskie). Działania w dolinie Chodelki koordynowane są przez dr. Łukasza Miechowicza Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. W ramach projektu zorganizowano m.in. Przegląd Filmów Archeologicznych, wystawę zabytków i nocne zwiedzanie grodziska. Przeprowadzono prace porządkowe i wykopaliska w Chodelskim Lesie, a wybrane znaleziska zdigitalizowano. Wyniki zaprezentowano w Karczmiskach oraz podczas transmisji Q&A z Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie.
CIEPŁE. PIASTOWSKI KLUCZ DO POMORZA (pomorskie). Rekonstrukcja średniowiecznych strojów nubijskich władców i biskupów to dzieło zespołu naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego. Projektem kierowano na podstawie malowideł z katedry w Faras, odkrytej przez polskich archeologów w latach 60. XX wieku. Współpraca z artystami i rzemieślnikami zaowocowała prezentacjami strojów w Holandii, Luwrze i na Sorbonie z udziałem modeli pochodzących z Sudanu. Efekty wzbudziły międzynarodowe zainteresowanie, czego dowodem są audycje w Polskim Radiu i publikacje w zagranicznych mediach.
ARCHEOLOGIA GÓRZYCY (lubuskie). Za realizację działań projektowych odpowiada zespół z Muzeum Twierdzy Kostrzyn. Inicjatywa koncentruje się na popularyzacji badań archeologicznych w Górzycy nad Odrą. Regularne wpisy na Facebooku dokumentują organizację poszukiwań z wykrywaczami metali, wystawę „Gdzie ziemia garnki rodzi…” oraz mini-wystawę w Ośnie Lubuskim. Efekty działań zostały szeroko nagłośnione dzięki mediom, takim jak TVN24 i TVP3 Gorzów Wlkp. Wyniki badań zaprezentowano również podczas konferencji naukowych.
[3/10] UNIKATOWY ARTEFAKT 2024
BRĄZOWY HEŁM PRZYPISYWANY PRODUKCJI CELTYCKIEJ Z IV W. P.N.E. BAGIENICE WIELKIE (MAZOWIECKIE)
Podczas badań na Łysej Górze w Bagienicach Wielkich, prowadzonych przez dr. Wojciecha Borkowskiego i dr. Bartłomieja Kaczyńskiego z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, odkryto unikalny brązowy hełm celtycki datowany na IV w. p.n.e. To dopiero drugi tego typu artefakt znaleziony na terenie dzisiejszej Polski! Hełm wyróżnia się stożkowatą kalotą oraz bogato zdobionym nakarczkiem, co czyni go niezwykle cennym zabytkiem. Ze względu na zły stan zachowania, znalezisko zostało przekazane do działu konserwatorskiego PMA, gdzie trwa jego rekonstrukcja i szczegółowe badania.
Znalezisko to ma ogromne znaczenie, ponieważ dodatkowo jest starsze niż jedyny dotychczas znany egzemplarz. Chociaż nie możemy jeszcze przewidzieć, czy trafi do podręczników, jest pewne, że znajdzie swoje miejsce w licznych publikacjach naukowych poświęconych militariom z tego okresu. Szczególnie cieszy dbałość Państwowego Muzeum Archeologicznego o zabezpieczenie i rekonstrukcję tego bezcennego obiektu, którego pierwsze efekty prac konserwatorskich już można było podziwiać na profilach społecznościowych muzeum.
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
KREACJE WŁADZY (Sudan). Projekt pod kierunkiem dr. Karela Innemée z Uniwersytetu Warszawskiego łączy badania nad średniowiecznymi strojami nubijskich władców i biskupów z ich rekonstrukcją na podstawie malowideł z katedry w Faras. Efekty prac współpracy z Uniwersytetem SWPS i ekspertami, m.in. dr hab. Katarzyną Schmidt-Przewoźną oraz Dorothée Roqueplo, zaprezentowano na pokazach z modelami w Holandii, Luwrze i na Sorbonie. Projekt wzbudził międzynarodowe zainteresowanie, o czym świadczą publikacje w zagranicznych mediach.
PIERWSZA FIGURKA ANTROPOMORFICZNA W REGIONIE ZATOKI PERSKIEJ – Bahra 1 (Kuwejt). Kuwejcko-Polska Misja Archeologiczna pod kierownictwem dr Agnieszki Pieńkowskiej i prof. Piotra Bielińskiego z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW odkryła wyjątkową figurkę antropomorficzną, pierwszą tego typu w regionie, oraz potwierdziła lokalną produkcję ceramiki. Badania nad ceramiką pozwoliły także zidentyfikować ślady roślinne, dostarczając informacji o środowisku naturalnym i praktykach gospodarczych sprzed 7 tys. lat.
KOŚĆ Z NACIĘCIAMI NAJSTARSZYM PRZEJAWEM SZTUKI – Jaskinia w Dziadowej Skale (śląskie). Kość niedźwiedzia brunatnego z nacięciami, uznawana za najstarszy przejaw symbolicznego myślenia na ziemiach polskich, została ponownie przeanalizowana po niemal 70 latach od odkrycia w Jaskini Dziadowa Skała. Badania pod kierunkiem prof. Tomasza Płonki i prof. Andrzeja Wiśniewskiego z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego wykazały, że nacięcia były zrobione świadomie, nie przypadkiem, co świadczyć może o kreatywności neandertalczyków.
MIECZ Z IX-X WIEKU IMPORTOWANY Z ZACHODU EUROPY – Włocławek (kujawsko-pomorskie). Odkrycia dokonał Sławomir Mularski, prezes WOPR we Włocławku, który skontaktował się z Olafem Popkiewiczem z programu „Poszukiwacze Historii”. Dobrze zachowany miecz typu S (IX-X w.) pochodzi z północnego kręgu kulturowego. Artefakt o długości 93 cm i bogatych zdobieniach z miedzi oraz srebra przeszedł gruntowną konserwację na UMK w Toruniu. Wbrew początkowym spekulacjom nie nosi inskrypcji „Ulfberht”, co nie umniejsza jego wyjątkowej wartości naukowej. W przyszłości prezentowany będzie w Muzeum Historii Włocławka.
FIGURKA KOBIETY SPRZED 7 TYS. LAT SKRYWAJĄCA TAJEMNICZY PRZEDMIOT – Topolita (Rumunia). Polsko-rumuński zespół archeologów pod kierunkiem dr. Macieja Dębca (Uniwersytet Rzeszowski) odkrył ceramiczną figurkę kobiety, datowaną na ok. 4700–4500 p.n.e. Prześwietlenie tomografem ujawniło w jej wnętrzu zagadkowy podłużny obiekt, którego natura wciąż pozostaje nieznana, co czyni znalezisko niezwykle intrygującym dla badań nad kulturą Precucuteni.
[4/10] NAJCIEKAWSZY PROJEKT ROZPOCZĘTY W 2024
PRZEMIANY KULTUROWE NA NIŻU POLSKIM W III–I W. P.N.E. I ICH SYNCHRONIZACJA ZE ŚWIATEM CELTYCKIM I ŚRÓDZIEMNOMORSKIM – PROBLEM CHRONOLOGII ABSOLUTNEJ
Projekt pod kierownictwem dr. hab. Piotra Łuczkiewicza, prof. UMCS, ma na celu precyzyjne określenie czasu powstania kultury przeworskiej na terenach Polski poprzez datowanie radiowęglowe (14C AMS) przepalonych szczątków kostnych z około 130 grobów. Wyniki pozwolą na dokładniejsze ustalenie chronologii tej kultury i jej synchronizację z systemami świata celtyckiego i śródziemnomorskiego, wykorzystując nowoczesne metody statystyczne oraz analizę importowanych zabytków, takich jak fibule.
Jako że kultura przeworska pozostaje jedną z kluczowych kultur epoki żelaza na ziemiach dzisiejszej Polski, każda nowa inicjatywa badawcza w tym zakresie jest niezwykle cenna. Projekt wyróżnia się nie tylko swoim interdyscyplinarnym podejściem, lecz także skalą analiz – ponad setka obiektów oraz zastosowanie zaawansowanych technik badawczych to imponujący zakres pracy. Szczególnie istotne jest tu podjęcie wyzwania, jakim w archeologii wciąż pozostaje precyzyjne datowanie. Nic więc dziwnego, że za tę inicjatywę trzymają kciuki zarówno eksperci, jak i miłośnicy przeszłości, widząc w niej szansę na lepsze zrozumienie jednego z najważniejszych etapów historii naszych ziem.
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
MASTABA FARAONA. Polsko-egipska misja „Mastaba Faraona” wraca w 2025 roku do Sakkary, by zbadać grobowiec Szepseskafa, ostatniego faraona IV dynastii. Projekt kierowany przez dr hab. Teodozję Rzeuską z IKŚiO PAN zakłada eksplorację wnętrza mastaby i rekonstrukcję bazaltowego sarkofagu, otwierając nowe perspektywy na technologię budowlaną i rytuały pogrzebowe starożytnego Egiptu. Badania obejmą również analizę pozostałości architektonicznych oraz kontekstu funeraryjnego, aby lepiej zrozumieć rolę Szepseskafa w okresie przejściowym między IV a V dynastią. Fundacja Umbra Orientis poszukuje wsparcia finansowego, by umożliwić realizację tego prestiżowego przedsięwzięcia, które ma szansę dostarczyć przełomowych odkryć na temat końca epoki piramid.
GEBEL RAMLAH: ZACHOWANIA CEREMONIALNE NEOLITYCZNYCH SPOŁECZNOŚCI PASTERSKICH NA EGIPSKIEJ PUSTYNI POŁUDNIOWO-ZACHODNIEJ W ŚWIETLE BADAŃ MULTIDYSCYPLINARNYCH. Projekt pod kierownictwem prof. dr. hab. Jacka Kabacińskiego z Instytutu Archeologii i Etonologii PAN ma na celu zbadanie ceremonialnych zachowań neolitycznych społeczności pasterskich zamieszkujących ten region między 9 a 6 tysiącleciem cal BP. Głównym obiektem badań jest unikalne centrum ceremonialne na szczycie masywu Gebel Ramlah, które stanowi świadectwo rozwoju praktyk obrzędowych w kontekście narastającej złożoności społecznej. Interdyscyplinarne badania archeologiczne i paleośrodowiskowe pozwolą na zrozumienie tych zjawisk w szerokim kontekście społecznym, biologicznym, ekonomicznym i środowiskowym.
RZECZNICTWO NA RZECZ EDUKACJI. Wyjątkowa inicjatywa skierowana do detektorystów i regionalistów z całej Polski. Organizowany przez Polski Związek Eksploratorów, projekt ma na celu rozwój umiejętności negocjacji, współpracy z instytucjami i promowania odpowiedzialnej detektorystyki. Uczestnicy zdobywają wiedzę o przepisach, narzędzia do budowania wizerunku regionalisty oraz wsparcie w pozyskiwaniu funduszy na rozwój swojej pasji. Projekt działa w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021–2027, podkreślając znaczenie dialogu obywatelskiego i ochrony dziedzictwa kulturowego.
IN LOCIS CELEBRIBUS. KSZTAŁTOWANIE PRZESTRZENI KRAKOWA W XIII–XVI WIEKU. Projekt pod kierownictwem dr. Piotra Pajora z Instytutu Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie bada procesy przekształcające średniowieczny Kraków z grodu w dynamiczną metropolię. Analizie poddano urbanistykę, architekturę i życie społeczne, uwzględniając rozwój przestrzenny, estetykę miejską, rolę budowli publicznych oraz wydarzenia symboliczne, takie jak procesje czy triumfalne wjazdy władców. Wyniki pozwolą ukazać Kraków jako złożony organizm społeczno-kulturowy, kształtowany zarówno przez świadome działania fundacyjne, jak i lokalne konflikty oraz interesy mieszkańców.
KULTURA NA JEDNĄ NUTĘ? BADANIE SPOŁECZNO-KULTUROWEJ RÓŻNORODNOŚCI I DYNAMIKI PIERWSZYCH SPOŁECZNOŚCI ROLNICZYCH KUJAW POPRZEZ PRODUKCJĘ I UŻYTKOWANIE CERAMIKI. Projekt pod kierownictwem dr hab. Joanny Pyzel (UMCS) bada społeczno-kulturową różnorodność pierwszych społeczności rolniczych na Kujawach około 5500 lat p.n.e. poprzez analizę ceramiki. Wykorzystując nowoczesne metody naukowcy odtworzą procesy produkcji i użytkowania naczyń. Wyniki pozwolą zidentyfikować różne grupy społeczne w ramach kultury ceramiki wstęgowej rytej, ich pochodzenie, interakcje i wpływ na proces neolityzacji Europy.
[5/10] NAJLEPSZA WYSTAWA CZASOWA 2024
„1025. NARODZINY KRÓLESTWA” (Muzeum Historii Polski w Warszawie)
Wystawa zorganizowana przez Muzeum Historii Polski we współpracy z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy i Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej upamiętniająca 1000. rocznicę koronacji Bolesława Chrobrego prezentuje ponad 500 wczesnośredniowiecznych eksponatów, ukazując życie codzienne, kulturę i duchowość pierwszego królestwa Polski. Zwiedzający zobaczą m.in. skarby sztuki złotniczej, unikalne zabytki archeologiczne, a także multimedialne i interaktywne stanowiska, które przybliżą krajobraz, technologię i obyczaje mieszkańców piastowskich grodów. To wyjątkowa okazja, by poznać początki polskiej państwowości w atrakcyjnej, nowoczesnej formie.
Jak na ledwie co otwartą placówkę to świetny debiut w naszym zestawieniu! To wydarzenie nie tylko uświetnia okrągłą rocznicę, ale także wzbogaca wiedzę o początkach polskiej państwowości, podkreślając bogactwo kultury wczesnośredniowiecznej Polski. Przyciąga uwagę zarówno ze względu na znaczenie historyczne, jak i nowatorską formę prezentacji, która z powodzeniem łączy tradycję z nowoczesnością. Nie dziwi więc, że cieszy się zainteresowaniem zarówno ekspertów, jak i zwiedzających z całego kraju.
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
„RELIGIA(E) SŁOWIAN. POGAŃSTWO I CHRZEŚCIJAŃSTWO WE WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ POLSCE” (Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie). Wystawa prezentuje bogactwo wierzeń Słowian na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu, ukazując lokalne różnice w kulcie, bóstwach i praktykach religijnych. Zwiedzający mogą zobaczyć artefakty z różnych regionów Polski, inspirowane ilustracje oraz skorzystać z multimedialnego przewodnika, który łączy wątki pogańskich rytuałów z początkami chrześcijaństwa. W ramach wydarzeń towarzyszących zorganizowano wideooprowadzanie z kuratorami, konferencję popularnonaukową oraz kontrowersyjną debatę.
„LAMSDORF/ŁAMBINOWICE. ARCHEOLOGIA MIEJSCA PAMIĘCI” (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych, Oddział w Opolu). Ekspozycja czasowa będąca efektem dwuletnich badań archeologicznych na terenach dawnych obozów jenieckich. Ekspozycja prezentuje odkrycia, takie jak przedmioty codziennego użytku, ślady architektury obozowej czy mogił jenieckich, ilustrując historię Miejsca Pamięci w Łambinowicach, gdzie od 1870 do 1946 r. działały różne obozy. Wystawę uzupełniają zdjęcia dokumentalne, film Daniela Frymarka oraz eksponaty wydobyte podczas prac
„OKRUCHY ANTYKU – IMPORTY RZYMSKIE NA ZIEMIACH POLSKICH” (Muzeum Zamkowe w Sandomierzu). Wystawa obejmowała kilkaset artefaktów, w tym rzymską ceramikę – terra sigillata, broń, biżuterię z bursztynu i szkła, a także posążek Bachusa i zabytki z grobów książęcych. Ekspozycja ukazuje wpływy Cesarstwa Rzymskiego na kulturę i gospodarkę regionu, podkreślając znaczenie szlaku bursztynowego oraz rozwój metalurgii w Górach Świętokrzyskich w początkach naszej ery.
„ODKRYJ W GDYNI NIEOCZYWISTE. PRADZIEJE” (Muzeum Miasta Gdyni). Ekspozycja prezentuje zabytki archeologiczne z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, w tym unikatowe popielnice twarzowe kultury pomorskiej, ozdoby i elementy broni. Szczególną uwagę zwraca bogactwo detali zdobniczych oraz różnorodność form urn, które odzwierciedlają dawne wierzenia i tradycje pogrzebowe. Wystawa oferuje fascynującą podróż w czasie o 2500 lat, umożliwiając zwiedzającym głębsze zrozumienie historii dawnych mieszkańców terenów dzisiejszej Gdyni. Towarzyszyły jej archeo-wycieczki po Gdyni i okolicy oraz publikacja, która stanowi uzupełnienie dla prezentowanych treści.
„ZŁOTE RUNO – SZTUKA GRUZJI” (Muzeum Narodowe w Krakowie). Wystawę sztuki gruzińskiej, obejmująca okres od starożytności po współczesność. Ekspozycja prezentuje skarby archeologiczne, złotnictwo Kolchidy, średniowieczne kodeksy, dzieła Niko Pirosmaniego oraz twórczość awangardową, podkreślając związki Gruzji z Polską. Współpracując z najważniejszymi instytucjami gruzińskimi, wystawa stanowi wyjątkową okazję do poznania bogatego dziedzictwa kulturowego Gruzji.
[6/10] NAJWAŻNIEJSZA KSIĄŻKA 2024
„ŚWIĘTE I PRZEKLĘTE KAMIENIE W RELIGIJNOŚCI LUDOWEJ – KATALOG” (Łukasz Miechowicz)
Książka Łukasza Miechowicza to wyjątkowe opracowanie, które po raz pierwszy w tak kompleksowy sposób dokumentuje symboliczne głazy narzutowe związane z religijnością ludową na terenie dzisiejszej Polski. Publikacja nie tylko kataloguje te unikalne obiekty, ale także zgłębia ich duchowe i kulturowe znaczenie, przytaczając bogaty zbiór legend i wierzeń związanych z miejscami, które przez wieki pełniły rolę lokalnych centrów kultu.
Dzięki połączeniu szczegółowej dokumentacji terenowej z analizą tradycji i opowieści ludowych, książka rzuca nowe światło na często pomijane w oficjalnych ewidencjach kamienie, które są jednak kluczowym elementem duchowego dziedzictwa wsi. Autor podkreśla ich znaczenie w kształtowaniu lokalnej tożsamości, ukazując, jak przenikały się tradycje pogańskie i chrześcijańskie. Oprócz książki, udostępniono także dane cyfrowo na stronie internetowej www.bozestopki.edu.pl, co czyni wyniki badań szeroko dostępnymi i łatwymi do popularyzacji. Jest to nie tylko ważny krok w kierunku ochrony takich miejsc, ale także inspiracja do dalszych badań nad lokalnymi tradycjami i ich rolą w naszej kulturze.
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
„MAGICZNY ROK 1497” (Wojciech Iwańczak). Czy jeden rok może zmienić bieg historii? Autor zabiera czytelnika w fascynującą podróż przez jedenaście przełomowych wydarzeń 1497 roku. W książce spotykamy Michała Anioła na początku jego artystycznej kariery, wielkich odkrywców, takich jak Vasco da Gama i John Cabot, oraz Mikołaja Kopernika, który rozpoczynał obserwacje nieba. Poznajemy również dramatyczne losy Girolama Savonaroli, króla Jana Olbrachta, księcia Mikołaja II z Opola i uczestników rebelii w Kornwalii. Autor splata ze sobą wydarzenia artystyczne, polityczne, naukowe i przyrodnicze, tworząc niezwykły portret roku, który ukształtował dalsze losy świata.
OD SWAROŻYCA DO ŚWIĘTOWITA. PRZEMIANY RELIGII SŁOWIAN NADBAŁTYCKICH W X-XII WIEKU (Stanisław Rosik). Autor na blisko 300 stronach podsumowuje wiedzę o pogańskich kultach Słowian Połabskich i Pomorzan. W książce znajdziemy tłumaczenia kronik, liczne ryciny, zdjęcia i mapy. Publikacja, przygotowana z okazji 900-lecia misji chrystianizacyjnej św. Ottona z Bambergu, prowadzi czytelnika przez osady, świątynie i miejsca kultu, przybliżając postacie bóstw, obrzędy i rolę kapłanów. To praca naukowa, lecz napisana zrozumiałym i przystępnym językiem.
„TAM, GDZIE MIESZKA WIATR. ARCHEOLOGICZNE ZAGADKI BLISKIEGO WSCHODU” (Piotr Kołodziejczyk). To podróż w przeszłość, która odkrywa korzenie współczesnej cywilizacji. Autor z pasją i naukową precyzją przedstawia historię pierwszych rolników, starożytnych miast i handlu, badając rozwój pisma, władzy i religii. Bogato ilustrowana i przystępnie napisana, książka zainteresuje zarówno miłośników archeologii, jak i wszystkich, którzy chcą zrozumieć, jak przeszłość ukształtowała naszą teraźniejszość. Pierwsza pozycja w ramach nowej popularnonaukowej serii Wydawnictwa UJ „Archeo”.
„SKĄD SIĘ WZIĘŁA POLSKA?” (Boguś Janiszewski, Agnieszka Jankowiak-Maik). Książka dla dzieci, która zabiera je w podróż przez początki państwa polskiego, odpowiadając na pytania, które rzadko pojawiają się w podręcznikach: jak ochrzcić całe państwo, co się stało z wiarą przodków, czy anonimowi kronikarze są wiarygodni, oraz dlaczego Mieszko podarował wielbłąda. Wszystko to w lekkiej, dowcipnej formie, łączącej współczesny język z komiksowymi ilustracjami, które sprawiają, że historia staje się przystępna i pełna życia.
„BESTIE ANTYKU. POTWORY I DEMONY W STAROŻYTNYM ŚWIECIE GREKÓW I RZYMIAN” (Anna Jankowiak). Książka zaprasza czytelnika do świata greckich i rzymskich mitów, pełnego potworów, demonów i bestii, takich jak Atlas, Tyfon, Minotaur czy Cerber. Autorka odkrywa ukryte znaczenia mitologicznych stworzeń, które oddają wierzenia, lęki i marzenia starożytnych ludzi, nadal inspirując współczesną wyobraźnię. Przerażają, ale też inspirują. To symbole, które nadal wyrażają głębokie pragnienia oraz potrzebę poszukiwania wolności i siły.
[7/10] NAJWIĘKSZY SKARB 2024
PAPIRUSY RZYMSKICH ŻOŁNIERZY NA CMENTARZYSKU ZWIERZĄT – Berenike (Egipt)
Polscy archeolodzy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem prof. Marty Osypińskiej odkryli w Berenike papirusy z korespondencją rzymskich centurionów, przypadkowo zdeponowane w grobach na starożytnym cmentarzysku zwierząt. Dokumenty, zachowane w dobrym stanie, na których wymieniono takie imiona jak Haosus, Lucyniusz i Petroniusz, ujawniają szczegóły dotyczące handlu ekskluzywnymi towarami, a także codzienne potrzeby legionistów, takie jak namioty czy żywność dla dromaderów.
Po raz pierwszy w historii plebiscytu w tej kategorii wyróżniamy odkrycie misji zagranicznej, jednak i pozostałym zabrakło naprawdę niewiele! Znalezisko to rzuca nowe światło na działalność rzymskiej administracji i żołnierzy III Legionu Cyrenajskiego, znanego m.in. z tłumienia powstania w Jerozolimie i ekspansji w Nubii. Dodatkowo podkreśla interdyscyplinarny charakter badań, łącząc archeologię z historią i epigrafiką. To odkrycie wzbogaca nasze rozumienie historii Egiptu pod rządami Rzymu i pokazuje, jak pozornie przypadkowe przedmioty mogą otworzyć nowe rozdziały w badaniach naukowych.
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
DEPOZYT BARBARZYŃSKICH MILITARIÓW Z POCZĄTKÓW NASZEJ ERY – Hrubieszów (lubelskie). W hrubieszowskich lasach poszukiwacz Mateusz Filipowicz odkrył wyjątkowy depozyt składający się z 15 militariów, w tym grotów włóczni, toporów bojowych i narzędzi. Przedmioty te, datowane na okres od I w. p.n.e. do III w. n.e., związane są prawdopodobnie z kulturą przeworską lub gocką. Znalezisko, zabezpieczone przez Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, po konserwacji ma być zaprezentowane podczas Nocy Muzeów 2024.
SKARB SREBRNYCH MONET I BIŻUTERII JAGIELLOŃSKIEJ – Stary Sącz (małopolskie). Daniel Mróz, członek Stowarzyszenia Historyczno-Eksploracyjnego Sądecczyzny „Błyskawica”, odkrył gliniany dzban zawierający XV-wieczne srebrne monety oraz ozdobne srebrne guzy. Skarb zabezpieczono z pomocą archeologa i konserwatora, a po konserwacji trafi na wystawę w Muzeum Regionalnym w Starym Sączu.
SKARB MONET SPRZED 300 LAT PRZYPISYWANY SŁYNNEMU PUSTELNIKOWI – Pasmo Jeleniowskie (świętokrzyskie). Świętokrzyska Grupa Eksploracyjna odkryła skarb złotych i srebrnych monet z XVII i XVIII wieku, być może związany z legendarnym pustelnikiem i rzekomym cudotwórcą Antonim Jaczewiczem. Znalezisko, przekazane do Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim, rzuca nowe światło na lokalne historie i będzie przedmiotem szczegółowych badań numizmatycznych.
DEPOZYT OZDÓB, NARZĘDZI I ODPADÓW POODLEWNICZYCH Z EPOKI BRĄZU – Rysiowe Pole (lubuskie). Członkowie Stowarzyszenia Drossen Lubuskie odkryli rozproszony zbiór zabytków, obejmujący m.in. trzy sierpy, dwie siekiery, cztery bransolety (w tym trzy ornamentowane), sześć kółek, fragment szpili brązowej oraz odpady poodlewnicze. Wszystkie przedmioty zabezpieczono i przekazano Lubuskiemu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków.
SKARB TALARÓW I PATAGONÓW Z XVII WIEKU – Pomiechówek (mazowieckie). Polskie Stowarzyszenie Poszukiwaczy „Husaria” wspólnie z SHB „Triglav” i Nieporęckim Stowarzyszeniem Historycznym dokonali odkrycia skarbu 17 srebrnych monet z XVII wieku zachowanym w idealnym stanie. Białym krukiem jest talar Zygmunta III Wazy z 1630 roku. Podana w mediach społecznościowych szacunkowa wartość skarbu wynosząca 500 tys. złotych sprawiła, że wiadomość obiegła media lotem błyskawicy.
[8/10] NAJLEPSZE ARCHEOLOGICZNE ZDJĘCIE 2024
GRÓB MASOWY ODKRYTY W DOLINIE ŚMIERCI W CHOJNICACH (fot. Daniel Frymark)
Dramatyczny widok masowego grobu odkrytego w Dolinie Śmierci, miejscu egzekucji dokonywanych na polskiej ludności cywilnej z czasów II wojny światowej. Archeolodzy i dokumentaliści pod kierunkiem dr. Dawida Kobiałki pracują nad starannym odsłonięciem i dokumentacją szczątków, które stanowią niemym świadectwem tragicznej historii. Kompozycja z lotu ptaka oddaje skalę odkrycia oraz precyzję badań terenowych, ukazując, jak praca archeologiczna przywraca pamięć ofiarom.
Prace badawcze, które rozpoczęły się w chojnickiej Dolinie Śmierci, obejmują obecnie także inne miejsca związane ze Zbrodnią Pomorską 1939 roku. Od samego początku śledzimy postępy tego projektu, regularnie informując o nich naszych czytelników. Badania te są trudne, zarówno pod względem technicznym, jak i emocjonalnym, ale ich znaczenie jest ogromne. Dla wielu osób są one bardziej istotne niż odkrycia związane z odległą przeszłością. Pokazują, że archeologia ma moc ujawniania historii, która inaczej pozostałaby zapomniana, a tym samym przyczynia się do budowania świadomości i pamięci historycznej, której tak często próbuje się jej odmówić.
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
PRACA W WARSZTACIE JUBILERSKIM Z X-XI WIEK NA XXIX FESTIWALU SŁOWIAN I WIKINGÓW NA WOLINIE (fot. Bartek Janiczek). Studio fotograficzne Rekografia uchwyciło moment pracy średniowiecznego rzemieślnika w warsztacie jubilerskim. Iskry buchające z paleniska ożywiają klimat epoki, podkreślając autentyczność odtworzenia dawnych technik rzemieślniczych. Ciepłe światło i skupienie rzemieślnika tworzą niezwykłą atmosferę, łącząc historię, tradycję i kunszt, który przyciąga uwagę zarówno miłośników historii, jak i fotografii.
REKONSTRUKCJA SZAT MŁODEGO WŁADCY Z ŚREDNIOWIECZNEJ NUBII (fot. Paulina Matusiak i Eddy Wenting). Fotografia ukazuje wierną rekonstrukcję stroju młodego nubijskiego władcy opartą na malowidłach z katedry w Faras. Efekt prac zespołu z Wydziału Archeologii UW i Wydziału Projektowania USWPS pozwala przywrócić do życia bogactwo kultury królewskiej Nubii sprzed tysiąca lat. Zestawienie z oryginalnymi malowidłami podkreśla autentyczność odtworzenia, ukazując efekt pracy archeologów, projektantów i historyków, którzy tchnęli nowe życie w postaci z przeszłości.
REKONSTRUKCJA TWARZY „WAMPIRKI” ZOSI Z XVII WIEKU (fot. Oscar Nilsson). Dzięki zaawansowanej rekonstrukcji twarzy możemy spojrzeć w oczy młodej kobiecie sprzed stuleci. Oto hipotetyczny wygląd kobiety pochowanej z sierpem przy szyi na cmentarzysku w Pniu, opracowany przez szwedzkiego rzeźbiarza Oscara Nilssona. Dzięki zaawansowanym technikom rekonstrukcji twarzy możemy spojrzeć w oczy młodej kobiety sprzed setek lat. Subtelność detali, od realistycznych rysów po fakturę skóry, przywraca ludzki wymiar tajemniczemu pochówkowi, będącemu echem dawnych wierzeń i lęków.
ZŁOTY PIERŚCIEŃ Z WIZERUNKIEM DWÓCH TWARZY (fot. Jeremi Dobrzański). Wczesnośredniowieczny złoty pierścień odkryty na Wawelu wyróżnia unikatowy ornament przedstawiający dwie przeciwstawne twarze, interpretowane jako symbole boga Janusa ze starożytnego Rzymu. To jedyny taki zabytek dotąd odkryty na terenie współczesnej Polski, łączący precyzję wykonania z symboliczną wymową, co czyni go niezwykle rzadkim świadectwem kultury i wierzeń sprzed blisko tysiąca lat.
BADANIA PANELI SKALNYCH Z SETKAMI RYTÓW W STANIE KOLORADO (fot. Robert Słaboński). Monumentalne ryty naskalne Indian Pueblo zachwycają swoją skalą i precyzją, kontrastując z surowym krajobrazem skalnych ścian. Polscy archeolodzy z Uniwersytetu Jagiellońskiego pod kierownictwem prof. dr hab. Radosława Palonki dokumentują metrowe spirale i geometryczne wzory, które interpretowane są jako pomoc w obserwacjach astronomicznych. Zdjęcie oddaje zarówno trud pracy badawczej, jak i wyjątkowość odkrywanego dziedzictwa.
[9/10] NAJWAŻNIEJSZE ZAGRANICZNE ODKRYCIE POLSKICH ARCHEOLOGÓW 2024
INNOWACYJNE NARZĘDZIA SPRZED 70 TYS. LAT I ŚLADY PRADZIEJOWYCH MIGRACJI – Tien Szan (Uzbekistan)
Podczas badań w górach Tien Szan polski zespół pod kierownictwem dr hab. Małgorzaty Kot, prof. UW, z udziałem dr hab. Marcina S. Przybyły, prof. UJ, oraz Gayrathona Mukhtarova z Uzbeckiej Akademii Nauk dokonał przełomowego odkrycia. Natrafili ono na krzemienne narzędzia sprzed 70 tys. lat, których technologia wyprzedza dotychczas znane rozwiązania o kilkadziesiąt tysięcy lat. Odkrycie to rzuca nowe światło na rozwój technologiczny ludów zamieszkujących Azję Środkową w epoce kamienia. Świadczy także o potencjalnych migracjach naszych przodków, związanych z eksploracją odległych regionów, takich jak wysokogórskie obszary Tien Szan.
Nie tylko same ustalenia badawcze są imponujące – również kulisy tych działań budzą podziw. Wędrówki z dala od cywilizacji, przemierzanie wysokogórskich bezdroży z ciężkim sprzętem, noclegi w jaskiniach i kąpiele w strumieniach pokazują, jak wymagająca, a zarazem fascynująca jest archeologia w takich warunkach. Choć archeologia często bywa pozbawiona romantyzmu, jaki znamy z filmów czy gier, trudno nie zazdrościć uczestnikom tej wyprawy – nawet jeśli podczas niekończącej się wspinaczki mogli tego nie odczuwać.
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
NAJSTARSZY ZNANY WRAK PRZEWOŻĄCY SZTABY MIEDZI – Zatoka Antalya (Turcja). Na wrak statku z XVI–XVII w. p.n.e. natrafił turecki zespół kierowany przez prof. Hakana Oniza z Akdeniz University. W badaniach pozostałości przewożącego sztaby miedzi statku, brał udział jednak także zespół z Centrum Archeologii Podwodnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. To efekt wieloletniej współpracy, zintensyfikowanej dzięki działalności w ramach inicjatywy UNESCO/UNITWIN for Underwater Archaeology. Najnowsze znalezisko jest jednym z najstarszych tego typu na świecie!
UNIKALNE CMENTARZYSKO ZWIERZĄT Z CZASÓW RZYMSKICH – Berenike (Egipt). Na cmentarzysku w antycznym porcie Berenike, nad Morzem Czerwonym, polscy archeolodzy odkryli ponad 200 nowych pochówków zwierząt, w tym małp, psów i kotów z I-II wieku n.e. Szczególnie wyjątkowe są groby małp – każda była owijana w tkaniny i chowana z zabawkami. Znaleziska, w tym pochówki cielców ofiarnych, rzucają nowe światło na życie emocjonalne Rzymian na wschodnich rubieżach imperium. Badania prowadzi międzynarodowy zespół pod kierunkiem dr hab. Marty Osypińskiej z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
UNIKATOWA FIGURKA I LOKALNA PRODUKCJA CERAMIKI – Bahra 1 (Kuwejt). Kuwejcko-Polska Misja Archeologiczna pod kierownictwem dr Agnieszki Pieńkowskiej i prof. Piotra Bielińskiego z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW potwierdziła lokalną produkcję ceramiki oraz odkryła wyjątkową figurkę antropomorficzną, pierwszą tego typu w regionie. Badania nad ceramiką pozwoliły także zidentyfikować ślady roślinne, dostarczając informacji o środowisku naturalnym i praktykach gospodarczych sprzed 7 tys. lat.
NAJWIĘKSZY RZYMSKI ARSENAŁ LEGIONOWY – fort Novae (Bułgaria). W starożytnym obozie legionowym Novae nad Dunajem międzynarodowy zespół pod kierunkiem prof. Eleny Kleniny z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu odkrył monumentalny arsenał I Legionu Italskiego o powierzchni 3200 m². To największa dotąd odkryta budowla tego typu w całym Cesarstwie Rzymskim. Novae, założone w I w. n.e., pełniło strategiczną rolę na Limesie Dolnodunajskim jako twierdza wojskowa Mezji Dolnej. Najnowsze odkrycia w pełni to zaś potwierdzają.
DŻEHUTI BYŁ NADZORCĄ SKARBCA I TWÓRCĄ DEKORACJI ŚWIĄTYNI HATSZEPSUT – Deir el-Bahari (Egipt). Dr Anastasiia Stupko-Lubczynska z Uniwersytetu Warszawskiego zidentyfikowała Dżehutiego, nadzorcę skarbca, jako jednego z autorów dekoracji świątyni Hatszepsut. Wizerunek urzędnika odkryto w Kaplicy Hatszepsut na najwyższym tarasie, co sugeruje jego rolę w projektowaniu płaskorzeźb. Informacje te potwierdza autobiografia z grobowca Dżehutiego, gdzie wymienia on swoje projekty, w tym świątynię w Deir el-Bahari.
[10/10] NAJWAŻNIEJSZE ODKRYCIE ARCHEOLOGICZNE W POLSCE 2024
PIERWSZE W POLSCE JEZIORNE STANOWISKO RYTUALNE KULTURY LATEŃSKIEJ – Kujawy (kujawsko-pomorskie)
W trakcie podwodnych badań na Kujawach archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego pod kierownictwem prof. dr hab. Bartosza Kontnego odkryli depozyt rytualny kultury lateńskiej z III w. p.n.e. W jego skład wchodziły sierpy, fragmenty pochew mieczy oraz pasy łańcuchowe. Znalezisko przesuwa granice wpływów Celtów o około 200 lat wstecz, wskazując na ich aktywność na tych terenach znacznie wcześniej niż dotychczas sądzono.
Mamy do czynienia w tym roku z wydarzeniem bezprecedensowym w polskiej archeologii. Jest to nie tylko dowód na wczesne wpływy celtyckie na Kujawach, ale także potwierdzenie praktyk znanych z innych części Europy. Znalezisko to wyróżnia się również dzięki zastosowaniu podwodnych technik badawczych, które wymagają dużej precyzji i wiedzy specjalistycznej. Przełomowy charakter odkrycia sprawia, że stanowisko to staje się jednym z kluczowych punktów badań nad kulturą lateńską w Europie Środkowej. Liczymy zatem na więcej informacji w nadchodzących latach!
Pozostałe nominacje w tej kategorii:
KOŚĆ Z NACIĘCIAMI NAJSTARSZYM PRZEJAWEM SZTUKI SPRZED 115 TYS. LAT – Jaskinia w Dziadowej Skale (śląskie). Kość niedźwiedzia brunatnego z nacięciami została ponownie przeanalizowana po niemal 70 latach od odkrycia. Badania pod kierunkiem dr. hab. Tomasza Płonki, prof. UWr i prof. dr hab. Andrzeja Wiśniewskiego z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego wykazały, że licząca 115–130 tys. lat ozdoba mogła służyć jako forma notacji numerycznej, co świadczy o kreatywności neandertalczyków.
GRÓB HUNA I EUROPEJCZYKA Z OKRESU WĘDRÓWEK LUDÓW – Czulice (małopolskie). Wspólny pochówek dwóch chłopców, w tym jednego ze zdeformowaną czaszką, odkryto już w 2018 roku. Obok zmarłych złożono psa, kota i wronę, co wskazuje na rytualny charakter grobu. Najnowsze badania, prowadzone przez interdyscyplinarny zespół z Polski i Szwecji pod kierownictwem archeologa Jakuba M. Niebylskiego z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, ujawniły, że grób datowany na lata 395–418 n.e., stanowi jedno z najwcześniejszych świadectw obecności Hunów w Europie.
HEŁM I LICZNE PRZEDMIOTY CELTÓW NA DAWNEJ OSADZIE – Bagienice Wielkie (mazowieckie). Podczas badań na Łysej Górze w Bagienicach Wielkich, kierowanych przez dr. Wojciecha Borkowskiego i dr. Bartłomieja Kaczyńskiego z Państwowego Muzeum Archeologicznego, odkryto celtycki hełm z IV w. p.n.e. oraz liczne artefakty kultury lateńskiej. To drugi tego typu hełm w Polsce! Odkrycia, w tym ozdoby, narzędzia i elementy umocnień, wskazują na znaczące wpływy Celtów na Mazowszu i strategiczną rolę osady na szlaku bursztynowym.
DREWNIANA BUDOWLA Z POŁ. XII W. UZNANA ZA NAJSTARSZY KOŚCIÓŁ W MIEŚCIE I KRAJU – Gdańsk (pomorskie). Podczas prac przy ul. Sukienniczej w Gdańsku firma ArcheoScan odkryła budynek na planie greckiego krzyża, który może być najstarszym drewnianym kościołem w mieście, a nawet w Polsce. Znaleziono także ponad 250 pochówków oraz sześć kamiennych płyt nagrobnych, co wskazuje na istnienie cmentarza w tym miejscu przez stulecia. Jeśli okaże się, że to kościół pw. Najświętszej Marii Panny, znany ze źródeł historycznych, będziemy mieć do czynienia z unikatowym znaleziskiem o nieocenionej wartości dla historii Gdańska.
ODKRYCIE ZBIOROWYCH MOGIŁ Z CZASÓW II WOJNY ŚWIATOWEJ – Chojnice (pomorskie). Prace archeologiczne pod kierunkiem dr. Dawida Kobiałki z Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego we współpracy z prokuratorskim pionem Instytut Pamięci Narodowej w Gdańsku odsłoniły dwa masowe groby ofiar niemieckich zbrodni z 1939 r. Na terenie dawnych rowów strzeleckich odkryto szczątki 80. przedstawicieli lokalnej inteligencji i pacjentów Krajowych Zakładów Opieki Społecznej. Badania ujawniają skalę tragedii oraz dostarczają licznych dowodów materialnych niemieckich zbrodni.
Serdecznie gratulujemy wszystkim! Nie tylko zwycięzcom w poszczególnych kategoriach, ale także finalistom i tym, którym nie udało się załapać do ostatecznego zestawienia. Cieszymy się, że archeologia wciąż potrafi zaskakiwać i dostarczać dowodów na fascynującą przeszłość naszych ziem.
Dziękujemy za wszystkie oddane głosy – tym razem było ich prawie 5 tysięcy! Jesteśmy wdzięczni za Wasze wsparcie w plebiscycie i składamy wyrazy uznania jury za ich ogromne zaangażowanie. Jeśli chcielibyście dowiedzieć się więcej o członkach jury, dodatkowe informacje oraz linki do ich twórczości znajdziecie tutaj.
Już teraz jesteśmy pewni, że spotkamy się za rok, ale do tego czasu serdecznie zachęcamy do regularnego odwiedzania naszej strony internetowej oraz śledzenia nas w mediach społecznościowych. Nie przestajemy pisać o naszej ukochanej dziedzinie! Będziemy dzielić się z Wami najnowszymi odkryciami, ciekawostkami i informacjami, które pozwolą Wam pozostać blisko fascynującego świata archeologii!
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
