Jesienią 2022 roku Stowarzyszenie Starożytników zrealizowało projekt „Gródek strażniczy Ostrów–Zawyki – wieloaspektowe badania weryfikacyjne”. Nasze zadanie polegało na zweryfikowaniu istnienia wczesnośredniowiecznego gródka strażniczego, wpisanego do rejestru zabytków archeologicznych jako „grodzisko Ostrówek w Zawykach”.
Gródek – wyraźnie odznaczające się w wizualizacjach LiDAR koliste wzniesienie, zlokalizowane jest ok. 5 km na południowy wschód od Suraża, nad rzeką Narew. By potwierdzić jego antropogeniczne pochodzenie, wykonano serię nieinwazyjnych badań metodami: magnetyczną, elektrooporową, tomografii elektrooporowej ERT oraz georadarową GPR. Na podstawie ich wyników otworzono dwa wykopy sondażowe o łącznej powierzchni 80 m² (5 x 10 m oraz 6 x 5 m).
Badania wykopaliskowe jednoznacznie potwierdziły, że kopiec został usypany ludzką ręką i mógł pełnić funkcję gródka strażniczego. Pod warstwą humusu wyróżniono warstwę kulturową, w której znaleziono ponad 40 fragmentów ceramiki. Materiał ten stanowił jednorodny zespół zabytków datowanych na XI wiek lub nieco starszych. Ich chronologię określiła dr Ewa Marczak–Łukaszewicz wskazując analogię do materiału pochodzącego z badanego przez nią i doskonale datowanego stanowiska w Truszkach–Zalesiu, w gm. Kolno.
Powstanie gródka w Zawykach wiązać można z niedalekim Surażem – ośrodkiem administracyjnym i warownią do której należało, między innymi, kontrolowanie znajdującej się w odległości ok. 700 m na północ przeprawy na Narwi. W okolicy znanych jest około 30 osad i cmentarzysk wczesnośredniowiecznych, a także wiele stanowisk pradziejowych. Najwyraźniej warunki panujące w tym regionie sprzyjały rozwojowi osadnictwa. W tym, także obecnie niezwykle interesującym i malowniczym miejscu, przenikały się wpływy z pogranicza Rusi, oraz ziem mazowieckich i bałtyjskich.
O szerokich kontaktach ludności zamieszkującej te tereny świadczyć może obecność nietypowego fragmentu ceramiki – kręconego ucha, które wyraźnie odróżnia się od reszty zabytków. Brązowo-żółtawo-zielonkawo szkliwiony fragment naczynia przypomina imadło amfory rzymskiej. Po wstępnych analizach zabytku można ostrożnie założyć, że jest importem z Rusi powstałym pod wpływem bizantyjskim lub nawet pochodzi z samego cesarstwa! Tę kwestię będziemy starali się rozstrzygnąć w najbliższym czasie.
Naszą ekspedycję uważamy za bardzo owocną – udało się pozytywnie zweryfikować stanowisko stanowiące ważny punkt lokalnej sieci osadniczej. Badania stały się też świetną okazją do sformułowania nowych postulatów badawczych i konserwatorskich – okolica ta kryje bowiem jeszcze niejedną archeologiczną ciekawostkę.
Badania zostały wykonane w ramach Programów Operacyjnych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2022, program „Dziedzictwo kulturowe”, „Ochrona zabytków archeologicznych”, dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa pochodzących z Funduszu Promocji Kultury. Program jest prowadzony przez Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Źródło tekstu i zdjęć: www.starozytnicy.org.pl
Stowarzyszenie Starożytników jest organizacją pożytku publicznego. Zostało założone w 2002 roku. Naszym celem jest przede wszystkim wspieranie i promocja wszelkich działań propagujących szeroko rozumianą kulturę - zarówno dawną jak i współczesną, oraz prowadzenie kompleksowych badań archeologicznych. Łączy nas wspólna pasja do zamierzchłych czasów europejskiego średniowiecza oraz pogrzebanej w ziemi historii. Mamy za sobą wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu wykopalisk jak i organizacji festynów i jarmarków średniowiecznych. Nasze stowarzyszenie działa na terenie całej Polski, zainteresowanych współpracą zapraszamy do działu badania archeologiczne.
