Odkryty w 2018 roku statek wikingów znajdujący się wewnątrz kurhanu doczekał się wspaniałej wizualizacji. Historia tego odkrycia to przykład świetnej współpracy na każdym polu.
Średniowieczną osadę oraz 3 kurhany odkryto na farmie Gjellestad pod Halden na wsypie Smola dzięki badaniom przy pomocy georadaru. Prócz pozostałości po długich domach na opublikowanych zdjęciach wyraźnie widoczny był zarys łodzi mającej blisko 20 metrów.
Spis treści
Odkrycie statku z Gjellestad
Badania geofizyczne podjęto tylko w związku z tym, że w 2017 r. przeprowadzono nadzór archeologiczny. Właściciel działki chciał bowiem założyć instalację wodociągową biegnącą w poprzek terenu leżącego w okolicy słynnego kurhanu Jellhaugen. Już kilka godzin po rozpoczęciu prac odkryto okrągłe, dookolne rowy będące pozostałościami po kurhanach zniwelowanych w wynik prac rolnych. Ot, żadnych pagórków i czegoś wyjątkowego – zwykłe pole orne kryjące pod swoją powierzchnią niesamowite obiekty. Prace dokończono, lecz rok później powrócono w to miejsce by wykonać badania geofizyczne, po to by rozpoznać zasięg obiektów bez potrzeby prac wykopaliskowych.
Do tej pory, w całej Norwegii znane były tylko trzy dobrze zachowane pochówki w statkach, a w całej Europie – 7, przy czym wszystkie badano już dawno temu. Ostatnie z takich znalezisk miało miejsce ponad 115 lat temu! Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technik i metod badawczych, nasi norwescy koledzy mogli przeprowadzić badania, które w XX wieku nikomu się nie śniły, a tym samym wzbogacić niepomiernie naszą wiedzę na temat tego typu pochówków.
W trakcie wywiadów dla prasy badacze przyznali, że nie planowali wykorzystywać georadaru w tym miejscu, po prostu skończyli pracę szybciej i mieli jeszcze trochę czasu. Wyniki badań nieinwazyjnych sugerowały, że oba końce statku zostały poważnie uszkodzone, natomiast większa część kadłuba wydawała się nietknięta, a całość wynosiła 16-17 metrów długości.
Odkrycie zaskoczyło również farmera, do którego należy ziemia. Mężczyzna nie miał jednak nic przeciwko dalszym badaniom i był do nich bardzo entuzjastycznie nastawiony.
Badania i rekonstrukcja
Wykopaliska rozpoczęto rok później, 26 sierpnia 2019 r. i trwały dwa tygodnie, w trakcie których założono 10 małych sondaży badawczych. Poza kurhanem, przebadano również doły posłupowe będące pozostałościami po stojących w pobliżu długich domach. Najwyżej położone obiekty archeologiczne odkryto tylko 0,5 pod ziemią. Główne prace skoncentrowano jednak na samym statku.
Archeolodzy mogli zabłysnąć ponownie dzięki starannej eksploracji i dokumentacji. Pomimo wcześniejszych nadziei, drewno statku w większości nie zachowało się do naszych czasów. W niezłym stanie odkryto jedną samotną deskę. Wprawne oko badaczy terenowych rozpoznało jednak układ pozostałych po negatywach widocznych w wykonanych przekrojach profilowych. Pomocną wskazówką było również rozmieszczenie gwoździ, które po zadokumentowaniu ich pozycji, pozwoliły na wykonanie dokładnej rekonstrukcji. W większości położone były w odległości 20 cm, przy czym w jednym miejscu odnaleziono 3 zaraz obok siebie, co wskazywało na miejsce złączy ciesielskich (z ang. scarf1)Jeśli ktoś jest specjalistą w dziedzine żeglugi i kojarzy jak brzmi tłumaczenie słowa scarf to prosimy o poprawkę w komentarzu.
Również głębokość na jakiej znajdował się statek, różniła się od wstępnych ustaleń badań geofizycznych. Położony był nie 1 m pod ziemią, sam kil odkryto ok. 30 cm wyżej. Statek był mniejszy i węższy od tych odnalezionych w Oseberg czy Gokstad, bardziej przypominając ten z Tuneskipet. Na korzyść tego z Gjellestad przemawiało dodatkowo to, że zachował się ochronny płaszcz kurhanu, którego nie było już np. w Oseberg. Został on zniwelowany przez prace rolne prowadzone na przestrzeni setek lat.
Efekty prac postanowiono zaprezentować w postaci wspaniałej rekonstrukcji dostępnej na tej stronie (niestety dostępna jest tylko w języku norweskim i angielskim).
Całość przedstawiona jest w postaci wirtualnej wycieczki po cmentarzysku i przyległych domach. W jej trakcie można wejść do domów, a kurhan powoli odsłania swoje tajemnice. Wszystkie informacje wsparte są dodatkowymi oknami, w których tłumaczone są wyniki badań oraz skąd wiemy niektóre rzeczy. Dowiadujemy się czym są doły posłupowe i jak na ich podstawie można zrekonstruować budynki. Możemy również zapoznać się z filmami ukazującymi poszczególne badania.
Co dalej ze stanowiskiem?
W wyniku dwóch tygodni badań powstała bardzo interesująca prezentacja, lecz pojawiło się również wiele pytań. Udało się przebadać jedynie niewielki fragment łodzi, a jeszcze mniejszy całego stanowiska. Nie natrafiono na sam pochówek, ani na przedmioty, które mogłyby stanowić dary grobowe. Nie ma również pewności co do dokładnego datowania poszczególnych obiektów, choć wstępne założenia prezentowane są w wizualizacji. Datowanie dendrochronologiczne deski ze statku wskazują na jej ścięcie po roku 732, ale ślady osadnictwa datowane są na okres 1800 p.n.e. – 500 n.e. Czy odkryte budynki istniały w tym samym czasie co kurhan przykrywający statek. Jak wyglądało to miejsce w wiekach wcześniejszych?
Wiele odkryć metalowych przedmiotów w tym regionie dokonano w trakcie legalnych poszukiwań z wykorzystaniem wykrywaczy metali. Detektoryści pomagali również w trakcie badań w 2019 r. Pośród odnalezionych przedmiotów były liczne odważniki, monety, czy biżuteria z epoki żelaza. Mogą one świadczyć o tym, że na tym obszarze znajdował się w przeszłości targ, a nawet miasto targowe. Dopiero szerokopłaszczyznowe wykopaliska pozwolą uzyskać odpowiedzi na te i pozostałe pytania. Do tego momentu pozostaje nam tylko zapoznać się z rekonstrukcją i trzymać kciuki za sukces dalszych badań, mając nadzieję, że będzie on uaktualniany o nowe informacje.
Przypisy
| 1 | Jeśli ktoś jest specjalistą w dziedzine żeglugi i kojarzy jak brzmi tłumaczenie słowa scarf to prosimy o poprawkę w komentarzu |
|---|
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
