Ponieważ lasy stanowią ok. 30% powierzchni naszego kraju w najnowszej Archeologii Żywej 4/2019 zatytułowanej „Co skrywają lasy?” staramy się odpowiedzieć na to z pozoru proste pytanie.
Dostępny w salonach Empik, Garmond, Inmedio, Relay lub w naszym sklepie internetowym. Wesprzyj jedyne czasopismo archeologiczne w Polsce i zamów nasz numer bezpośrednio do domu lub pobierz e-wydanie.
Przez długi czas archeolodzy raczej omijali tereny zalesione. Głównym powodem było to, że wiele tradycyjnych metod badawczych takich jak wykopaliska, fotografia lotnicza czy badania powierzchniowe w starciu z gęstą roślinnością traciło na skuteczności.
Nie ukrywajmy zresztą – niewielu z nas zapuszcza się w najgłębsze leśne ostępy. Wiemy to z własnych doświadczeń, bo w trakcie badań trwających parę miesięcy jedynymi osobami, które spotykaliśmy byli przedstawiciele pięciu grup hobbistycznych/zawodowych: grzybiarze, leśnicy, poszukiwacze, harcerze i saperzy. Przy czym Ci ostatni przeważnie nie wpadali po to by uciąć sobie z nami pogawędkę na temat badań.
Dziś jednak archeologia lasów coraz bardziej staje się odrębną specjalizacją w naszej ukochanej nauce. Dlaczego taka zmiana miała miejsce? Co umożliwia nam dzisiaj szybkie rozpoznanie tego co skrywają lasy? Które metody są bardziej, a które mniej skuteczne? Na jakie stanowiska możemy natrafić? Jak różni się stopień ich zachowania od tych na obszarach niezalesionych? No i co tak naprawdę oznaczają skróty LiDAR, ALS, SLS, NMT, DEM?
Odpowiedzi na wszystkie te pytania, ale również teksty o innych odkryciach i badaniach znajdziecie już w druku. Przypominamy, że na naszej stronie głównej zamieszczamy zwykle najważniejsze informacje i dłuższe artykuły. Naszą pozostałą aktywność możecie śledzić na naszym Facebooku, Twitterze i Instagramie, do czego serdecznie zachęcamy!
Archeologia Żywa 4/2019 – spis treści
- 4 / Lasy Państwowe i inwentaryzacje dziedzictwa kulturowego. LiDAR (i nie tylko), czyli dzisiejsza archeologia na terenach zalesionych
Rafał Zapłata, Krzysztof Stereńczak - 14 / Bory Dolnośląskie: archeologiczna Terra incognita, pustka, czy Eldorado?
Paweł Konczewski - 24 / Krótki poradnik czym jest LiDAR, czyli punkty, modele i lasery
Radosław Biel - 26 / Krzemionki Opatowskie: ukryte w lasach dziedzictwo z listy UNESCO w świetle LiDARu
Rafał Zapłata - 32 / Terra Desolata? Galindia w XXI wieku: archeologia i edukacja na przykładzie badań w południowej części powiatu mrągowskiego
Iwona Lewoc, Monika Radzikowska, Kamil Niemczuk - 38 / Archeologiczny spacer przez Klokočské a Betlémské skały Czeskiego Raju
Jan Prostředník, Petr Šída - 44 / Kiedy deszcze zraszały pustynię… Archeologia wczesnego holocenu na wschodniej Saharze
Paweł Polkowski - 54 / O czym szumią stare drzewa
Izabela Borysławska - 58 / Smaki lasu
Maciej Słowiński - 62 / Książę Almosz i jego Dömös: kawałek historii wczesnośredniowiecznych Węgier
Mariola Biernat-Nowacka, Łukasz Nowacki, Tomasz Sajecki - 68 / World Archaeological Congress po raz pierwszy w Europie Środkowej
Arkadiusz Marciniak - 72 / Salona – Stolica Dalmacji
Piotr Piekarz - 80 / Kilka słów o pluciu i spluwaczkach
Magdalena Konczewska - 84 / Archeologia: od opowieści o przeszłości ku nauce
Jakub Okonek
AŻ 4/2019 – podgląd
Krzemionki Opatowskie: ukryte w lasach dziedzictwo z listy UNESCO w świetle LiDARu
Rafał Zapłata
Prehistoryczne kopalnie w regionie Krzemionek Opatowskich (woj. świętokrzyskie) w znacznym stopniu są położone w lasach. Ta sytuacja
powoduje, iż badania takich obiektów wymagają stosowania specyficznych metod (np. skanowania laserowego), które w środowisku leśnym pozwalają lepiej i szerzej analizować zabytki archeologiczne.
Terra Desolata? Galindia w XXI wieku: archeologia i edukacja na przykładzie badań w południowej części powiatu mrągowskiego
Iwona Lewoc, Monika Radzikowska, Kamil Niemczuk
Warmia i Mazury to popularny kierunek urlopowy. Lasy i jeziora pozwalają odetchnąć od codziennego biegu i zgiełku miast. Często jednak – zarówno turyści jak i mieszkańcy – nie zdają sobie sprawy z tego, iż jest to obszar niezwykle ciekawy archeologicznie. Zamki krzyżackie są jedną z atrakcji regionu. Całkiem nieźle osadzona w świadomości jest też historia wczesnośredniowiecznych Prusów. Ale co było wcześniej?
Kiedy deszcze zraszały pustynię…
Paweł L. Polkowski
Skwar sprawia, że każdy krok to wysiłek. Powietrze drży, malując miraże nieistniejących jezior. Nie ma chmury, za którą, choć na chwilę, mogłoby się schować rozżarzone słońce. Jedynie wiatr niesie nieco orzeźwienia, choć jednocześnie bombarduje drobinami piasku, który wciska się do oczu i ust. Krajobraz zapiera dech w piersiach, ale na tym
pustkowiu archeolog nie powinien przecież liczyć na znaleziska. A jednak jeszcze kilka kroków i ukażą się fundamenty kamiennych chat sprzed dziesięciu tysięcy lat, a nieopodal ryty naskalne, być może niewiele młodsze. Narzędzia krzemienne leżą na ziemi. Wydają się nietknięte. Jak to możliwe? Przecież na takiej pustyni nie dałoby się żyć. Odpowiedź jest prosta: Sahara nie zawsze była pustynią!
Archeologia: od opowieści o przeszłości ku nauce
Jakub Okonek
Zaciekawienie człowieka swoją przeszłością jest tak stare jak kultura. Niezależnie od poglądów czy miejsca, w którym przedstawiciele Homo sapiens tworzyli zręby organizacji społecznej, wierzeń, czy umiejętności wytwórczych – wiedzę o powyższym zawdzięczali swoim przodkom. To starszyzna była skarbnicą wiedzy, a tradycja jej nośnikiem. Z czasem uległo to zmianom.
Archeologia Żywa 4 (74) 2019 – słowo od redaktora naczelnego…
Często słyszę pytanie „czym zajmuje się archeologia i gdzie są jej granice”? W moim przekonaniu archeologia służy poznawaniu naszej przeszłości społecznej, kulturowej i biologicznej (te trzy składowe są ze sobą różnorodnie powiązane) w oparciu o badania wszelkich materialnych śladów przeszłości, na których ludzie odcisnęli swoje piętno. A granice tak rozumianej archeologii? Nie istnieją! To my sami je wymyślamy, wpisując się w aktualnie obowiązujące paradygmaty czy politykę uprawiania nauki. A rolą badacza jest przekraczanie granic.
Taką barierą w archeologii do niedawna były lasy. Zwarta szata roślinna skutecznie ograniczała penetrację puszcz w poszukiwaniu dziedzictwa archeologicznego. Rewolucja w tym względzie na świecie zaczęła się dekadę temu, a w Polsce niewiele później. Co ją spowodowało? Użycie nowej techniki badawczej w postaci różnych form skaningu laserowego. Okazało się, że w lasach kryje się ogrom dziedzictwa nieznanego dotychczas naukowcom. W puszczach Mezoameryki skanery wskazały lokalizację całych opuszczonych miast i wielkich kompleksów świątynnych! Zaś u nas: zapomniane fortyfikacje, opuszczone wsie i miasteczka, relikty dawnej gospodarki, pola bitewne i cmentarzyska. Setki i tysiące nowych stanowisk archeologicznych o chronologii od epoki kamienia po współczesność. Prawdziwe Eldorado! Te ukryte w lasach archeologiczne skarby chcemy przybliżyć Czytelnikom w bieżącym numerze AŻ.
… i trochę o zawartości
Na początek prezentujemy relacje z badań wielkich kompleksów leśnych położonych w Polsce. Rafał Zapłata i Krzysztof Stereńczak prezentują metody i pierwsze wyniki badań nad dziedzictwem archeologicznym ukrytym w Puszczy Białowieskiej i w polskich Karpatach. Rafał Zapłata przybliża również pionierskie w naszym kraju rozpoznanie reliktów pradziejowego górnictwa wokół Krzemionek Opatowskich, wykonane z wykorzystaniem lotniczego skaningu laserowego. W kolejnym tekście piszący te słowa sygnalizuje efekty badań nad dziedzictwem przyrodniczo-kulturowym Borów Dolnośląskich. Z kolei Iwona Lewoc, Monika Radzikowska i Kamil Niemczak przedstawiają efekty edukacyjno-badawczego projektu fundacji Terra Desolata, realizowanego na Mazurach. W dalszej kolejności, na wycieczkę pradziejowymi szlakami do jaskiń ukrytych w lasach Czeskiego Raju zapraszają Jan Prostředník i Jan Střida – archeolodzy z muzeum w Turnovie. O czasach, kiedy południowa Sahara była zielona pisze Paweł Polkowski. Na koniec leśnego bloku tematycznego proponujemy lekturę eseju Izabeli Borysławskiej o kulturowej roli drzew. Zapraszamy też do Archeokuchni, w której Maciej Słowiński przyrządza wedle dawnych receptur dania z dziczyzny.
Poza tematem numeru zapraszamy na wycieczkę na wczesnośredniowieczne Węgry, a to za sprawą tekstu Marioli Biernat-Nowackiej, Łukasza Nowackiego i Tomasza Sajeckiego. Zapraszamy też do czeskiej Pragi, gdzie w lipcu przyszłego roku odbędzie się Światowy Kongres Archeologiczny. Wydarzenie to, jego cele i program, przybliża prof. Arkadiusz Marciniak. Po Salonie, stolicy rzymskiej prowincji Dalmacja, oprowadzi nas Piotr Piekarz. Magdalena Konczewska omawia zaś historię… spluwaczek. Do zajęcia się tematem natchnęło Autorkę odkrycie przez nas takiego zabytku przy jednej z opuszczonych karczm w Borach Dolnośląskich. Na koniec zapraszam do lektury tekstu Jakuba Okonka o metodologii archeologii.
Życzymy miłej lektury!
Doktor habilitowany, profesor Uniwersytety Przyrodniczego we Wrocławiu. Archeolog, nauczyciel akademicki, redaktor naukowy „Archeologii Żywej”. Na co dzień pracuje w Zakładzie Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej UPWr. Jego zainteresowania naukowe oscylują wokół archeologii historycznej oraz wykorzystania archeologii w naukach przyrodniczych i kryminalistyce. Miłośnik niespiesznych podróży.
Absolwentka antropologii fizycznej na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu. Sekretarz redakcji Archeologii Żywej w latach 2018–2019. Szczególnym zainteresowaniem darzy etologię człowieka. Lato poświęca podróżom i wykopaliskom archeologicznym.
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
