Interdyscyplinarny zespół badaczy z Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu w Oslo realizuje w latach 2020-2023, finansowany z funduszy norweskich to pierwszy w takiej skali projekt badawczy. Jego przedmiotem jest lepsze rozpoznanie i porównanie sposobów oraz środków, którymi posługiwali się członkowie elit politycznych dwóch peryferyjnych krajów Europy – Norwegii i Polski – w celu manifestowania swojej władzy i przywilejów wobec reszty elit, jak i swoich poddanych.
Przyjęte ramy czasowe, lata ok. roku 1000 do 1300, to okres od momentu, w którym zarówno Polska, jak i Norwegia formalnie stały się państwami chrześcijańskimi, do chwili, gdy po latach wojen domowych i podziałów dzielnicowych obydwa kraje zostały zjednoczone jako stabilne monarchie. Pojęcie „elita” dotyczy władców, członków dynastii panującej, możnych, biskupów i prominentnych przedstawicieli instytucji kościelnych. Publiczne roszczenia elity do władzy, tj. ich ideologiczne uzasadnienie i legitymizacja w oczach innych, były kluczowym problemem politycznym, a często także państwotwórczym, w społeczeństwach średniowiecznej Europy.
Nowatorstwo projektu polega przede wszystkim na podjęciu zadania wieloaspektowego i wielowymiarowego porównania dwóch obszarów: Polski i Norwegii, zaklasyfikowanych w długiej tradycji badań nad europejskim wczesnym i pełnym średniowieczem do regionów pasa peryferiów i wynikających z tego różnorodnych zależności od ówczesnych centrów łacińskiej Europy. Polskie i norweskie elity zostaną w projekcie ujęte porównawczo jako równoległe przykłady dwóch peryferyjnych społeczeństw politycznych, które niekiedy podobnie, a niekiedy odmiennie zmagały się z tymi samymi problemami: zapewnieniem dominacji i budową politycznego porządku w obrębie swoich granic i korzystaniem z kontaktów z europejskimi centrami w celu umocnienia własnej pozycji. Norwegia i Polska są zatem postrzegane jako dwa prowincjonalne regiony tzw. Młodszej Europy, czyli Skandynawii i Europy Środkowo-Wschodniej, które nie były dotąd w takim stopniu rozpatrywane razem.
Te i inne podobieństwa oraz różnice między dwoma krajami, jak również fakt, że tworzące je elity miały bardzo ograniczone kontakty, dają znakomitą okazję do porównawczych badań nad formowaniem się europejskich peryferii i elit politycznych w wiekach średnich. Co więcej, wyniki badań oraz przyjęta metodyka bez wątpienia przyczynią się do poznania znaczenia oraz sposobów funkcjonowania średniowiecznych elit w całej Europie Łacińskiej.
Z pewnością nowatorski jest też interdyscyplinarny charakter badań. Oprócz historyków w zespole znajdują się archeolodzy i numizmatycy. Co znaczy, że poddadzą oni analizie bardzo różnorodny zestaw źródeł. Obok źródeł pisanych (kronik, roczników, hagiografii, korespondencji) – będą to także źródła archeologiczne, numizmatyczne oraz ikonograficzne.
Wnikliwym badaniom porównawczym poddane zostaną między innymi takie zagadnienia, jak: ideologie dynastyczne, kulty „narodowych” świętych, elitarne pochówki, symboliczne wyobrażenia na monetach, legitymizacja władzy biskupiej i opackiej, ceremonie koronacyjne i rytuały elitarnych uczt, narracje o przeszłości, sposoby zażegnywania konfliktów między członkami arystokracji. Projekt zakłada szerokie spojrzenie na elity, w którym królowie czy książęta, przedstawiciele arystokracji i hierarchii kościelnej nieustannie współpracowali i konkurowali ze sobą o władzę.
Projekt opiera się na bliskiej współpracy polskich i norweskich mediewistów. Na czele zespołu stoją: Grzegorz Pac, Hans Jacob Orning i Wojciech Jezierski, a należą do niego także: Jón Viðar Sigurðsson , Julie Lund, Svein Harald Gullbekk, Krzysztof Skwierczyński, Jerzy Pysiak, Marcin R. Pauk, Roman Michałowski, Zbigniew Dalewski, Andrzej Janowski, Paweł Żmudzki, Mateusz Bogucki, Rafał Rutkowski, Grzegorz Bartusik, Anna Dryblak, Karolina Morawska – asystentka projektu.
Rezultaty zostaną przedstawione w napisanych wspólnie artykułach przygotowanych do tematycznych numerów wysoko punktowanych czasopism, a także do tomu grantowego.
Projekt jako jeden z pierwszych w naszym kraju będzie szeroko udostępniany w Internecie i promowany nie tylko wśród specjalistów, ale również miłośników średniowiecza. Partnerem tych działań jest Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie.
Zaangażowani w projekt badacze przygotowali mini-wykłady wideo, które od 18 czerwca do 5 lipca będą regularnie publikowane na profilu Facebook projektu oraz na kanale YouTube.
Terminy i tematy mini-wykładów oraz Q&A:
18 czerwca, g. 18.00 – Hans Jacob Orning (Uniwersytet w Oslo),
22 czerwca, g. 18.00 – Wojtek Jezierski (Uniwersytet w Oslo)
25 czerwca, g. 18.00 – Marcin Rafał Pauk (Uniwersytet Warszawski)
29 czerwca, g. 18.00 – Jón Viðar Sigurðsson (Uniwersytet w Oslo)
2 lipca, g. 18.00 – Krzysztof Skwierczyński (Uniwersytet Warsawski)
5 lipca, g. 18.00 – Grzegorz Pac (Uniwersytet Warszawski)
7 lipca, w godz. 18.00-19.30, zapraszamy na Q&A z udziałem Grzegorza Paca i Wojtka Jezierskiego, prowadzenie dyrektor MPPP Michał Bogacki.
Projekt „Zasoby symboliczne i struktury polityczne na peryferiach. Legitymizacja elit w Polsce i Norwegii, ok. 1000-1300“ (2019/34/HS3/00500) jest finansowany z funduszy norweskich, w ramach konkursu Narodowego Centrum Nauki GRIEG. NCN jest operatorem programu poświęconego badanom podstawowym, partnerem po stronie norweskiej jest the Research Council of Norway.
