Sławoborze. „Zaginione” miasto w lasach świdwińskich

Podobnie jak w przypadku wielu spektakularnych odkryć archeologicznych, również zlokalizowanie średniowiecznego miasta Sławoborze (niem. Stolzenberg) zawdzięczać można po części zbiegowi okoliczności, po części zaś intuicji badawczej.

Wszystko zaczęło się w grudniu 2019 roku, kiedy to w książce Der Kolberg-Körliner Kreis. Die Geschichte seiner Städte und Ortschaften Johannesa Courtoisz 1909 rokunatrafiliśmy na informację, że Sławoborze (niem. Stolzenberg), obecnie spora wieś w województwie zachodniopomorskim w powiecie świdwińskim, było niegdyś… miastem. Co więcej, w XIX stuleciu widoczne były jeszcze jego pozostałości w postaci fos i obwałowań. W przywołanej publikacji odnotowano również zapomniane obecnie nazwy lokalne pól: Alt Stadt i Hospital, wyraźnie nawiązujące do dawno przebrzmiałej świetności miejscowości.

Początkowo nasze poszukiwania ograniczyliśmy do samego Sławoborza i jego bezpośredniego otoczenia, te nie przyniosły jednak spodziewanych rezultatów. Ani dzisiejszy układ wsi Sławoborze, ani dane teledetekcyjne nie zdradzały śladów jej miejskiego epizodu.

Przełom nastąpił w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia… Niecałe 2 km na południowy zachód od obecnego Sławoborza, na cieniowanym modelu terenu dostępnym na portalu geoportal.gov.pl zauważyliśmy intrygującą formę – podkowiasty rów z pozostałościami wałów po jego wewnętrznej stronie. Przekop ten, od zachodu, południa i wschodu, zamyka płaski obszar o powierzchni 6 hektarów, ograniczony od północy przez rzekę Pokrzywnicę. Od wschodu teren ten zabezpiecza druga, nieco płytsza fosa. Charakterystyczny kształt obiektu, jego położenie i rozmiary nieco tylko ustępujące pobliskim miasteczkom (Karlino, Białogard), wywołały dreszcz emocji. Czyżby to właśnie było poszukiwane średniowieczne miasto?

Utwierdziła nas w tym analiza archiwalnych materiałów kartograficznych – na mapie Friedricha Karla Grafa von Schmettau z końca XVIII wieku, dokładnie w wytypowanym miejscu widoczna jest owalna forma opisana jako… Alt Stadt. Co ciekawe, zalesiony obecnie obiekt, nie był dotychczas uwzględniony jako stanowisko archeologiczne. Został on natomiast wskazany w 2017 roku jako „potencjalne grodzisko” podczas inwentaryzacji dziedzictwa archeologicznego Nadleśnictwa Świdwin wykonanej przez Tomasza Babiaka i Tomasza Kowalczyka z Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej.

Korzystając z wolnego dnia jakim od niedawna jest 6 stycznia, postanowiliśmy zweryfikować w terenie interesujący nas obiekt. To co ujrzeliśmy przerosło nasze najśmielsze oczekiwania, a zdecydowanie największe wrażenie wywołała fosa mająca miejscami głębokość 5,5 m.

Opierając się na swych dotychczasowych doświadczeniach (Nieszawa, Dzwonowo, Stary Toruń) opracowaliśmy program badań miasta lokowanego prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku przez biskupów kamieńskich. Pierwszym ich etapem była prospekcja z zastosowaniem detektorów metali. Współpraca z Grupą Eksploracyjno-Poszukiwawczą „Parsęta” z Kołobrzegu, Stowarzyszeniem Historycznym „Dębosz” z Rymania oraz Stowarzyszeniem Historycznym „Pamięć i Tożsamość” z Brojc dostarczyła ponad 350 artefaktów związanych nie tylko z funkcjonowaniem miasta, ale i z osadnictwem pradziejowym i wydarzeniami II wojny światowej. Dużą niespodzianką było natrafienie na ślady potyczki z wojny siedmioletniej stoczonej w listopadzie 1761 roku.

Z wielką niecierpliwością czekamy na wyniki badań geofizycznych średniowiecznego Stolzenberga, których pierwszy etap zaplanowany jest na listopad tego roku. Działania te powinny ujawnić regularny układ przestrzenny ośrodka z placem centralnym (rynkiem) i odchodzącymi od niego ulicami. Przebieg tych ostatnich może dostarczyć informacji o ilości i lokalizacji wjazdów do miasta. Być może pomiary wskażą również miejsce, gdzie można spodziewać się reliktów dawnego kościoła parafialnego i związanego z nim cmentarza kryjącego szczątki mieszkańców Stolzenberga.

W tym miejscu pragniemy podziękować Panu Nadleśniczemu Rafałowi Grzegorczykowi i pracownikom Nadleśnictwa Świdwin za życzliwość i dotychczasową współpracę przy zgłębianiu tajemnic „zaginionego” Stolzenberga oraz za organizację spotkania popularnonaukowego poświęconego odkryciu tego miasta.