Mumia Tajemniczej Damy – jedyna na świecie mumia kobiety w ciąży odkryta przez Polaków?

Badania radiologiczne starożytnej mumii, do tej pory uznawanej za kapłana Hor-Dżehutiego, wykazały, że jest to ciało kobiety w ciąży. Pochodziła z elity społeczności tebańskiej i została starannie zmumifikowana, owinięta w tkaniny i wyposażona w bogaty zestaw amuletów. To jedyny taki przypadek znany nauce, a odkrycia dokonali Polacy w ramach Warszawskiego Projektu Interdyscyplinarnych Badań Mumii!

Uwaga od redakcji Archeologii Żywej
Aktualnie owo odkrycie, z racji podważania go przez część specjalistów zajmujących się badaniami egipskich mumii¹⁾SALEEM S.N. 2022. A radiological reassessment of the ‘pregnant mummy’: A comment to Ejsmond et al., 2021, „Journal of Archaeological … Więcej²⁾EJSMOND W., OŻAREK-SZILKE M.A., JAWORSKI M., SZILKE S., JAROSZEWSKA K. 2022. Further evidence to confirm the ‘pregnant mummy’: A reply to Saleem … Więcej, traktować należy jako hipotezę badawczą wymagającą dalszych weryfikacji.

Mumię, odkrytą wedle przekazów w grobowcach królewski w Tebach, przywiózł do Warszawy Jan Wężyk-Rudzki pod koniec roku 1826. Ciało zostało częściowo obrabowane przez handlarzy starożytności w XIX wieku. Nie wiadomo, jakie inne przedmioty znajdowały się wewnątrz mumii. Nie wiadomo również kim była owa kobieta. Jej mumia stanowi doskonały przykład starożytnych egipskich umiejętności balsamowania, co sugeruje jej wysoką pozycję społeczną.

Znajdowała się ona w drewnianej trumnie i pod dodatkowym wiekiem. Ze względu na kolorową dekoracje i miękki modelunek twarzy mogły skłonić Wężyka-Rudzkiego, do uznania mumii za ciało kobiety. Interpretacja zmieniła się w okresie międzywojennym kiedy odczytano hieroglificzne inskrypcje z trumny i wieka. Zabytki te zostały wykonane w regionie tebańskim dla kapłana Hor-Dżehutiego, żyjącego w I w. p.n.e. Dzięki tym napisom wiemy kim byli jego rodzice, kiedy żył i gdzie pracował. Nie wiemy jednak jak mumia kobiety trafiła do jego trumny.

Trumny w starożytnym Egipcie były bardzo kosztowne. Ich wartość można porównać do ceny samochodu. Były więc one czasami kradzione z grobowców i jeszcze raz sprzedawane. Czasami usuwano imię pierwotnego właściciela a czasami nie, zapewne w zależności od tego, czy złodziej i nabywca umieli czytać. Czasami trumny mogły być wtórnie wykorzystywane w legalny sposób, być może w ramach jednej rodziny. Sarkofag był ważnym elementem przy ceremoniach pogrzebowych, więc nie można wykluczyć, że wykorzystywano istniejące już trumny wyjmując z nich ciało krewniaka i odkładające jego mumie gdzie indziej w grobowcu a do starej trumny wkładano nową mumię. Na tym nie koniec.

W XIX wieku na nekropoli tebańskiej grasowały szajki rabusiów grobów. Mumie były często wyjmowane z trumien, rabowane z zabytków, które można było sprzedać a potem naprawiane, czasami upiększane i odkładane do trumien. Nie zawsze jednak do tych samych, w których je znajdowano. Przypuszcza się, że wiele mumii w kolekcjach muzealnych znajduje się w nieswoich sarkofagach. Dlatego niezbędne jest krytyczne podejście do identyfikowania ciał.

Jak napisał Wężyk-Rudzki w swoich listach mumia, którą wiózł miała być znalezione w królewskich grobowcach w Tebach. Nie można udowodnić, ale nie można go też odrzucić na tym etapie badań. Zapewne jest to tylko legenda, która miała na celu podniesienie rangi zabytku. W latach dwudziestych XIX w. Dolina Królów w Tebach była miejsce wielu prac wykopaliskowych i odkryć. Nie należy się więc dziwić, że takie „modne” miejsce wskazano jako miejsce znalezienia zabytku.

Wracając jednak do samej mumii. Bliższe badanie wykazało, że kobieta zmarła między 20 a 30 rokiem życia wraz z płodem w wieku pomiędzy 26 a 30 tygodniem ciąży. Odkrycie to jest jedynym znanym przypadkiem zabalsamowanej ciężarnej kobiety. Otwiera to nowe pole do badań antropologicznych, egiptologicznych i medycznych. Łono jest nienaruszone a sama mumia jest w znakomitym stanie. Była ona wykonana przy użyciu najwyższych standardów techniki balsamierskiej. Nie wykluczone, że jest ona starsza od trumny, w której przybyła do Warszawy, gdyż tak wysokiej jakości mumie wykonywano za czasów XXI i XXII Dynastii (XI – VIII w. p.n.e.).

Ponadto, zabytek rzuca światło na niezbadany aspekt starożytnych egipskich zwyczajów pogrzebowych i interpretacji ciąży w kontekście starożytnej egipskiej religii. Przykładowo, dlaczego w czasie balsamowania zwłok nie wyjęto płodu? Jaki był status nienarodzonego dziecka w religii egipskiej? Czy miało ono dusze, czy było integralną częścią matki? Czy mogło udać samo w zaświaty, czy tylko z matką? No i oczywiście, kluczowe pytanie, jaka była przyczyna śmierci?

Z powodu tych jeszcze niewyjaśnionych kwestii nazywamy tę mumię Tajemniczą Damą. Można ją oglądać w Muzeum Narodowego w Warszawie a artykuł na jej temat, prezentujący szczegóły odkrycia, ukazał się w Journal of Archaeological Science³⁾EJSMOND W., OŻAREK-SZILKE M., JAWORSKI M., SZILKE S. 2021. A pregnant ancient egyptian mummy from the 1st century BC, „Journal of Archaeological … Więcej. Zainteresowanym polecamy również poniższe, półtoragodzinne nagranie ze spotkania w ramach cyklu KONTEKST, gdzie odkrywcy z Warsaw Mummy Project zdradzili większość tajemnic, które dotąd udało im się wydobyć z Mumii Tajemniczej Damy.

Wojciech Ejsmond

Doktor Archeologii | Oficjalna strona

Pracownik Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych Polskiej Akademii Nauk oraz doktorant w Ośrodku Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Gebelein Archaeological Project i Warsaw Mummy Project. W kręgu jego zainteresowań znajdują się początki cywilizacji nad Nilem oraz egipskie mumie.