Ziemia Lelowska to region o bogatej historii, której początki sięgają XII wieku. W ostatni weekend zakończył się kolejny etap badań archeologicznych w Staromieściu, które przyniosły niezwykłe odkrycia z okresu początków funkcjonowania dawnej osady. Prace prowadzone przez Lelowskie Towarzystwo Historyczno-Kulturalne pod kierownictwem Bartosza Karolczyka, archeologa i regionalisty, skupiły się na obszarze domniemanego centrum osadniczego.
Lelów (obecnie woj. śląskie), jako jedno z kluczowych miast Małopolski, odgrywał istotną rolę w dziejach Polski. W czasach swojej świetności funkcjonował jako ważny ośrodek handlowy i polityczny. Odkrycia archeologiczne w Staromieściu, które niegdyś stanowiło część większego zespołu osadniczego, pozwalają na lepsze zrozumienie znaczenia tego miejsca i jego mieszkańców w przeszłości.
Archeolodzy odsłonili północną część chaty o konstrukcji słupowej, którą do tej pory przebadano tylko częściowo. Ściany takiego domostwa składają się z dużych drewnianych słupów wkopanych w ziemię, które pełniły rolę szkieletu dla ścian. Przestrzeń pomiędzy nimi wypełniano plecionką i oblepiano gliną. Do naszych czasów po tego typu domostwach zachowują się wyłącznie doły posłupowe – pozostałości po drewnianych słupach w postaci niewielkich jam, zwykle umieszczonych w regularnych odstępach i równoległych rzędach.
Szczególnie fascynujące było odkrycie pozostałości innej dużej, drewnianej budowli, zagłębionej w ziemi. Chociaż jej dokładne przeznaczenie nie jest jeszcze znane, przypuszcza się, że mogła to być ziemianka (podziemne pomieszczenie mieszkalne lub magazynowe) lub wczesnomiejska piwnica. W jej wnętrzu archeolodzy odnaleźli relikt glinianego pieca. Znaleziska te, w połączeniu z ponad 2000 fragmentów naczyń ceramicznych, w tym luksusowych, szkliwionych egzemplarzy, świadczą o długotrwałym użytkowaniu tego obiektu.
Najbardziej intrygującym odkryciem był jednak przedmiot wstępnie interpretowany jako głowica średniowiecznego miecza – element, który stanowiłby ozdobne zakończenie rękojeści tej broni. Obok niej odnaleziono inne artefakty, takie jak nóż, igła, kościana kostka do gry czy elementy kłódek. Znaleziska te nie tylko wzbogacają naszą wiedzę o codziennym życiu mieszkańców, ale także świadczą o wysokim statusie społecznym niektórych z nich.
W toku badań odkryto również monety, w tym węgierski denar z XIII wieku oraz rzadkie brakteaty – cienkie, jednostronnie bite monety. Jego emitentem był prawdopodobnie Bela IV Wielki. Pośród nieco młodszych monet z początku XIV wieku znalazły się też dwa bardzo rzadkie egzemplarze, wstępnie przypisane Władysławowi Łokietkowi. Razem z pozostałymi stanowią cenny wkład w zrozumienie historii regionu i funkcjonowania osady na przestrzeni wieków. Obecność tych monet sugeruje rozwinięte kontakty handlowe i polityczne tego miejsca z innymi regionami Europy.
Większość odkrytych obiektów datowana jest na XIII i początek XIV wieku, choć niektóre z nich mogą pochodzić nawet z XII wieku. Badania geofizyczne – techniki wykorzystujące pomiary fizyczne (np. magnetyzm, elektryczność) do badania struktury ziemi bez konieczności wykopywania – przeprowadzone w innych rejonach stanowiska, sugerują, że pod powierzchnią ziemi kryją się jeszcze liczne relikty dawnych zabudowań.
Biorąc pod uwagę omawiane wzgórze oraz funkcjonującą obok część „kościelną” (badaną przez archeologów z Uniwersytetu Łódzkiego), można wysunąć tezę, że w schyłkowym okresie wczesnego średniowiecza Lelów był miastem o złożonej strukturze, nawiązującym do typu castrum – średniowiecznego grodu obronnego. Teraz czas na szczegółową analizę zebranego materiału, który zostanie zaprezentowany na nadchodzących konferencjach naukowych, współorganizowanych przez Lelowskie Towarzystwo Historyczno-Kulturalne. Prace badawcze będą kontynuowane, a kolejne odkrycia z pewnością przyczynią się do jeszcze pełniejszego zrozumienia bogatej historii tego regionu.
Źródło: profil Facebook Lelowskie Towarzystwo Historyczno-Kulturalne im. Walentego Zwierkowskiego
Radosław Biel
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
