Mieszko I

Mieszko I to pierwszy historyczny władca Polski panujący w 2. poł. X wieku. Uważany jest za budowniczego państwa pierwszy Piastów. Podczas swego panowania stworzył on zarówno zręby terytorialne państwa jak i dokonał jego organizacji, sytuując je wśród chrześcijańskich państw europejskich. Jego data narodzin nie jest pewna i umieszcza się ją między 922 a 945 r. Swe rządy rozpoczął ok. 960 r., a zmarł w 992 r..

Dlaczego Mieszko I jest uważany za pierwszego historycznego władcę Polski?
Imię Mieszka I jest pierwszym imieniem władcy ziem wchodzących w skład dzisiejszej Polski, które wymieniane jest w jakichkolwiek źródłach pisanych ze współczesnych mu czasów. Pierwsze wiadomości o Mieszku I pochodzą z 963 r. Wtedy to saski kronikarz Widukind zanotował, że Mieszko toczył walki z Wieletami. Pomimo tego, że np. kronikarz Gall Anonim wspomina, że stanowiącym rdzeń naszej państwowości państewkiem Polan zarządzali przed Mieszkiem legendarni władcy – Siemowit, Leszek i Siemomysł, a Wincenty Kadłubek wymienia jeszcze więcej legendarnych władców, to ich kroniki pochodzą z czasów późniejszych i nie wiemy dokładnie na czym opierali oni swoją wiedzę. Między innymi dlatego właśnie imiona wcześniejszych władców traktuje się jako legendarne. Dziś wiemy jednak na pewno, że to nie Mieszko I zbudował podstawy swej władzy.

Jak Mieszko I został władcą?
Mieszko odziedziczył książęcą władzę po śmierci swego ojca gdzieś pomiędzy 950 a 960 r. Nie mamy pewności co do tego jakie ziemie dokładnie wchodziły w skład tego co odziedziczył, najczęściej jednak wskazuje się Wielkopolskę i ziemie sieradzko-łęczycką, a czasami jeszcze Mazowsze i Pomorze Wschodnie. O wcześniejszej aktywności gospodarczej wiemy dzięki badaniom archeologicznym prowadzonym przez badaczy głównie związanych z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, którzy na przestrzeni wielu lat odsłonili wiele pozostałości grodów datowanych na 1. poł. X wieku. Z terenów sąsiadujących znamy zaś ślady po kolejnych podbojach Mieszka I np. w postaci spalonych grodów, które pokrywają się z tym co mówią nam nieliczne przekazy pisane. Nie był on jednak jedynym, który poszerzał swoje wpływy. Ziemie polskie najechał w 063 r. wielecki przywódca Wichman, który pokonał polskiego władcę. Po tym wydarzeniu Mieszko I, szukając bezpieczeństwa dla swojego państwa zawarł układ z cesarzem Ottonem I, oddając się pod jego zwierzchnictwo. Stąd też w późniejszych źródłach nazywany był „przyjacielem cesarza”. Jednak zagrożeniem dla młodego państwa Polan byli prócz Wieletów sprzymierzeni z nimi Czesi, którzy już przynajmniej od stu lat rządzili ziemiami położonymi na południe.

Dlaczego, kiedy i gdzie Mieszko I przyjął chrzest?
W 966 roku. I to by było na tyle jeśli potrzebne jest to do nauki lub wypełnienia zadania. W rzeczywistości sytuacja jest bardziej skomplikowana, bo tak naprawdę nie znamy dokładnej daty tego wydarzenia, podobnie jak i miejsca. Zwykle sugeruje się, że odbyło się to na Ostrowie Lednickim, ale równie dobrze mogło to być w Poznaniu, Gnieźnie czy chociażby w Cesarstwie i Ratyzbonie. Rok 966 jest tylko jednym z paru proponowanych przez badaczy przeszłości, przy czym to jego właśnie przyjęto za oficjalny najpewniej na potrzeby nauczania historii i wszelkich rocznic. Najczęściej przyjmuje się, że chrzest był decyzją polityczną, za którą przemawiały trzy czynniki:
– miał on zbliżyć Mieszka z Czechami, zabezpieczając te granice i umożliwić działalność na innych ziemiach,
– przyjęcie chrześcijaństwa odsuwało groźbę ataków niemieckich margrabiów pod pretekstem przymusowego nawracania,
– dodatkowo władca mógł mieć w planach odsunięcie od udziału w rządzeniu państwem pogańskich kapłanów, którzy mogli utrudniać mu umocnienie swojej władzy.
Niektórzy (w tym nasi kronikarze) sugerują, że do przyjęcia chrztu przekonała go jego czeska żona Dobrawa. Inni zaś, że chrzest wynikł w związku z przegraną podczas najazdu margrabiego Gerona i był on przymusowy. Wedle źródeł w 964 r. rozpoczynają się rozmowy z władcą Czech Bolesławem I Strogim, rok później Mieszko zawiera małżeństwo z Dobrawą Przemyślidką, zwaną również Dąbrówką, po czym Mieszko przyjmuje chrzest. Dzieje się to na tzw. drodze prasko-ratyzbońskiej, bowiem Czesi nie posiadali jeszcze własnej organizacji kościelnej, a jedynie pośredniczyli misji chrystianizacyjnej wychodzącej z Ratyzbony.

Konsekwencje przyjęcia chrztu przez Mieszka I
Najbardziej oczywisty – porzucenie wiary swoich przodków i włączenie swojego państwa w krąg Europy chrześcijańskiej obrządku zachodniego. W związku z tym żadne ze chrześcijańskich państw, w tym przede wszystkim marchie Rzeszy Niemieckiej nie mogły atakować ziem Mieszka pod pretekstem chęci nawracania na chrześcijaństwo. Wchodząc do kręgu państw chrześcijańskich rozpoczął się również proces wymiany kulturowej i mieszania się kultury łacińskiej z pogańską. Przybywające do władcy duchowieństwo przynosiło nowe rozwiązania w wielu dziedzinach życia. Zmieniły się struktury władzy, pojawiały się nowe technologie. To wtedy dopiero, zaczęto powszechniej budować kamienne budowle, głównie kościoły i książęce palatia. Rozpoczął się również proces chrystianizacji poddanych. Dzięki badaniom archeologicznym wiemy, że chrzest nie był jedynie pozorny, a chrześcijaństwo zaczęła się rozpowszechniać najpierw wśród lokalnych elit, jeszcze za panowania Mieszka. Działo się to jednak stopniowo i powoli, a czasochłonny proces budowy sieci parafialnej został w znaczącym stopniu zakończony dopiero ok. 300 lat później, w XIII wieku. Możliwe, że tak jak w innych krajach pierwsi Piastowie mogli być zmuszeni do tłumienia buntów zwolenników dawnych wierzeń.

Dlaczego Mieszko I nie był królem?
Historycy uważają Mieszka za sprawnego polityka, dobrego wodza i utalentowanego władcę. Warto pamiętać, że Mieszko I był księciem, a nie królem, ponieważ nigdy nie został on koronowany. Koronacja na króla wiązałaby się z pełną niezależnością państwa Piastów i oznaczałaby, że zostaje on władcą z woli samego Boga. Tego zaszczytu dostąpił w 1025 r. syn Mieszka – Bolesław Chrobry, pierwszy koronowany władca z rodu Piastów.

Czy Mieszko I był wikingiem?
Rola, jaką odegrali przybysze z Północy w procesie powstawania państwa Piastów to jeden z najbardziej kontrowersyjnych problemów naszej historii. Cała koncepcja wzięła się głównie z jednego dokumentu, w którym Mieszko nazywany jest imieniem Dago, a później kula śnieżna się już tylko potoczyła. Odkrycia przedmiotów uznawanych za efekt wytwórczości Skandynawów, cmentarzysk z tych czasów, gdzie zmarłych wyposażano w takie przedmioty, różne wyniki badań genetycznych i izotopowych wskazujące na pochodzenie owych członków elit z Północy, lecz zamieszkiwanie na terenach dzisiejszej Polski. Pomimo upływu kolejnych lat dalej nie jesteśmy pewni jak było naprawdę. W dużym uproszczeniu dotychczas zwolennicy pochodzenia rodu Mieszka dzieli się na dwa obozy. Zwolennicy pierwszego w zależności od stopnia przekonania twierdzą, że pierwsi Piastowie wspomagali swą władzę wojami pochodzącymi ze Skandynawii (co nie oznacza samo w sobie wikingów) lub sam pochodził z tego regionu (jak np. dynastia Rurykowiczów, która założyła Ruś). Zwolennicy drugiej koncepcji twierdzą, że obecność przybyszów z Północy nie miała wielkiego znaczenia w rozwoju państwa pierwszych Piastów, a ród wywodzi się z plemienia Polan zamieszkujących tereny wielkopolski. Istnieje również trzecia koncepcja, wedle której Mieszko I jest potomkiem władców państwa Wielkich Moraw, które upadło ok. 906 r. pod najazdem Węgrów.

Czy Mieszko I handlował niewolnikami?
Z pewnością, jak większość ówczesnych władców, ponieważ była to jedna z najbardziej dochodowych gałęzi ówczesnych gospodarek. Na drzwiach gnieźnieńskich widać np. jak św. Wojciech za handel niewolnikami upomina czeskiego władcę Bolesława II. O pierwszych, dużych liczbach słowiańskich niewolników źródła wspominają już dziesięć lat po wkroczeniu Słowian jednoznacznie na karty historii, gdy około 560 roku Awarowie podbili Słowian wschodnich, pustosząc ich ziemie w drodze nad Dunaj, a następnie ich sprzedając. Jednak stała eksploatacja Słowiańszczyzny zaczęła się dopiero w drugiej poł VII wieku wraz z podbojem chazarskim i ekspansją Arabów, których zapotrzebowanie na niewolników było ogromne. Zyski z handlu niewolnikami czerpali nie tylko żydowscy kupcy wędrowni pochodzący z Niemiec, Francji i Hiszpanii, a będący najczęstszymi pośrednikami w tym procederze, ale i organizatorzy faktorii handlowych w miastach słowiańskich. Były one znaczącymi ośrodkami handlu niewolnikami, jak np. Praga, gdzie już w pierwszej poł. X wieku istniał spory i zamożny kahał. Handlowali niewolnikami również Niemcy i Włosi, pozyskując ich nie tylko w wyniku najazdów, ale również od zależnych ludów w postaci trybutów. Znany z naszej historii Ibrahim ibn Jakub swą podróż odbył w momencie, gdy handel niewolnikami powoli ponoć ulegał zmniejszeniu z powodu przyjęcia przez Mieszka chrześcijaństwa. Nie było to jednak spowodowane wspaniałymi naukami chrześcijaństwa, a tym, że niemieccy margrabiowie nie mogli już bezkarnie najeżdżać ziem pierwszych Piastów i w ten sposób odcięto ich . Jednak tak naprawdę, handel słowiańskimi niewolnikami załamał się pod zdobyciu Kordoby przez Almohadów w połowie XII wieku, co zamknęło główny trakt handlu niewolnikami.

Najważniejsze artykuły i odkrycia dotyczące Mieszka I i państwa pierwszych Piastów