Rekonstrukcje królewskich strojów z Nubii. Ożywione po tysiącu lat!

Wielu z nas fascynuje historia minionych cywilizacji, ale rzadko mamy okazję zobaczyć, jak mogła wyglądać przeszłość w tak namacalny sposób. Dzięki inicjatywie polskiego zespołu badawczego możemy podziwiać stroje królewskich dostojników sprzed tysiąca lat. Oparte na malowidłach z katedry w Faras, przedsięwzięcie pozwala na odtworzenie strojów postaci związanych z dworem i Kościołem Nubii.

Historia tego niezwykłego projektu sięga lat 60. XX wieku, kiedy to prof. Kazimierz Michałowski, odpowiadając na apel UNESCO o ratowanie zabytków zagrożonych zalaniem przez budowę Wielkiej Tamy Asuańskiej, podjął się badań w Faras – dawnej stolicy królestwa Makurii. Odkrycie katedry z ponad 120 malowidłami, przedstawiającymi dworzan, duchownych oraz świętych, było jednym z największych sukcesów polskiej archeologii. Dziś ponad 60 z tych malowideł można podziwiać w Galerii Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie, a ich wpływ na współczesne badania nadal jest nieoceniony.

Jak ożywić przeszłość?

Kluczowym elementem projektu było odtworzenie pięciu kompletnych sylwetek postaci przedstawionych na malowidłach z Faras. Zespół badaczy pod kierownictwem dr Karel Innemée z Uniwersytetu Warszawskiego wraz z dr Magdaleną Woźniak-Eusèbe i dr hab. Dobrochną Zielińską postawił sobie za cel nie tylko zrozumienie wyglądu, ale także symbolicznej funkcji tych strojów. Dr hab. Dobrocha Zielińska, współodpowiedzialna za analizy historyczne, zauważa, że stroje pełniły w Nubii rolę niewerbalnej komunikacji, w której każdy element miał swoje znaczenie. Ukazywały one boskie źródło władzy oraz związki między królewską dynastią a Kościołem.

Ponieważ z Nubii nie zachowały się żadne oryginalne stroje, naukowcy skorzystali ze źródeł ikonograficznych, głównie malowideł ściennych z Faras. Dzięki temu powstały dwie rekonstrukcje strojów królewskich, dwie królewskich matek i jedna biskupia.

Emocje towarzyszące projektowi

Ożywienie historii stało się realne nie tylko dzięki naukowym analizom, ale również emocjom, które towarzyszyły zespołowi w trakcie procesu rekonstrukcji. Dr hab. Dobrocha Zielińska wspomina, że widok modeli ubranych w stroje odtworzone na podstawie malowideł z Faras wywołał u niej niezwykłe wrażenie.

– „Gdy po raz pierwszy ujrzałam modeli ubranych w zrekonstruowane przez nas stroje, miałam ciarki na całym ciele. Pracowałam z malowidłami nubijskimi przez wiele lat. Te motywy znam na pamięć. A teraz wyglądało to tak, jakby postaci z malowideł ożyły” – mówiła badaczka w wywiadzie dla National Geographic.

Stylizowana sesja, która odbyła się w kościele pastora van Ars w Hadze, pozwoliła na uchwycenie nie tylko historycznej precyzji, ale i emocji związanych z ożywianiem przeszłości. Modele, wśród których znaleźli się Sudańczycy oraz przedstawiciele wspólnoty z Holandii i Niemiec, po przywdzianiu szat momentalnie zmienili sposób poruszania się, jakby stali się swoimi dawnymi przodkami.

Proces rekonstrukcji

Rekonstrukcje te ukazują, jak zmieniające się wpływy kulturowe – od bizantyjskich po muzułmańskie – kształtowały modę w chrześcijańskiej Nubii. Szczególną uwagę zwracają stroje matek królewskich, które pełniły kluczową rolę w dziedziczeniu władzy. Władcą nie był syn króla, a syn siostry króla. W Cesarstwie Bizantyjskim nie było takiej funkcji i takiej pozycji na dworze. Ich ubiór odzwierciedlał zarówno lokalną tradycję, jak i wpływy z Konstantynopola. Korony zdobione skrzydłami nawiązywały do symboliki związanej z egipską boginią Izydą, opiekunką rodzin i płodności, co wskazuje na synkretyczne połączenie wpływów chrześcijańskich i lokalnych wierzeń.

Z kolei stroje duchowne, choć bardziej jednolite, również pełniły funkcje symboliczne. W szczególności uwagę zwraca obecność 130 mosiężnych dzwonków przymocowanych do stroju biskupa, które nie tylko nadawały mu splendoru, ale i informowały wiernych o zbliżaniu się duchownego.

Proces rekonstrukcji strojów był niezwykle złożony. Naukowcy musieli odtworzyć nie tylko kroje i zdobienia, ale także oryginalne kolory tkanin. Dzięki współpracy z dr hab. Katarzyną Schmidt-Przewoźną z Uniwersytetu SWPS, udało się stworzyć paletę barw z wykorzystaniem tradycyjnych metod i naturalnych barwników. Projektantki Dorothée Roqueplo i Agnieszka Jacobson-Cielecka z Uniwersytetu SWPS przeniosły te kolory i wzory na tkaniny, tworząc trójwymiarowe rekonstrukcje strojów, które były nie tylko wierne historycznym oryginałom, ale również funkcjonalne.

Podczas rekonstrukcji projektanci i badacze musieli zmierzyć się z wyzwaniem odtworzenia pełnych sylwetek na podstawie dwuwymiarowych malowideł. To wymagało dokładnego zrozumienia konstrukcji ubiorów, warstw, a także technik ich barwienia i zdobienia.

Premiera w Luwrze!

Gotowe stroje zostaną zaprezentowane 17 października w Muzeum Luwru w ramach cyklu „Midis de l’archéologie!”. Wcześniej, 15 października, odbędzie się sesja popularyzacyjna na Uniwersytecie Sorbońskim, gdzie naukowcy i projektanci opowiedzą o procesie rekonstrukcji oraz znaczeniu kulturowym strojów.

Obecna sytuacja w Sudanie, gdzie trwa wojna domowa, sprawia, że projekty takie jak „Kreacje władzy” nabierają szczególnego znaczenia. Rekonstrukcje strojów, ukazujące bogatą historię Nubii, przybliżają światu dziedzictwo, które dziś jest szczególnie zagrożone. Działania nubiologów z Uniwersytetu Warszawskiego i zaangażowanych w projekt specjalistów mogą nie tylko odkrywać przeszłość, ale także pomóc w jej ochronie.

Rekonstrukcja strojów z Faras to wyjątkowy przykład, jak nauka i sztuka mogą współpracować, aby ożywić historię i przybliżyć ją współczesnym odbiorcom. Dzięki zaangażowaniu polskich naukowców i projektantów możemy lepiej zrozumieć kulturę Nubii i docenić jej miejsce w historii świata. Pokazy w Luwrze i na Uniwersytecie Sorbońskim to doskonała okazja, by zobaczyć, jak historia sprzed tysiąca lat nabiera współczesnego życia.

Źródło: nubianauthorities.archeologia.uw.edu.pl, archeowiesci.pl, national-geographic.pl, naukawpolsce.pl