Rozwój badań w archeologii pozwala na coraz pełniejsze poznawanie życia mieszkańców ziem polskich. Tworzone przez badaczy osteobiografie w dużej mierze pomagają poznać i zrozumieć życie ludzi z przeszłości.
Ostebiografia w sensie etymologicznym składa się ze słów pochodzenia starogreckiego: osteon – kość, bios – życie, grapho – piszę i oznacza: życie zapisane w kościach1)Saul F. P., Saul J. M. 1989. Osteobiography: a Maya example [w:]Iscan M. Y., Kennedy K. A. R. (red.), Reconstruction of Life from the Skeleton, New … Więcej.
Zatem osteobiografia to opowieść o życiu ludzi z przeszłości na podstawie badań materiału kostnego2)Robb J. 2002. Time and biography: osteobiography of the Italian neolithic lifespan [w:] Y. Hamilakis, M. Pluciennik, S. Tarlow (red.). Thinking … Więcej. Osteobiograf odczytuje wiadomości z kości niczym historyk ze źródeł pisanych. W tworzeniu osteobiografii zasadniczą rolę odgrywają badania paleopatologiczne ukazujące choroby i niepełnosprawności na jakie cierpieli ludzie oraz badania archeologiczne wskazujące jakim rodzajom opieki podlegali.
W tym pomocna jest bioarcheologia troski 3)Tilley L. 2015. Theory and Practice in the Bioarchaeology of Care. New York., która pomaga poznać w jaki sposób opiekowano się osobą chorą za jej życia i jak zadbano o jej odpowiedni pochówek. W artykule przedstawiono osteobiografie dwóch niezwykłych kobiet średniowiecznej Polski: kobiety z Chełmna, chorej na trąd i olbrzymki z Ostrowa Lednickiego
KOBIETA Z CHEŁMNA
Współczesna wieś Kałdus znajduje się w części zachodniej historyczno-geograficznego regionu zwanego ziemią chełmińską (łac. terra Culmensis), która stanowi część Pomorza Nadwiślańskiego. W Kałdusie znajdują się pozostałości po przedkolacyjnym Chełmnie. Największa świetność Chełmna przypadła na XI wiek. W tym czasie znajdował się tam dwuczłonowy gród, (będący jedną ze stolic państwa polskiego) wraz z rozpoczętą wówczas budową kamiennej bazyliki, osada podgrodowa o charakterze rzemieślniczo-handlowym z karczmą i targiem oraz cmentarz. Chełmno stanowiło jeden z największych ośrodków na Pomorzu, o czym świadczy ponad 1500 wyeksplorowanych szkieletów na cmentarzyskach.
Na czwartą ćwierć X wieku – pierwszą połowę XI wieku datowanych jest osiem grobów komorowych, wskazujących na północne lub północno-wschodnie, a zwłaszcza skandynawskie wpływy. Bogate wyposażenie grobów sugeruje, że osoby w nich pochowane mogły należeć do elity społecznej związanej z wymianą handlową, a nawet z zarządzaniem grodem, która to elita mogła mieć wpływ na organizację polityczną i gospodarczą państwa Piastów. W XII wieku ośrodek grodowy przekształcono w kasztelanię. Zajmował on wówczas obszar kilkunastu hektarów. W latach 30-tych XIII wieku Konrad II Mazowiecki sprowadził na ziemię chełmińską Krzyżaków, którzy przenieśli Chełmno w inne miejsce. Dlatego też z czasem ośrodek w Kałdusie zaczął tracić na znaczeniu.
Na jednym z pól cmentarnych odkryto grób 101/98, a w nim szkielet kobiety zmarłej w wieku 25-30 lat. Pod trzonem prawej kości ramiennej znajdował się żelazny nóż, zaś na paliczku prawej ręki znajdował się brązowy pierścionek.
Na szkielecie kobiety zidentyfikowano zmiany patologiczne związane z trądem. Badania molekularne potwierdziły, że kobieta cierpiała na tę właśnie chorobę. U kobiety tej stwierdzono również zmiany zapalne okostnej, związane z wygojonym skośnym złamaniem trzonu lewej kości piszczelowej i strzałkowej. Na trzonach kręgów piersiowych zaobserwowano zmiany zwyrodnieniowe, a także wrodzony blok drugiego i trzeciego kręgu szyjnego 5)Kozłowski T. 2012. Stan biologiczny i warunki życia ludności in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim (X-XIII wiek): studium antropologiczne. Mons … Więcej.
(…)
OLBRZYMKA Z OSTROWA LEDNICKIEGO
Kobieta zmarła w wieku 25-30 lat. Badacze stwierdzili, że w młodości cierpiała na gigantyzm, zaś w dorosłości – na akromegalię, co spowodowało osiągnięcie przez nią 215,5 cm wzrostu 6)Gładykowska-Rzeczycka J. J., Wrzesińska A., Sokół A. 2000, Morfologiczne i radiologiczne badanie szkieletu olbrzymki z wczesnośredniowiecznego … Więcej.
Gigantyzm jest chorobą występującą u dzieci i młodzieży, związaną z nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu, co powoduje nadmierny wzrost ciała. Dorośli, u których zakończony został proces wzrastania kości, ale następuje nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu, cierpią na akromegalię objawiającą się rozrostem tkanek miękkich oraz przerostem i deformacją kości.
Gigantyzm i akromegalia spowodowały powstanie zmian zwyrodnieniowych w kręgosłupie i stawach kolanowych oraz skoliozy u olbrzymki. Kości osób chorych na akromegalię, szczególnie kobiet są bardzo łamliwe ze względu na niską gęstość kości. Niska gęstość kości wynikająca z akromegalii olbrzymki z Ostrowa Lednickiego mogła wpłynąć na złamanie prawej kości ramiennej i lewej kości piszczelowej. Olbrzymka posiadała również niedorozwój lewego ucha zewnętrznego i częściowo środkowego, a także zwężenie lewego otworu szyjnego .
Badacze zidentyfikowali zmiany patologiczne wskazujące na to, że olbrzymka przebyła zapalenie płuc. Zmiany patologiczne wskazują również, że olbrzymka przebyła okresowe niedożywienie. Natomiast na zębach zidentyfikowano kamień nazębny i paradentozę 7)Gładykowska-Rzeczycka J. J., Wrzesińska A., Sokół A. 2000, Morfologiczne i radiologiczne badanie szkieletu olbrzymki z wczesnośredniowiecznego … Więcej
(…)
Jest to fragment artykułu „Osteobiografie dwóch niezwykłych kobiet średniowiecznej Polski” opublikowanego w numerze
Archeologia Żywa 1 (67) 2018
W naszym wydaniu drukowanym wkradł się błąd za co przepraszamy autorkę i umieszczamy sprostowanie. Podpis pod zdjęciem czaszki z Ostrowa Lednickiego powinien brzmieć: „Czaszka kobiety chorej na gigantyzm z grobu 23/77 na Ostrowie Lednickim (fot. M. Jóźwikowska, archiwum Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy)”
Przypisy
| 1 | Saul F. P., Saul J. M. 1989. Osteobiography: a Maya example [w:]Iscan M. Y., Kennedy K. A. R. (red.), Reconstruction of Life from the Skeleton, New York, s. 287-301. |
|---|---|
| 2 | Robb J. 2002. Time and biography: osteobiography of the Italian neolithic lifespan [w:] Y. Hamilakis, M. Pluciennik, S. Tarlow (red.). Thinking through the Body: Archaeologies of Corporeality, New York, s. 153-171. |
| 3 | Tilley L. 2015. Theory and Practice in the Bioarchaeology of Care. New York. |
| 4 | CHUDZIAK W. 2006, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1). Mons Sancti Laurentii, t. 3 |
| 5 | Kozłowski T. 2012. Stan biologiczny i warunki życia ludności in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim (X-XIII wiek): studium antropologiczne. Mons Sancti Laurentii, t. 7. Toruń. |
| 6 | Gładykowska-Rzeczycka J. J., Wrzesińska A., Sokół A. 2000, Morfologiczne i radiologiczne badanie szkieletu olbrzymki z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska na Ostrowiu Lednickim. Studia Lednickie 6, s. 239-276. |
| 7 | Gładykowska-Rzeczycka J. J., Wrzesińska A., Sokół A. 2000, Morfologiczne i radiologiczne badanie szkieletu olbrzymki z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska na Ostrowiu Lednickim. Studia Lednickie 6, s. 239-276. |
Marie Skłodowska-Curie Research Fellow na University of Liverpool i Arizona State University. Pracę doktorską obroniła i studia ukończyła na Wydziale Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przebywała na stypendiach m.in. na Cambridge University, Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley i na Uniwersytecie Arystotelesa w Grecji. Od ponad 10 lat w swoich interdyscyplinarnych badaniach łączy archeologię, bioarcheologię, historię i etnografię w poznawaniu życia osób niepełnosprawnych i chorych oraz szeroko pojętej medycyny w czasach średniowiecza i nowożytnych. Do jej zainteresowań należą także zagadnienia cielesności, tożsamości i dziedzictwa. Kierownik projektów naukowych finansowanych przez Komisję Europejską i Narodowe Centrum Nauki. Uczestniczyła w wielu ekspedycjach archeologicznych w kraju i zagranicą min. na stanowiskach wpisanych na listę UNESCO i w Cambridge Keros Project pod dyrekcją profesora Lorda Colina Renfrew. Autorka wielu artykułów i rozdziałów w monografiach a także publikacji popularnonaukowych.
