Mieszkańcy starożytnej Europy jednak mniej mobilni? Wyniki badań DNA

Mieszkańcy starożytnej Europy i basenu Morza Śródziemnego byli mniej mobilni niż wcześniej sądzono – wskazują międzynarodowe badania 204 genomów szczątków ludzkich z czasów istnienia Cesarstwa Rzymskiego. Tylko 7-11% zbadanych szczątków pochodziło z obszarów znacznie oddalonych od miejsca pochówku.

W ostatnich dziesięciu latach naukowcy badający starożytne DNA ustalili, że w strukturze populacji europejskiej doszło do dużych zmian między 14000 a 3000 lat przed naszą erą. To wynikało z rozprzestrzeniania się genów neolitycznych rolników, a w epoce brązu koczowników ze stepów. Jednak do tej pory niewiele wiedzieliśmy o zmianach w populacji od 3000 lat przed naszą erą do teraz. Aby to zbadać, naukowcy zebrali pełne genomy 204 osób z Europy i basenu Morza Śródziemnego, z których wiele stanowi pierwsze genomy z okresu historycznego z danych regionów, takich jak Armenia czy Francja.

Międzynarodowy zespół badaczy był koordynowany przez naukowców z Uniwersytetu Stanforda (USA). W skład zespołu weszli także Polacy – dr hab. Arkadiusz Sołtysiak oraz prof. Tomasz Waliszewski z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wyniki badań starożytnego DNA opublikowane w czasopiśmie „eLife” rzucają nowe światło na historię populacji Europy Środkowej i basenu Morza Śródziemnego w pierwszym tysiącleciu n.e. ¹⁾ANTONIO M.L., WEISS C.L., GAO Z., SAWYER S., OBERREITER V., MOOTS H.M., SPENCE J.P., CHERONET O., ZAGORC B., … DEMETZ L. 2022. Stable population … Więcej

Migracje miały miejsce

Badania wykazały, że mimo znacznej heterogeniczności genetycznej w różnych regionach, tylko 7-11% badanych osób stanowiło tzw. „outliers“, co oznacza, że ich pochodzenie genetyczne znacząco różniło się od większości populacji w ich regionie. Największy procent „obcych“ odkryto na terenie Sardynii, Wschodniej Europy i Stepów, oraz Lewantu i Egiptu. Przybyszów na tereny Europy Centralnej zidentyfikowano główne z trzech kierunków – Europy Północnej, Europy Wschodniej i Stepów, a także Italii. Emigrowali zaś oni w kierunku Wysp Brytyjskich i Irlandii, Europy Południowo-Wschodniej i Italii.

Heterogeniczność to termin używany do opisania różnorodności lub zróżnicowania w jakiejś grupie, populacji, materiale czy zbiorze danych. W kontekście biologicznym, społecznym lub genetycznym, heterogeniczność odnosi się do obecności różnych typów, form, cech lub genów w obrębie danej grupy lub populacji. Heterogeniczność genetyczna oznacza, że w populacji występuje wiele różnych wariantów genetycznych, co przyczynia się do różnorodności genetycznej tej populacji. Homogeniczność oznacza zaś brak różnorodności.

„Wyniki badań genetycznych ukazują niezwykłą różnorodność populacji zamieszkujących starożytny basen Morza Śródziemnego oraz Europę, ale też ich stosunkowo wysoką stabilność na przestrzeni wieków”

opisuje Nauce w Polsce prof. dr hab. Tomasz Waliszewski

Naukowcy podkreślają, że choć odsetek tych genetycznych „outliers“ może wydawać się niewielki, ich obecność i rozprzestrzenienie wciąż wskazują na istnienie ruchów migracyjnych, które jednak nie zakłóciły głównej struktury genetycznej populacji Europy i basenu Morza Śródziemnego. Tym samym zachowały one genetyczne ślady swoich przodków z epoki brązu. To odkrycie wskazuje na znacznie bardziej złożony obraz przeszłych migracji.

„Źródła historyczne pokazują niepełny obraz, bo dotyczą głównie wyższych warstw społecznych, które z natury mają większe możliwości przemieszczania się. Dlatego właśnie wyniki badań archeogenetycznych są tak ważne, bo oparte na bardziej reprezentatywnych próbach”

tłumaczy Nauce w Polsce dr hab. Arkadiusz Sołtysiak, prof. UW

W szczególności, w Armenii odkryto dwie odrębne grupy genetyczne, oddzielone zmianą czasową, co sugeruje częściową ciągłość między wcześniejszymi i późniejszymi mieszkańcami regionu. Podobnie, nowe próbki z Europy Północnej wykazały poziom homogeniczności porównywalny z wcześniejszymi odkryciami. W przeciwieństwie do homogeniczności w Armenii, inne regiony, takie jak Włochy, Europa Południowo-Wschodnia i Europa Zachodnia, wykazały wyraźną heterogeniczność populacji. Co więcej, odkryto, że niektóre grupy genetyczne są wspólne dla różnych regionów, co wskazuje na wspólne źródła przodków i demograficzne wydarzenia wpływające na różne obszary w podobny sposób.

Nie wszystko jeszcze wiemy

Jednocześnie autorzy zwracają uwagę na to, że symulacje mogły nie uchwycić wszystkich aspektów ludzkiego zachowania i dynamiki populacyjnej. W rzeczywistości migracja ludzka jest procesem bardziej złożonym niż prosty ruch z jednego miejsca do drugiego. Ludzie mogą migrować bez zakładania rodziny w nowym miejscu, a wybór partnera nie musi być losowy. To wskazuje na to, że migracje historyczne mogły różnić się od tych prehistorycznych, w których migracja często wiązała się z rozprzestrzenianiem się całych grup ludności i ich kultur.

Szczególnie upadek Cesarstwa Rzymskiego i związane z nim zmiany społeczno-ekonomiczne, takie jak ruralizacja i utrata kompleksów miejsko-wojskowych, mogły dodatkowo zmniejszyć mobilność ludzi i przyczynić się do stabilizacji struktury genetycznej populacji. Brak bodźców do przemieszczania się mógł skutkować większą izolacją lokalnych populacji.

Ważny są także braki w próbkowaniu DNA z różnych okresów i regionów, co utrudnia pełne zrozumienie zmian w strukturze populacji. Badacze podkreślają potrzebę dalszych badań, zarówno w kontekście miejskim, jak i wiejskim, aby lepiej zrozumieć dynamikę populacji w przeszłości. Przykładowo z terenów dzisiejszej Polski przeanalizowano genomy jedynie z 7 stanowisk.

Korzyści z badań DNA

Naukowcy przez długi czas badali starożytne społeczeństwa i trasy migracyjne korzystając z informacji z dawnych tekstów pisanych, analiz językowych oraz śladów materialnych w postaci zabytków archeologicznych. Na przykład, odkrywanie na różnych stanowiskach ceramiki używanej do przewozu towarów wskazywało na istnienie rozległej sieci kontaktów między Rzymem lub innymi ważnymi ośrodkami miejskimi a miejscami produkcji dóbr.

Sekwencjonowanie starożytnego DNA (aDNA) dostarczyło całkowicie nowych źródeł w historii populacji ludzkich. Początkowo wysiłki sekwencjonowania skupiały się na identyfikacji głównych grup przodków i migracji w czasach prehistorycznych, dla których nie ma pisanych źródeł. Ostatnio próbkowanie aDNA rozszerzyło się na bardziej współczesne czasy, umożliwiając badanie ruchów ludzi przy użyciu danych genetycznych wraz z dobrze zbadanymi zapisami historycznymi.

Wnioski z badań antycznych genomów pozwalają zweryfikować hipotezy budowane w minionych dekadach przez historyków i archeologów. Zdaniem badaczy zaobserwowany poziom przemieszczania się ludzi powinien był doprowadzić do zaniku strukturalnego podziału populacji. Jednakże, utrzymanie się struktury populacyjnej wskazuje na niższą rzeczywistą częstotliwość migracji niż mogłoby sugerować obserwowane rozprzestrzenianie się. Naukowcy sugerują, że może to wynikać z rozległych, ale przejściowych przemieszczeń ludności, które były możliwe dzięki znacznemu rozwojowi sieci transportowych oraz działaniom Cesarstwa Rzymskiego, które mobilizowało ludzi do handlu, pracy i służby wojskowej. Te odkrycia, oparte na analizie starożytnego DNA, rzucają nowe światło na złożoność dynamiki populacji ludzkich w historii i podkreślają znaczenie integracji kontekstów historycznych w ich zrozumieniu.

Źródło: naukawpolsce.pl, eLife