Kosmiczna biżuteria sprzed 2700 lat odkryta w Częstochowie!

Polsko-francuski zespół naukowców zidentyfikował w zbiorach Muzeum Częstochowskiego trzy kolejne pradziejowe ozdoby z żelaza meteorytowego. Pochodzą one z cmentarzyska datowanego na wczesną epokę żelaza. To przełomowe znalezisko, które wzbogaca naszą wiedzę o wykorzystaniu kosmicznych surowców przez dawnych rzemieślników. Wyniki badań opublikowano w prestiżowym czasopiśmie „Journal of Archaeological Science: Reports”.

Do niedawna Muzeum Częstochowskie mogło poszczycić się posiadaniem w swoich zbiorach dwóch bransolet wykonanych z żelaza meteorytowego, znanych z badań Jerzego Zimnego z lat 60. XX wieku. Zostały one odkryte na cmentarzysku kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, w grobach datowanych na ok. 750-600 p.n.e.

Historia najnowszych odkryć rozpoczęła się w 2022 roku, kiedy to do Częstochowy przybył prof. Albert Jambon, światowej sławy specjalista od meteorytów, wspólnie z dr Karolem Dzięgielewskim z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ich celem było ponowne zbadanie dwóch znanych już bransolet z żelaza meteorytowego, które od lat były częścią kolekcji Muzeum Częstochowskiego. Jednak to, co odkryli, przerosło wszelkie oczekiwania – natrafili na trzy nowe ozdoby wykonane z tego samego kosmicznego surowca. Do tego potrzebny był jednak szereg specjalistycznych analiz¹⁾JAMBON A., BIELIŃSKA G., KOSIŃSKI M., WIECZOREK-SZMAL M., MIŚTA-JAKUBOWSKA E., TARASIUK J., DZIĘGIELEWSKI K. 2025. Heavenly metal for the … Więcej.

Jak potwierdzono kosmiczne pochodzenie?

W badaniach przeprowadzonych na 26 przedmiotach zastosowano przenośną fluorescencyjną spektrometrię rentgenowską (p-XRF) oraz mikroskopię skaningową z dyspersją energii (SEM/EDS), które pozwoliły na określenie składu chemicznego i struktury metalurgicznej analizowanych artefaktów.

Analiza p-XRF umożliwiła identyfikację meteorytowego żelaza w wybranych przedmiotach oraz wykazała, że było ono mieszane z żelazem hutniczym. Z kolei badania SEM/EDS pozwoliły zajrzeć głębiej i zobaczyć, jak wygląda struktura tego metalu – okazało się, że zawiera dużo niklu, co wskazuje, że pochodził z rzadkiego rodzaju meteorytu zwanego ataksytem. To wskazuje, że powstały one prawdopodobnie z tego samego meteorytu, który spadł najpewniej w okolicach dzisiejszej Częstochowy. Badacze uznali, że znalezisko meteorytu dokonane w odległych krainach raczej nie zostałoby wprowadzone do obrotu jako zwykły surowiec.

Wyniki badań wskazują, że meteoryty mogły być traktowane przez dawnych mieszkańców jako łatwo dostępny surowiec, a nie obiekt o szczególnej wartości symbolicznej, jak miało to miejsce w epoce brązu. Fakt, że przedmioty znajdowały się zarówno w grobach szkieletowych, jak i ciałopalnych, wskazuje na brak powiązania z konkretnymi rytuałami czy statusem społecznym zmarłych.

– „Nasycenie nekropolii częstochowskich przedmiotami wykonanymi z żelaza meteorytowego jest tak duże, że stawia je w światowej czołówce” – komentuje Magdalena Wieczorek-Szmal z muzealnego Działu Archeologii.

wyjątkowe Cmentarzyska w Rakowie i Mirowie

Cmentarzyska kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie i Mirowie, datowane na 750-600 p.n.e., są częścią środkowoeuropejskiego kompleksu kultur pól popielnicowych. Nekropolia w Rakowie wyróżnia się bogactwem wyposażenia grobowego – oprócz naczyń ceramicznych i ozdób znajdowano tam także broń i narzędzia z brązu oraz żelaza. Badania na cmentarzysku w Rakowie prowadzone były już w latach 1955, 1960-61 oraz 2001 (podczas modernizacji obiektu). Łącznie odkryto 85 grobów, zarówno ciałopalnych, jak i szkieletowych, należących do ludności kultury łużyckiej, podgrupy częstochowsko-gliwickiej. W 1965 roku, w celu zabezpieczenia fragmentu nekropolii, otwarto tam Rezerwat Archeologiczny.

Dotychczasowe odkrycia sugerują, że żelazo meteorytowe było używane równolegle z żelazem pochodzącym z importu. Nie ma natomiast, podobnie jak na innych stanowiskach z Polski z okresu wczesnego żelaza, świadectw lokalnego wytopu. Łączenie techniką kowalską żelaza ziemskiego i meteorytowego otwiera nowe pytania dotyczące technologii obróbki surowca żelaznego przez dawnych rzemieślników. Naukowcy zapowiadają dalsze badania nad pochodzeniem pradziejowego żelaza na ziemiach polskich. Celem jest ustalenie, czy podobne znaleziska mogą znajdować się również na innych stanowiskach. Jak podkreśla dr Karol Dzięgielewski, analiza pochodzenia surowca żelaznego z tego okresu pozwoli lepiej zrozumieć szlaki handlowe i transfer technologii wśród ówczesnych społeczności.

Zobacz na własne oczy!

Jedną z odnalezionych bransolet można obecnie podziwiać na stałej wystawie „Częstochowa – spojrzenie w przeszłość” w częstochowskim Ratuszu (al. NMP 45), natomiast pozostałe artefakty prezentowane są na ekspozycji „Z mroku dziejów” w Rezerwacie Archeologicznym na Rakowie (ul. Łukasińskiego 20).

Źródło: Muzeum Częstochowskie