Ogłoszono wyniki drugiego sezonu badań ormiańsko-polskiej ekspedycji w Argisztihinili, ufortyfikowanym mieście królestwa Urartu na Kaukazie Południowym. Wykopaliska domów w dzielnicy rezydencjalnej oraz cmentarzyska urnowego przyniosły nowe dane na temat codziennego życia i praktyk religijnych mieszkańców sprzed ponad 2,5 tysiąca lat.
Ormiańsko-polska ekspedycja, pod kierunkiem dr Mateusza Iskry z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW (CAŚ UW) oraz Hasmik Simonyan z Instytutu Archeologii i Etnografii Państwowej Akademii Nauk Republiki Armenii oraz Służby Ochrony Środowiska Historycznego i Muzeów-Rezerwatów Kulturowych Armenii, prowadzi badania na Wzgórzu św. Dawida (orm. Surb Davti Blur), jednym z dwóch wzgórz, na których zlokalizowane są pozostałości miasta.
W ostatnim sezonie część zespołu eksplorowała duże budynki tarasowe o powierzchni użytkowej ok. 400 m². Domy te są wstępnie datowane na późny VII lub VI wiek p.n.e. „Byliśmy zaskoczeni dobrym stanem zachowania tych budowli. W odkopanych fragmentach pomieszczeń zachowały się oryginalne posadzki z cegły mułowej i płyt kamiennych” – mówi dr Iskra, kierownik Zakładu Studiów Bliskowschodnich CAŚ UW. Dzięki temu archeolodzy uzyskali informacje, które pozwalają odtworzyć niektóre aspekty życia codziennego dawnych mieszkańców.
W jednym z domów zidentyfikowano pomieszczenie magazynowe, w którym nadal znajdowały się duże naczynia zasobowe wkopane w podłogę. Największe zaskoczenie przyniosło jednak sąsiednie pomieszczenie. „Przy bocznej ścianie, obok kamiennego obiektu w kształcie skrzyni, natrafiliśmy – ku naszemu zdumieniu – na kamienną płytę z wyrzeźbionymi rysami ludzkiej twarzy. To figurka, idol, zachowany w oryginalnym położeniu” – relacjonuje dr Iskra.
Figurka, mierząca około pół metra wysokości, została wykonana z tufu wulkanicznego. Przedstawia silnie uproszczoną twarz o wyraźnie zaznaczonych brwiach, blisko osadzonych oczach, długim nosie i wąskich ustach. Jak wyjaśniają odkrywcy, podobne idole znane są z innych stanowisk w Armenii i uważa się, że są związane z kultem przodków lub płodności. Aby lepiej zrozumieć funkcję idola z Argisztihinili, badacze planują analizy chemiczne zawartości kamiennej skrzyni. Liczą, że uda się wykryć ślady substancji, które pomogą odczytać znaczenie znaleziska.
Drugim niezwykłym odkryciem sezonu było rozległe cmentarzysko urnowe z dwunastoma pochówkami ciałopalnymi. „Prochy zmarłych składano z wielką starannością w urnach ceramicznych, często z towarzyszącymi im darami grobowymi” – wyjaśnia Hasmik Simonyan, specjalistka w zakresie antropologii fizycznej. Jak podkreśla, jest to znalezisko niezwykłe w skali całego kraju, prawdopodobnie największe i najlepiej zachowane cmentarzysko urnowe odkryte do tej pory w Armenii.
Doskonały stan zachowania urn pozwala badaczom lepiej poznać zwyczaje pogrzebowe i rytuały społeczności zamieszkującej tereny, które pozostawały pod silnym wpływem kultury urartyjskiej. Odkrycie to otwiera nowe możliwości badań nad strukturą społeczną, wierzeniami oraz kontaktami regionalnymi lokalnej ludności w pierwszym tysiącleciu p.n.e.
Wykopaliska w Argisztihinili są efektem ścisłej współpracy archeologów ormiańskich i polskich. Odkrycia te nie tylko wzmacniają długoletnie więzi naukowe między oboma krajami, lecz także wytyczają kierunek dla dalszych badań nad starożytną historią regionu. Nowy sezon badań w Argisztihinili zaplanowano na wiosnę 2026 r. Wtedy rozpocznie się kolejny etap projektu badawczego wspartego środkami Narodowego Centrum Nauki.
„Biografie domostw w okresie upadku struktur państwowych. Studium życia codziennego w domach dolnego miasta Argisztihinili w okresach późno- i post-urartyjskim (VII i VI w. p.n.e.)”; kierownik projektu: Mateusz Iskra; projekt finansowany przez Narodowe Centrum Nauki w ramach grantu Sonata 20: https://pcma.uw.edu.pl/2025/09/22/projekt-biografie-gospodarstw-domowych-w-okresie-upadku-struktur-panstwowych/
Więcej o badaniach CAŚ UW na stanowisku Argisztihinili: https://pcma.uw.edu.pl/2018/01/19/argishtikhinili/
Pracownik Sekcji Upowszechniania w Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego. W swej pracy naukowej zajmująca się badaniami kultury Ubaid, prehistorią Półwyspu Arabskiego i ogólnie Lewantem w późnej epoce żelaza.
