Słone paleojezioro, z którego wydobywano rzadki minerał natron, służący m.in. do mumifikacji ciał, produkcji szkła i ceramiki odkryli Polacy na pustyni Bayuda w Sudanie. W wyniku wieloletnich prac zidentyfikowali ponad 1,2 tys. nowych stanowisk archeologicznych, z czego ponad 400 w projekcie NCN.
Pustynia Bayuda znajdująca się w centralnej części Sudanu, jest jednym z najsłabiej zbadanych obszarów tego kraju. Sporadyczne badania archeologiczne Bayudy rozpoczęły się w połowie XX wieku, jednak systematyczne prace rozpoczęto dopiero w XXI wieku.
Polscy naukowcy z Uniwersytetu Wrocławskiego, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego i Muzeum Archeologicznego w Gdańsku przez ponad sześć lat pracy w tym miejscu przeprowadzili szeroko zakrojone badania terenowe w wybranych lokalizacjach pustyni. Łącznie zidentyfikowali ponad 1,2 tys. nowych stanowisk archeologicznych. W ramach projektu Narodowego Centrum Nauki pt. „Prahistoryczne społeczności pustyni Bayuda w Sudanie – nowe granice Królestwa Kermy“ odkryli 448 stanowisk oraz zweryfikowali 126 wcześniej znanych miejsc. Na 88 stanowiskach przeprowadzili wykopaliska, w tym na 36 cmentarzyskach i w 55 osadach datowanych od paleolitu po średniowiecze.
Ogólne podsumowanie wyników prac przedstawiono w piśmie „Antiquity”1PANER H., MASOJĆ M., PUDŁO A., MICHALEC G., MUNTOWSKI P., BADURA M., OSYPIŃSKA M. 2025. Prehistoric communities in the Bayuda Desert, Sudan, „Antiquity”, 99 (403), s. e1, https://doi.org/10.15184/aqy.2024.161.. Z kolei wstępne wyniki opublikowano w periodyku „Nubia” (tom „Bayuda and its Neighbours”).
– „Dotychczasowe badania archeologiczne pustyni Bayuda ujawniły wiele nowych stanowisk archeologicznych, zlokalizowanych zarówno na obrzeżach, jak i głęboko w pustyni, daleko od Doliny Nilu. Stanowiska te dostarczają cennych danych na temat tysięcy lat zmian osadniczych i kulturowych, oraz środowiskowych i klimatycznych na pustyni Bayuda, a także transformacji krajobrazów naturalnych i kulturowych tego miejsca” – wyjaśnił kierujący badaniami dr hab. Henryk Paner z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW.
Do najważniejszych odkryć dotyczących zmian klimatycznych należą: paleojezioro położone w centralnej części Bayudy; kości zwierząt sawannowych na stanowisku z okresu mezolitu (okres epoki kamienia trwający od około 11–7 tys. p.n.e.) oraz pozostałości owadów (chrząszczy) znalezione w naczyniu glinianym na cmentarzysku kultury Kerma (starożytnego królestwa istniejącego w latach 2500–1500 p.n.e.). Te ostatnie również wskazują na znacznie bardziej wilgotny klimat niż obecnie, przynajmniej w pierwszych stuleciach istnienia Królestwa Kermy.
Badania prowadzone w kompleksie pól wulkanicznych pokazały, że odkryte tam słone jezioro, leżące obok Jebel El-Muwelha (pol. Słona Góra), było miejscem eksploatacji złóż rzadkiego minerału – natronu.
– „Natron to minerał – węglanu sodu, który występuje tylko w kilku regionach świata. W Afryce Północnej jednym z głównych źródeł natronu jest Wadi Natrun w Egipcie. W starożytnym Egipcie natron używano do mumifikacji ciał oraz do produkcji szkła i ceramiki. To odkrycie wymaga ponownej analizy szlaków komunikacyjnych między polami wulkanicznymi, Nilem oraz dalej na północ w kontekście możliwego handlu z Egiptem“ – wyjaśnił PAP prof. Henryk Paner.
Najstarsze stanowiska archeologiczne, sięgające paleolitu, znajdują się w północno-zachodniej i południowo-wschodniej części Bayudy. Zawierają artefakty związane z tradycją narzędzi kamiennych typu olduwajskiego, czyli najstarszą kulturą paleolityczną, datowaną na 2,6–1,7 mln lat p.n.e. Zawierają też pozostałości warsztatu aszelskiego, pochodzącego od jednej z kultur paleolitu, w której produkowano duże odłupki i narzędzia do różnych zastosowań.
Badania prowadzone w Bayudzie pokazują, że w tym miejscu wytwórstwo istniało też w środkowej epoce kamienia (ok. 300–50 tys. lat temu). Widać to po sposobie obróbki kamienia i wytwarzania narzędzi w epoce środkowego paleolitu, czyli tzw. technice lewaluaskiej.
– „Jej stosowanie wiązało się z koniecznością wykonania wielu prac pośrednich, które miały tak uformować rdzeń, by uzyskać jeden odłupek o zamierzonym kształcie. Wskazuje to na wczesną obecność Homo sapiens w tej części Afryki“ – skomentował prof. Paner. Jedyne jak dotąd zidentyfikowane cmentarzysko mezolityczne w Bayudzie znajduje się w jej części centralnej, na zboczu Jebel El Gharra i zawiera co najmniej 16 pochówków osób dorosłych, rozmieszczonych w trzech lub czterech warstwach.
Datowanie radiowęglowe pochówków wskazuje na wykorzystywanie cmentarzyska w VII-VI tysiącleciu p.n.e. W grobach znaleziono muszle, kamienny wisiorek oraz paciorki wykonane z skorup jaj strusich. Podobną chronologię ustalono dla obszaru nazwanego Osadą Myśliwych, położonego we wschodniej części pustyni, u podnóża Jebel El-Fuel. Na stanowisku tym odkryto niemal 300 fragmentów kości zwierzęcych, prawie 3,4 tys. kamiennych artefaktów oraz około 2 tys. fragmentów ceramiki. Wszystkie kości pochodzą od dzikich, upolowanych zwierząt i zostały datowane metodą radiowęglową na 6 tys. lat p.n.e.
Źródło: naukawpolsce.pl
Przypisy
- 1PANER H., MASOJĆ M., PUDŁO A., MICHALEC G., MUNTOWSKI P., BADURA M., OSYPIŃSKA M. 2025. Prehistoric communities in the Bayuda Desert, Sudan, „Antiquity”, 99 (403), s. e1, https://doi.org/10.15184/aqy.2024.161.
Dziennikarka Polskiej Agencji Prasowej
