W sercu Wzgórza Wawelskiego, tuż obok Smoczej Jamy, otwiera się zupełnie nowa trasa zwiedzania – „Międzymurze”. To nie tylko ekspozycja – to spektakularna podróż w czasie, od pradziejów aż po XIX wiek, ukazująca nieznane dotąd przestrzenie i tajemnice jednego z najważniejszych miejsc w polskiej historii.
Wystawa prezentuje niemal tysiąc lat historii wawelskich fortyfikacji – od wczesnośredniowiecznych wałów z XI wieku, przez mury obronne z czasów piastowskich i jagiellońskich, aż po potężne ceglane struktury XVIII i XIX wieku. W przestrzeni rezerwatu archeologiczno-architektonicznego, zlokalizowanego przy Smoczej Jamie, można zobaczyć:
- relikty średniowiecznych wałów i murów obronnych, w tym rzadko zachowaną konstrukcję skrzyniową o imponujących wymiarach (do 15 m szerokości i 8 m wysokości),
- fragmenty bram i wież zamkowych, odkrywane sukcesywnie od lat 50. XX wieku,
- bogaty zbiór artefaktów archeologicznych – groty strzał, podkowy, ostrogi, ceramika użytkowa, kafle piecowe, monety i elementy oporządzenia jeździeckiego,
- unikatowy zbiór zabytków pradziejowych, w tym narzędzia sprzed 100 000 lat, świadczące o obecności ludzi na wzgórzu jeszcze w czasie ostatniego zlodowacenia.
Wzbogacimy również naszą wiedzę na temat elementów uzbrojenia, które używali broniący wałów wojowie. Jak podkreśla Paweł Kajfasz, archeolog i kurator wystawy – „Gdy wróg znajdował się w pewnej odległości od wzgórza, stosowali oni łuki i kusze. W gablocie zobaczymy oryginalne groty, czyli elementy wieńczące strzały i bełty. Archeolodzy badający wzgórze znaleźli też fragmenty oporządzenia jeździeckiego oraz rzędu końskiego. Wśród tych znalezisk są podkowy, strzemiona czy ostrogi. Świadczą one o obecności najbardziej elitarnej grupy zbrojnych, czyli konnych wojów”.
Nie zabraknie także opowieści o Smoku Wawelskim – legendzie, która na nowo ożywa dzięki interpretacji Wiktora Zborowskiego, wykorzystującej średniowieczny tekst Wincentego Kadłubka.
Powrót do morza sprzed milionów lat
Zwiedzający doświadczą również zanurzenia w czasie geologicznym – cofając się aż do okresu jury, gdy obszar dzisiejszego Krakowa był tropikalnym morzem. Symbolicznym motywem wystawy są amonity, które stały się wizualnym znakiem ekspozycji.
– „Około 160 000 000 lat temu, w okresie nazywanym dziś jurą, obszar obecnego Krakowa pokrywało ciepłe, tropikalne morze. Pływały w nim liczne amonity, znajdowane obecnie jako skamieniałości w jurajskich wapieniach, a także belemnity. W płytszych wodach tworzyły się rafy, budowane głównie przez gąbki. To z nich powstały później wapienie, które można odnaleźć w wielu miejscach wokół Krakowa. Pod koniec jury morze wycofało się i nie powróciło tu przez kolejne kilkadziesiąt milionów lat. Ponownie pojawiło się na tych terenach w późnej kredzie. Samo wzgórze zostało wyniesione na wysokość ponad 250 metrów nad obecny poziom morza” – opowiada dr Magdalena Młodawska, kuratorka wystawy.
Wystawa została zaprojektowana jako immersyjne doświadczenie audiowizualne. Widzowie prowadzeni są światłem, dźwiękiem i nastrojową narracją – dzięki systemowi timax i reżyserii świateł każda część ekspozycji buduje intensywną, wielozmysłową opowieść o historii wzgórza.
– „Mogę zapewnić wszystkich naszych Gości, że doświadczenie zwiedzania Międzymurza jest niepodobne do żadnej wystawy archeologicznej w Polsce. Znaczącą rolę w tym przeżyciu, które złoży się na niezapomniane wspomnienie, odgrywa reżyseria światła i dźwięk o charakterze immersyjnym. Ich połączenie tworzy na naszych oczach spektakl z wielowiekową scenografią” – mówi prof. dr hab. Andrzej Betlej, dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu.
Efekt dziesięcioleci badań
„Międzymurze” to efekt pracy kilku pokoleń archeologów badających Wawel od lat 50. XX wieku. Ostatnie wykopaliska, prowadzone w latach 2023–2024, przyniosły nowe odkrycia!
– „Między innymi prace związane z budową schodów wyjściowych z rezerwatu pozwoliły na odsłonięcie 12 metrowego odcinka reliktów wczesnośredniowiecznego wału o konstrukcji skrzyniowej, datowanego na XI wiek. Ponadto w przestrzeni rezerwatu archeologicznego z wieżą romańską odkryto nawarstwienia poprzedzające budowę wspomnianych umocnień, w których wyróżniono pozostałości paleniska datowanego najprawdopodobniej na wiek X. Badania pozwoliły również na odkrycie licznych zabytków ruchomych, w tym glinianego fletu naczyniowego w kształcie ptaka, zbioru około 200 monet, kilkudziesięciu fragmentów fajek glinianych oraz metalowych ozdób i części stroju” – mówi Jakub Rąpała, archeolog Zamku Królewskiego na Wawelu odpowiedzialny za prowadzenie badań w ramach projektu Wawel Międzymurze.
Wystawa została przygotowana przez zespół kuratorski w składzie: dr Magdalena Młodawska, dr Beata Kwiatkowska-Kopka, Paweł Kajfasz, Jakub Rąpała i Jolanta Lasek.
Wystawa dostępna jest od 23 maja 2025 roku. Każdy bilet zawiera bezpłatny audioprzewodnik.
Bilety: 22 zł (ulgowy), 29 zł (normalny).
Wejście na trasę podziemną znajduje się na tarasie widokowym nad Smoczą Jamą, od strony Wisły – tuż obok jednej z najbardziej znanych atrakcji turystycznych Krakowa
Źródło: Zamek Królewski na Wawelu (wawel.krakow.pl)
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Projekt współfinasowany z Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
