Czy na Kujawach odkryto pierwsze rytualne stanowisko Celtów?

W trakcie prowadzonych badań archeologicznych z dna jeziora wydobyto depozyt rytualny złożony z przedmiotów celtyckich, datowanych na III wiek p.n.e. Znalezisko to rzuca nowe światło na kontakty i aktywność Celtów w tej części Europy.

W kwietniu 2024 r. archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadzili podwodne badania jednego z jezior na Kujawach, odkrywając kilkanaście przedmiotów, w tym: sierpy, fragmenty żelaznych pochew mieczy oraz pasy łańcuchowe. Sposób i stylistyka ich wykonania sugeruje, że zostały one wykonane przez celtyckich kowali.

Pierwsze takie stanowisko w Polsce

Początkiem odkrycia było przypadkowe znalezienie przed laty miecza żelaznego. Dzięki uprzejmości znalazcy i pracowników bydgoskiego Muzeum Wojsk Lądowych udało się wskazać jezioro, w którym dokonano dalszych badań. Już pierwsze znalezisko – sierp – wzbudziło duże zainteresowanie archeologów. To kolejne odkrycia okazały się jednak przełomowe. Natrafiono na fragmenty żelaznych pochew mieczy oraz charakterystyczne pasy łańcuchowe, na których Celtowie zwykli zawieszać pochwy. Okazało się, że mamy do czynienia nie z przypadkową zgubą, ale celowo wrzucanymi do wody narzędziami, bronią i akcesoriami.

„To pierwsze rytualne stanowisko jeziorne Celtów na ziemiach dzisiejszej Polski. Odkrycie jest rewolucyjne również dlatego, że nikt nie spodziewał się Celtów tak daleko na północ już w III wieku p.n.e., bo tak datowane są znaleziska”

stwierdza prof. Bartosz Kontny – dziekan Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego i kierownik Pracowni Archeologii Podwodnej UW

Dotychczas sądzono, że Celtowie pojawili się na Kujawach dopiero w I wieku p.n.e. Oczywiście zakładając, że wiązane z nimi przedmioty nie dotarły na to miejsce w inny sposób, jako trofea wojenne czy importowane towary. Niektórzy badacze są bowiem sceptyczni co do celtyckiego osadnictwa w tej części współczesnej Polski. Nowe odkrycie przesuwałoby tę datę o ok. 200 lat wstecz, czyli czasy, z których znamy dobrze udokumentowane naukowo celtyckie osady na Śląsku.

Celtowie na ziemiach polskich

Celtowie (przez Rzymian zwani Galami, a przez archeologów utożsamiani z kulturą lateńską) to lud indoeuropejski, który w epoce żelaza zamieszkiwał Europę i Azję Mniejszą. Pierwsze wzmianki w źródłach pisanych na ich temat pojawiają się w VI w. p.n.e. Ich siedziby rozciągały się od Anglii po Kotlinę Karpacką, od południowej Francji, Półwyspu Iberyjskiego i północnej Italii po Śląsk, Małopolskę i dorzecze Sanu. Na ziemiach dzisiejszej Polski ich społeczności datowane są na czasy od III do I w. p.n.e. Nowe odkrycie na Kujawach może stanowić dowód, że Celtowie byli obecni na tych terenach już w III wieku p.n.e., a przynajmniej docierały tam przedmioty ich produkcji.

Odkryte przedmioty stanowią bogaty materiał źródłowy do badań nad kulturą i wierzeniami Celtów. Wśród wyróżniających się znalezisk są sierpy, symbolizujące płodność i obfitość, oraz militaria, świadczące o potędze i waleczności wojowników. Choć starożytne przekazy pisane opisują składanie tego typu ofiar, to z całej Europy mamy bardzo mało fizycznych dowodów na ich praktykowanie. Znanych nauce jezior tego typu jest co najwyżej kilka. Znacznie więcej jest natomiast tzw. skarbów przedmiotów żelaznych: broni, narzędzi kowalskich, rolniczych i ciesielskich.

Nowe odkrycie ma również ogromne znaczenie w kontekście kultury przeworskiej i jastorfskiej. Celtowie, będący ludem indoeuropejskim, nie wyróżniali się znacząco wśród miejscowej ludności, którą archeolodzy wiążą z kulturą przeworską (II w. p.n.e. – V w. n.e.) i etnicznie przyporządkowują Wandalom lub Lugiom, wspominanym w starożytnych kronikach. Wydaje się jednocześnie, że wpływ Celtów na tę kulturę był znaczący. W III w. p.n.e., rejestrowana na Kujawach jest również schyłkowa faza kultury pomorskiej oraz znaleziska związane z napływającymi społecznościami kultury jastorfskiej, którą z kolei wiąże się z ludnością germańską.

To dopiero początek

Odkrycie ofiary rytualnej składającej się z przedmiotów przypisywanych Celtom to dopiero początek badań nad tym fascynującym stanowiskiem. Archeolodzy planują dalsze badania, które pozwolą powiedzieć więcej na temat tego miejsca. Naukowcy apelują do nurków i mieszkańców Kujaw o zgłaszanie podobnych znalezisk do urzędów Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

„Każde zgłoszenie znaleziska może przyczynić się do poszerzenia naszej wiedzy o Celtach i ich obecności na Kujawach” – mówi prof. Kontny​​​​.

Źródło: cmas.pl, Uniwersytet Warszawski

Radosław Biel

Redaktor naczelny AŻ | Oficjalna strona

Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”