Zamki i pałace są w Polsce wizytówkami wielu miast, gmin, a nawet całych województw. Samych zamków na terenie całego kraju można się doliczyć aż 419. Które spośród nich są pozycją obowiązkową dla pasjonatów historii i kastellologii?
Zamek zamkowi nie równy, a granica pomiędzy nimi a pałacami jest dla wielu niewidoczna. Nie tym jednak się tutaj zajmiemy, bo chodzi o zwiedzanie. W Polsce możemy natrafić na obiekty w różnym stanie: odbudowane gorzej lub lepiej, imponujące swym ogromem, a czasem malutkie, lecz równie piękne. Część z nich z upływem wieków przekształcono i dziś przypominają bardziej pałace, część z kolei miała mniej szczęścia i obecnie są tzw. stałymi ruinami. Niektóre zapomniane przez wszystkich, a inne będące celem setek tysięcy turystów. Zaczęto je budować na przełomie XII i XIII wieku, a wraz z upływem wieków coraz bardziej odbiegano od ich obronnego charakteru, coraz bardziej koncentrując się na funkcjach rezydencjonalnych i estetycznych.
Spis treści
1. Zamek w Malborku
O nim przeczytacie wszędzie i pewnie 90% osób na pytanie: „Wymień jakiś średniowieczny zamek” właśnie zamek w Malborku wymieni jako pierwszy. Zakon krzyżacki rozpoczął jego budowę w 1280 r. Podobno jest to miejsce, które powinien odwiedzić każdy Polak. Naszym zdaniem jest to lekka przesada, ale nic dziwnego, że wszyscy tak uważają, bo jest on jedynym samotnym polskim zamkiem znajdującym się na liście UNESCO. To największa ceglana budowla na północ od Alp, a na jego budowę zużyto ponad 4,5 mln cegieł! Jednak najbardziej niesamowite są historie na temat rekonstrukcji mających miejsce w XIX. Aż włos jeży się na głowie każdego kto zna się choć trochę na rzeczy. Gdy już będziecie w okolicy pamiętajcie, że całe woj. pomorskie jest usiane innymi świetnie zachowanymi twierdzami krzyżackimi jak np. zamek w Reszlu, Przezmarku, Sztumie, czy tylko ich reliktami jak ten w Unisławiu, więc warto zobaczyć przynajmniej parę dodatkowych.
2. Zamek Królewski na Wawelu
Nie tylko zamek, ale przede wszystkim całe wawelskie wzgórze w Krakowie to jedno z miejsc o największym znaczeniu historycznym i kulturalnym w Polsce. Wawel przez wieki był siedzibą polskich władców, ich nekropolią i miejscem gdzie kształtowała się historia tego kraju. Wraz z całym Starym Miastem zajmują kolejną pozycję na liście UNESCO. Na terenie zamku podczas wykopalisk archeologicznych stwierdzono istnienie już w XI wieku dużej liczby obiektów murowanych, także o charakterze rezydencjonalnym. Taką funkcję mogła pełnić tzw. sala o 24 słupach, którą określa się jako palatium. Zamek był na przestrzeni wieków wielokrotnie rozbudowywany i odnawiany.
3. Zamek Książ w Wałbrzychu
Trzeci co do wielkości zamek w Polsce (zaraz po zamku w Malborku i Zamku Królewskim na Wawelu). Podobnie jak i Wawel aktualnie ma więcej wspólnego z pałacem, aniżeli z porządnym średniowiecznym zamkiem. Położony jest na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego i stanowi jeden z przystanku na Szlaku Zamków Piastowskich. Swoją drogą nie ma lepszej trasy na zobaczenie wszystkich najważniejszych zamków na Śląsku. Został wybudowany w latach 1288–1292 przez księcia świdnicko-jaworskiego Bolka I Surowego, lecz słynie przede wszystkim z tego, że od 1941r. był jedną z kwater Adolfa Hitlera. Turyści mają możliwość zwiedzania imponujących komnat, z których Najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem jest utrzymana w stylu baroku wiedeńskiego dwukondygnacyjna Sala Maksymiliana. Kojarzycie piwo Książęce? To już wiecie skąd pochodzi ten browar.
4. Krzyżtopór
Dziś są to jedynie ruiny obiektu stanowiącego podręcznikowy przykład tzw. palazzo in fortezza. Ta niezwykła rezydencja pałacowa otoczona fortyfikacjami bastionowymi, leżąca w miejscowości Ujazd w woj. świętokrzyskim, powstała w latach 1627–1644. Była to największa budowla pałacowa w Europie przed powstaniem Wersalu. 365 okien, 52 komnaty, 12 sal i 4 baszty. Ta skala nie przełożyła się jednak dobrze na jego historię i praktycznie wszyscy właściciele mieli problem z jego utrzymaniem. Przez długi czas nikt nie miał większego pomysłu co zrobić z tym obiektem, dopiero jakoś od 2010 r. zaczęto się niem zajmować na poważnie. Od 2018 ma status pomnika historii. Nie ma tu nic dla osób chcących zobaczyć wnętrza kapiące przepychem i dzieła sztuki, czy skorzystać z oferty gastronomicznej i kupić plastikowy miecz i tarczę – jest za to niespotykana skala i obiekt, którego nie ma nigdzie indziej w Polsce.
5. Zamek Ogrodzieniec w Podzamczu
Oto porządne ruiny i obiekt znajdujący się prawdopodobnie na pierwszym miejscu każdego turysty przebywającego na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. A przynajmniej na pewno jest ona największym. Pierwsze umocnienia stanęły tutaj już za panowania Bolesława Krzywoustego w XII w., jednak to co widzimy dziś to efekt późniejszych prac budowlanych. Każde skrzydło zamku jest udostępnione dla zwiedzających. W sezonie letnim liczba organizowanych turniejów rycerskich przyciągających tłumy turystów jest mniejsza tylko od liczby straganów sprzedających tandetne pamiątki. Jeśli nie przepada się za morzem ludzi warto tu wybrać się w innym terminie. Jako jedyny z polskich zamków załapał się do netflixowej superprodukcji Wiedźmin, gdzie zagrał twierdzę stojącą na Wzgórzu Sodden.
6. Zamek w Niedzicy
Ten piękny zamek został wzniesiony w 1310r. z rozkazu węgierskiego króla Karola Roberta i strzec miał traktu handlowego prowadzącego z Węgier do Polski. Początkowo skromna drewniana budowla, urosła do potężnego obiektu. Jedną z najbardziej tajemniczych kart w historii zamku jest odnalezione, podobno tuż po II wojnie światowej, inkaskie kipu – rodzaj zapisu informacji pismem węzełkowym, które zawiera ponoć informacje o ukrytym skarbie. To tutaj więziony był Janosik, dzięki czemu turyści raczeni są informacją o tym, że trzymany był właśnie w tych dybach, które widzą podczas zwiedzania. Akurat.
7. Zamek w Gołuchowie
Wielkopolska jest jednym z tych regionów, który cierpi na pewien niedobór zamków, a z czystym sercem można polecić tak naprawdę tylko z zamek w Gołuchowie. Bo to co zrobiono w Poznaniu zakrawa o grom z jasnego nieba. Zasadniczo jednak zamek w Gołuchowie od samego początku niewiele miał wspólnego ze swoimi odległymi, średniowiecznymi kuzynami. Wybudowany w połowie XVI w. od początku był raczej pałacem o obronnym charakterze. Jest on jednak zdecydowanie warty polecenia dla fanów sztuki, bo od 1951 w zamku mieści się oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu z ekspozycją zabytkowych wnętrz i dzieł sztuki.
8. Zamek Moszna
Dla każdego coś miłego. Spośród wszystkich obiektów zamek w Mosznej najbardziej przypomina obiekt z bajek Disneya. Już na pierwszy rzut oka widać, że raczej stanowił on rezydencję kapryśnej, oświeconej księżniczki, aniżeli surowego, średniowiecznego władcy. Jest to efekt puszczenia wodzy architektonicznych fantazji XVIII wieku, a następnie szalonych pomysłów kolejnych osób. Myśleliście, że 365 okien w Krzyżtoporze to dużo? Zamek Moszna ma tyle pomieszczeń, a do tego 99 wież. Całość tworzy naprawdę potężny kompleks, zachwycający swoim rozmachem i kunsztem architektonicznym.
9. Królewski Zamek w Będzinie
Propozycja obowiązkowa dla wszystkich osób przebywających w Katowicach i okolicy, jeśli tylko uda się przejechać przez Sosnowiec. Ta, niedużych rozmiarów średniowieczna warownia obronna została wzniesiona w połowie XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego. Podobnie jak ten w Ogrodzieńcu również wchodził w skład systemu Orlich Gniazd, przy czym ten w Będzinie był zamkiem królewskim, a ten drugi znajdował się w rękach prywatnych. Wewnątrz zamku można zwiedzić Muzeum Zagłębia z niezwykle bogatą kolekcją broni.
10. Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim
Ostatni lecz nie mniej ważny jest Zamek Grodno. Archeologia Żywa zawsze powtarza, że jest on naszym ulubionym. Wzniesiony został prawdopodobnie przez Bolka I, księcia świdnicko-jaworskiego w XIII w. Przez długi czas obiekt ten był zapomniany przez badaczy, póki nie postanowiliśmy się nim zaopiekować. To właśnie w trakcie naszych pierwszych badań na Zamku Grodno udało się odkryć nasz pierwszy prawdziwy skarb – bullę antypapieża Benedykta XIII. W następnych latach, dzięki współpracy z profesorami i studentami architektury z Politechniki Wrocławskiej udało się nam uzupełnić wiedzę na temat tego jak zamek mógł wyglądać.
Poniżej polecamy lekturę najnowszych informacji na temat badań prowadzonych na Zamku Grodno.
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
Wspaniały artykuł