Stanowisko kultury przeworskiej we Wrzępi znane było archeologom od lat 90′. Wtedy też w ramach realizacji projektu Archeologicznego Zdjęcia Polski, na powierzchni pola odkryto bardzo liczne fragmenty naczyń zasobowych. I choć już w trakcie wykopalisk w 1995 r. natrafiono na pierwsze ślady wiązane z produkcją garncarską, to dopiero niedawno przeprowadzone badania ukazały jej imponującą skalę!
Po latach, w 2019 roku, archeolodzy wrócili na teren stanowiska w celu wykonania badań weryfikacyjnych. Powtórzono badania powierzchniowe, polegające na zebraniu materiału ceramicznego z powierzchni pola ornego. Dodatkowo, przeprowadzone przez Marcina M. Przybyłę badania magnetyczne, ujawniły rzeczywistą skalę stanowiska.
Dzięki badaniom nieinwazyjnym ujawnione zostało około 130 anomalii magnetycznych które interpretować należy jako ślady pieców garncarskich, oraz kolejne anomalie wskazujące na obecność obiektów im towarzyszących. Pod względem liczby pieców, jest to największe znane w Polsce centrum produkcji garncarskiej! Jednocześnie jest to jedno z największych, obok znanego z miejscowości Medieşu Aurit w południowo-zachodniej Rumunii, stanowisk produkcyjnych okresu rzymskiego na obszarze europejskiego Barbaricum.
Celem kolejnych badań wykopaliskowych we Wrzępi, zakończonych w marcu 2021 r., było przebadanie jednej z anomalii magnetycznych. W trakcie prac okazała się być ona śladem reliktów dwóch pieców garncarskich, pochodzących z okresu między II/III a początkami V wieku n.e. Zlokalizowane były ona bezpośrednio obok siebie, i połączone były wspólną jamą przypiecową (odpadkową). Piece posiadały nietypową konstrukcję, a jedyną do tej pory znaną analogią jest piec ze zlokalizowanego kilka kilometrów dalej Bessowa. Piece z Wrzępi były niewielkich rozmiarów. Posiadały wypalone z gliny dna, a ze względu na stan zachowania nie jest na ten moment możliwe określenie, czy posiadały ruszt, czy stanowiły przykład pieców jednokomorowych (bez rusztu). Ciekawym elementem konstrukcyjnym, zupełnie do tej pory niespotykanym, było wyłożenie kanałów wlotowych (poprzez które podkładano opał) kamieniami oraz rudą darniową. Poza piecami, odkryto także jamę wypełnioną fragmentami naczyń zasobowych, oraz fragment konstrukcji słupowej.
Było to stanowisko produkcyjne, wyspecjalizowane w produkcji szerokokołnierzowych naczyń zasobowych, produkowanych przy użyciu koła garncarskiego. Świadczy o tym obecność niemal wyłącznie tego typu ceramiki na powierzchni stanowiska oraz w przebadanych piecach. Tego typu naczynia dużych rozmiarów, o średnicach wylewu dochodzących do pół metra, służyły najpewniej m. in. do magazynowania pożywienia. Poza zbiorem fragmentów ceramiki oraz fragmentów przepalonej, zeszklonej gliny konstrukcyjnej z pieców, odkryto dwa krzemienne narzędzia (osełkę, oraz krzesak do rozniecania ognia), oraz pojedyncze fragmenty przedmiotów żelaznych.
Ślady rozpoznanych pieców garncarskich na stanowisku występują na powierzchni około 5 ha. Ich nagromadzenie świadczy raczej o długotrwałym użytkowaniu tego miejsca, niż o zintensyfikowanej, jednoczasowej produkcji, chociaż zagadnienie to wymaga dalszych prac.
Jako ciekawostkę dodać należy, że nazwa miejscowości Wrzępia (dawniej: Rzomp), pochodzi od niemieckiego słowa używanego na określenie dołów po wybieraniu gliny na prowadzoną tu przed laty produkcję cegieł. Choć nie ma potwierdzenia, że geneza nazwy może mieć dużo starszą metrykę, niewątpliwie lokalna ludność korzystała z dostępnej lokalnie gliny już od pradziejów.
Badania prowadzone były pod kierunkiem dwójki archeologów: Magdaleny Okońskiej-Bulas, przygotowującej w Instytucie Archeologii UJ rozprawę doktorską na temat produkcji garncarskiej na obszarze mikroregionu osadniczego kultury przeworskiej na wschód od Raby w okresie rzymskim, oraz Jana Bulasa, badacza okresu rzymskiego w południowej Polsce. Oboje związani są z powstającą Fundacją Arch. Prezentację postępów z prac można znaleźć na profilu Facebook Projekt Wrzępia.
A poniżej krótka dokumentacja filmowa z sezonu 2021
Absolwentka i doktorantka Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, zajmująca się badaniami nad produkcją ceramiki warsztatowej kultury przeworskiej w południowej i południowo-wschodniej Polsce.
Niezależny badacz z firmy "Fi Projekt Jan Bulas". Specjalizuje się w badaniach kultury przeworskiej. Współtwórca projektu "Ekspedycja Rzemienowice", skoncentrowanego na badaniach epoki żelaza między Nidą a Nidzicą oraz prezes "Fundacji Arch".
