Tegoroczne prace archeologiczne w starożytnym obozie legionowym Novae, położonym nad Dunajem w Bułgarii, przyniosły przełomowe odkrycie. Międzynarodowy zespół pod kierunkiem prof. Eleny Kleniny z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu potwierdził istnienie ogromnego arsenału I Legionu Italskiego, zajmującego imponującą powierzchnię 3200 m².
Novae, położone nad Dunajem w północnej Bułgarii, to jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych związanych z rzymską obecnością w regionie. Miejsce to pełniło kluczową rolę jako obóz legionowy i twierdza wojskowa w prowincji Mezja Dolna, a później przekształciło się w rozwijające się miasto cywilne. Pierwsze rzymskie castrum, założone przez VIII Legion Augusta w I wieku n.e., było strategicznie ulokowane, kontrolując przeprawę przez Dunaj i umożliwiając nadzór nad ruchem na rzece. Z czasem twierdza została rozbudowana, a w II wieku n.e. przebudowano ją na kamienną fortecę. W okresie późnoantycznym Novae stało się również ośrodkiem religijnym, z biskupstwem działającym w V i VI wieku n.e., a jego znaczenie utrzymało się aż do czasów cesarza Justyniana.
Badania prowadzone pod kierunkiem prof. UAM dr hab. Eleny Kleniny przyniosły nieocenione dowody na istnienie i architektoniczną formę arsenału, co czyni Novae unikatowym miejscem na mapie rzymskich obozów.
„Odkrywana od kilku sezonów, monumentalna budowla uważana jest obecnie za w pełni unikatową. Pierwszą w tak dużym stopniu zachowaną i badaną konstrukcją tego typu lokowaną na terenie obozów legionowych całego Cesarstwa Rzymskiego”
powiedziała prof. Elena Klenina cytowana w informacji prasowej przesłanej do mediów.
Już w 2016 roku wśród odnalezionych przedmiotów natrafiono na takie militaria jak: okładzina rękojeści miecza, żelazne groty strzał i oszczepów, rhomphaia dacka (włócznia w kształcie półliścia), umba (elementy tarcz) czy fragmenty hełmu oraz pancerzy żelaznych typu lorica squamata. Odkryto również fragment większej płaskorzeźby wapiennej, która przedstawiała skórzany pancerz rzymskiego centuriona.
Współpraca polsko-bułgarskich archeologów w Novae jest jednym z najdłużej realizowanych projektów badawczych na terenie dawnej granicy Cesarstwa Rzymskiego, zwanej Limesem Dolnodunajskim. Tegoroczny sezon, trwał od 4 lipca do 5 sierpnia, ale arsenał badany jest regularnie przez ostatnie 10 lat.
Polskie badania archeologiczne w Novae mają długą i bogatą historię, sięgającą 1960 roku, kiedy to zainicjowano wykopaliska pod kierownictwem profesora Kazimierza Majewskiego z Uniwersytetu Warszawskiego. Z biegiem lat, badania te prowadzone były przez różne polskie zespoły, z których każdy wniósł istotny wkład w odkrywanie i zrozumienie historii tego miejsca.
Archeolodzy z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, pod przewodnictwem prof. Stefana Parnickiego-Pudełko, odkryli m.in. system obronny obozu i bazylikę biskupią, Andrzej A. Biernacki badał wielkie łaźnie legionowe i zespół biskupi. Z kolei Uniwersytet Warszawski, pod kierunkiem prof. Tadeusza Sarnowskiego i później Agnieszki Tomas, skupił się na badaniach w obszarze głównej komendantury legionowej oraz innych kluczowych struktur militarnych i cywilnych. Ostatnimi z odkryć opisywanych na stronie „Archeologii Żywej” było natrafienie na antyczną „lodówkę” przez zespół pod kierunkiem prof. Piotra Dyczka z Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.
Dzięki dekadom polsko-bułgarskiej współpracy, Novae jest dziś jednym z najlepiej poznanych miejsc związanych z rzymską obecnością na terenie Bułgarii, a badania te dostarczają bezcennej wiedzy o życiu w granicach Cesarstwa Rzymskiego.
Źródło: naukawpolsce.pl, amu.edu.pl
Więcej o badaniach obozu w Novae oraz tym co jedli tamtejsi rzymscy legioniści przeczytacie w numerze „Archeologii Żywej 2 (92) 2024”
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
