Ponad dwieście lat badań archeologicznych na ziemiach polskich przynosi efekt w postaci względnie pełnego rozpoznania sytuacji kulturowej panującej w dawnych wiekach na obszarze naszego kraju. Współcześnie z rzadka dochodzi do odkryć, które wywracają do góry nogami obraz przeszłości znany archeologom. Jednak niewątpliwie Góra Zyndrama w Maszkowicach, będąca niegdyś osadą obronną z wczesnej epoki brązu to przykład takiej sytuacji.
Pozostałości odkrywane przez archeologów – relikty osiedli i cmentarzy – przeważnie dobrze wpisują się w znany nam już obraz minionych kultur. Rzecz jasna, każde nowe wykopaliska przynoszą ciekawe szczegóły i ugruntowują wcześniejsze obserwacje, a rozwój metodologii badań pozwala nam na coraz głębszy wgląd w realia życia oraz zwyczaje dawnych społeczeństw. Niemniej jednak od czasu do czasu zdarzają się odkrycia, które są zupełnie zaskakujące. Przykładem takiego właśnie nietypowego stanowiska jest ufortyfikowana osada z wczesnej epoki brązu położona na Górze Zyndrama w Maszkowicach koło Łącka.
SKĄD POMYSŁ NA BUDOWĘ KAMIENNYCH MURÓW OBRONNYCH?
Miejsce to było przedmiotem badań w połowie XX wieku, a od 2010 roku prowadzone są na nim nowe prace wykopaliskowe. Przełomowe znaczenie miały jednak dopiero prace prowadzone w 2015 roku, kiedy to po raz pierwszy odsłonięte zostały pozostałości monumentalnych fortyfikacji. Mur z Maszkowic jest jednym z kilku najstarszych w Europie przykładów kamiennej architektury obronnej poza basenem Morza Śródziemnego. W szczególności nie znamy podobnych budowli z całej strefy karpackiej, choć zbadano tutaj setki osiedli z tego samego okresu. Stąd też jego odkrycie rodzi wiele nowych pytań. Jednym z nich jest kwestia o zasadniczym znaczeniu: czy mamy tutaj do czynienia z realizacją planu architektonicznego zrodzonego na miejscu, czy też z przyniesionej z zewnątrz idei?
Miejsce to było przedmiotem badań w połowie XX wieku, a od 2010 roku prowadzone są na nim nowe prace wykopaliskowe. Przełomowe znaczenie miały jednak dopiero prace prowadzone w 2015 roku, kiedy to po raz pierwszy odsłonięte zostały pozostałości monumentalnych fortyfikacji. Mur z Maszkowic jest jednym z kilku najstarszych w Europie przykładów kamiennej architektury obronnej poza basenem Morza Śródziemnego. W szczególności nie znamy podobnych budowli z całej strefy karpackiej, choć zbadano tutaj setki osiedli z tego samego okresu. Stąd też jego odkrycie rodzi wiele nowych pytań. Jednym z nich jest kwestia o zasadniczym znaczeniu: czy mamy tutaj do czynienia z realizacją planu architektonicznego zrodzonego na miejscu, czy też z przyniesionej z zewnątrz idei?
W archeologii każde nowe zjawisko w kulturze można interpretować na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest założenie że mamy do czynienia z produktem lokalnej innowacji. Ten kierunek wnioskowania będzie najbardziej oczywisty w przypadku praktyk związanych z dawną gospodarką. Ludzie od zawsze zdradzali dużą zdolność do dopasowywania sposobów zdobywania pożywienia do specyficznych warunków środowiskowych. Rozwiązania architektoniczne natomiast możemy uznać za produkt adaptacji, gdy są one rezultatem zachodzącej na miejscu ewolucji i są one dobrze dopasowane do lokalnych uwarunkowań geologicznych oraz kiedy są rodzajem złotego środka pomiędzy kosztami związanymi z budową oraz uzyskanymi korzyściami.
(…)
Jest to fragment artykułu „Prehistoryczna kamienna architektura na Górze Zyndrama w Maszkowicach – wytwór lokalnej adaptacji czy idée fixe przybyszów z południa Europy?” opublikowanego w numerze „Grody, Zamki, Twierdze” [Archeologia Żywa 3 (69) 2018]
Doktorantka w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Realizuje swoje badania nad przemianami osadnictwa na Jurze na na Płaskowyżu Głubczyckim we wczesnej epoce brązu. Członek ekspedycji wykopaliskowych w Dąbkach na Pomorzu Środkowym oraz na Pustyni Zachodniej w Egipcie. Od roku 2011 członek ekspedycji, a od 2017 współprowadząca badania w Maszkowicach.
Pracownik Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zainteresowania badawcze obejmują epokę brązu na obszarze Karpat i w dorzeczu Dunaju oraz teorię archeologii (ewolucjonizm w badaniach nad dawnymi społeczeństwami). Od 2010 roku kieruje projektem nowych badań na Górze Zyndrama w Maszkowicach.
