Ponad dwie dekady międzynarodowych prac konserwatorskich przywróciły blask jednemu z najważniejszych królewskich grobowców w Egipcie. Po raz pierwszy od ponad dwóch stuleci grobowiec króla Amenhotepa III – jednego z najpotężniejszych i najbardziej wpływowych władców starożytnego Egiptu – zostaje udostępniony zwiedzającym.
Położony w Zachodniej Dolinie, będącej odgałęzieniem słynnej Doliny Królów w Luksorze, grobowiec (KV 22) został oficjalnie otwarty 4 października podczas ceremonii z udziałem Ministra Turystyki i Starożytności Sherifa Fathy’ego oraz sekretarza generalnego Najwyższej Rady ds. Starożytności, dr. Mohameda Ismaila Khaleda. Wydarzenie to symbolicznie zamyka jeden z najbardziej ambitnych i złożonych projektów konserwatorskich w historii Teb.
Złoty wiek faraona i jego wspaniały grobowiec
Amenhotep III panował w czasach XVIII dynastii (ok. 1390–1352 p.n.e.), w epoce uznawanej za szczyt potęgi, bogactwa i rozkwitu artystycznego starożytnego Egiptu. Jego imię odnaleziono również na zabytkach w królewskich grobowcach w Mykenach. Pod jego rządami kraj cieszył się pokojem i dobrobytem, a monumentalna architektura osiągnęła pełnię rozwoju. Do dziś jego dziedzictwo dominuje w krajobrazie Luksoru – od monumentalnych Kolosów Memnona po znaczną część świątyń w Luksorze i Karnaku. Grobowiec króla odzwierciedla splendor jego epoki. Długie korytarze prowadzą do ogromnej komory grobowej, której sklepienie zdobią złote gwiazdy na ciemnoniebieskim tle. Na malowidłach Amenhotep III otrzymuje od bogów anch – symbol życia – a teksty z „Księgi Amduat” opisują jego podróż przez zaświaty ku odrodzeniu.
Pomimo swojego znaczenia grobowiec przez wiele dekad pozostawał zamknięty, a jego dekoracja od czasu odkrycia w 1799 roku ulegała stopniowej degradacji. Podróżnicy wycinali fragmenty malowideł jako pamiątki, nietoperze niszczyły wnętrza, a sole i wilgoć uszkadzały ściany. W filarach pojawiły się pęknięcia, a granitowa pokrywa sarkofagu została rozbita na setki fragmentów. Pod koniec XX wieku istniało realne zagrożenie zawalenia się grobowca. Dzisiejsze ponowne otwarcie jest efektem ponad 20 lat intensywnych prac konserwatorskich prowadzonych w ramach międzynarodowej współpracy.
Wspólny wysiłek dla ochrony światowego dziedzictwa
Projekt „Konserwacja malowideł ściennych w królewskim grobowcu Amenhotepa III” był realizowany w trzech głównych etapach przy wsparciu programu UNESCO/Japan Funds-in-Trust oraz przy udziale egipskich specjalistów.
- Faza I i II (2001–2004, 2010–2012): Zespoły ekspertów z Egiptu, Japonii i Włoch ustabilizowały strukturę grobowca, zakonserwowały malowidła w kilku pomieszczeniach oraz zrekonstruowały ponad 200 fragmentów pokrywy sarkofagu.
- Faza III (2023–2024): Pod kierownictwem Uniwersytetu Higashi Nippon oraz pod nadzorem biura UNESCO w Kairze i Ministerstwa Turystyki i Starożytności przeprowadzono ostateczne prace naprawcze: usunięto pęknięcia, oczyszczono i zabezpieczono malowidła, wdrożono monitoring środowiskowy i wyeliminowano czynniki biologiczne.
Projekt miał również wymiar edukacyjny – blisko 200 egipskich specjalistów przeszkolono w zakresie konserwacji i zarządzania dziedzictwem, a lokalne społeczności, w tym dzieci i kobiety, włączono w działania podnoszące świadomość wartości dziedzictwa kulturowego. Dzięki tym wysiłkom grobowiec został nie tylko zabezpieczony i przygotowany do zwiedzania, lecz także objęty planem zarządzania, który zapewni jego ochronę dla przyszłych pokoleń.
Przedsięwzięcie wspiera ochronę kompleksu Starożytne Teby z nekropolią, wpisanego w 1979 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Życie, i życie po śmierci faraona
Amenhotep III był synem Totmesa IV i królowej Mutemuji. Jego małżonka, królowa Teje, mimo niekrólewskiego pochodzenia, stała się jedną z najbardziej wpływowych kobiet okresu Nowego Państwa i często przedstawiano ją na równi z faraonem. Układ grobowca KV 22 jest zbliżony do grobowca jego ojca, lecz mimo długiego panowania nigdy nie został ukończony. Najważniejsze pomieszczenia – zwłaszcza komora grobowa – zostały jednak bogato ozdobione scenami mitologicznymi, niebiańskim sklepieniem oraz tekstami z „Księgi Amduat”, opisującej podróż przez zaświaty. Choć faraon został tam pierwotnie pochowany, jego mumia została później przeniesiona – wraz z innymi ciałami członków rodziny królewskiej – do ukrytej skrytki w grobowcu Amenhotepa II (KV 35) w okresie XXI dynastii. Wśród znalezionych w grobowcu Amenhotepa III mumii znajdowała się także kobieta, którą wielu badaczy utożsamia z królową Teje.
Ponowne otwarcie KV 22 daje zwiedzającym niezwykłą okazję, by wejść do miejsca spoczynku jednego z największych faraonów Egiptu i z bliska podziwiać kunszt starożytnych artystów, którzy ponad 3300 lat temu stworzyli tu malowidła pełne symboliki, barw i religijnej głębi. To także możliwość doświadczenia przestrzeni, która przez stulecia pozostawała zamknięta, a dziś znów opowiada historię o władzy, wierze i nieśmiertelności.
Pracownik Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych Polskiej Akademii Nauk oraz doktorant w Ośrodku Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Gebelein Archaeological Project i Warsaw Mummy Project. W kręgu jego zainteresowań znajdują się początki cywilizacji nad Nilem oraz egipskie mumie.
