Na styku gór i pustyń południowego Peru archeolodzy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego natrafili na dramatyczne ślady brutalnego ataku sprzed około tysiąca lat. Cmentarzysko na wielokulturowym stanowisku El Curaca w dolinie rzeki Atico skrywa szczątki co najmniej 24 osób – głównie kobiet i dzieci – które zginęły w wyniku zbrojnego napadu.
– „Każda odnaleziona w tym miejscu czaszka wykazuje znaczne uszkodzenia, powstałe w wyniku ciosu zadanego maczugą” – mówi prof. dr hab. Józef Szykulski, kierownik badań w dolinie Atico. Archeolodzy sądzą, że osada padła ofiarą nagłego napadu. Należy jednak wnioskować, że atakujący ostatecznie zostali odparci, a członkowie lokalnej społeczności pochowali ofiary z szacunkiem. Zmarłych owinięto bowiem w wykonane z wełny lub bawełny całuny grobowe, wyposażono w dary i pochowano w owalnych kamiennych grobowcach. Wśród złożonych do grobów przedmiotów znaleziono ozdoby, narzędzia z kości i kamienia oraz ceramikę typową dla kultury Chuquibamba (Aruni), której główne ośrodki znajdowały się w dolinach rzecznych na południe od Atico.
Oprócz śladów przemocy badacze natrafili na tym stanowisku również na całkiem odmienny rodzaj pochówku: dużą kamienną strukturę przypominającą studnię, w której znajdowały się szczątki 29 kobiet i dzieci. W tym przypadku badacze zakładają jednak inny scenariusz wydarzeń.
– „Na szkieletach nie stwierdzono śladów wskazujących, że osoby te zmarły śmiercią gwałtowną. Należy przypuszczać, że mamy tutaj do czynienia z grobem zbiorowym, osobników należących do jednej, wielkiej rodziny, to znaczy do jednego klanu, społeczności, która w tym samym miejscu sukcesywnie chowała swoich zmarłych w ciągu kolejnych 40-50 lat. Przeprowadzone datowania C14 grobowca wskazują, pochówki pochodzą z V-VI wieku.” – przekazał prof. Szykulski w rozmowie z serwisem Nauka w Polsce.
Znaleziska – m.in. charakterystyczne tekstylia i ozdoby z wyobrażeniami twarzy ludzkiej – wskazują na wpływy kultury Nasca, znanej z monumentalnych geoglifów, znajdujących się na północ od Atico, na pustynnym obszarze wokół miejscowości Nasca i Palpa. Znalezienie w Atico materiałów związanych z kulturą Nasca jest dowodem na rozległe kontakty między społecznościami prekolumbijskimi tego regionu.
Co zabiło dzieci?
Jednym z najbardziej zastanawiających odkryć w dolinie Atico jest niezwykle wysoka śmiertelność niemowląt i małych dzieci. Chociaż wysoka umieralność wśród najmłodszych była typowa dla epoki przedkolumbijskiej, tutaj odsetek zgonów dziecięcych jest wyraźnie większy. Zdaniem prof. Szykulskiego przyczyną mogło być skażenie wody arsenem, silnie trującym pierwiastkiem występującym naturalnie w złotonośnych i miedzionośnych złożach znajdujących się w górnych partiach doliny. Wyniki zleconych badań środowiskowych mają potwierdzić lub obalić tę hipotezę
Stanowisko El Curaca, gdzie prowadzono wykopaliska, zlokalizowane jest w stosunkowo słabo, jak dotychczas, rozpoznanym archeologicznie regionie południowego Peru, określanym jako Costa Extremo Sur. Pomimo że jest to obszar, gdzie w przeszłości krzyżowały się oddziaływania kultur Paracas i Nasca, do niedawna sama dolina Atico pozostawała białą plamą na archeologicznej mapie Peru. Sytuacja zmieniła się dopiero po 2017 roku, kiedy to polsko-peruwiańska ekspedycja przeprowadziła pierwsze badania terenowe. W ich trakcie odkryto m.in. jaskinie z malowidłami naskalnymi, ślady osadnictwa zbieracko-łowieckiego oraz stanowiska związane z rolnictwem i handlem. Jednakże, systematyczne i długofalowe badania na tym obszarze podjęte zostały przez Uniwersytet Wrocławski w roku 2022.
Międzynarodowy projekt i nowoczesne metody
Prace na stanowisku El Curaca są częścią szerokiego projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki (Opus21). Polsko-peruwiański zespół badawczy ma za zadanie prześledzić rozwój osadnictwa w dolinie Atico w długim okresie od pojawienia się na tym obszarze pierwszych społeczności zbieracko-łowieckich, następnie kultur wczesno ceramicznych (formatywnych), ekspansję imperium Wari, aż po ukonstytuowanie się imperium Tawantinsuyu; Inków
W badaniach wykorzystywane są zarówno „klasyczne” metody archeologii, jak również nowoczesne metody z innych dziedzin nauki; analizy palinologiczne, fizykochemiczne, izotopowe i genetyczne (aDNA). Jednym z celów realizowanego projektu jest stworzenie pierwszej kompleksowej mapy osadnictwa doliny Atico, która powstanie w oparciu o systemy informacji przestrzennej (GIS).
Dzięki interdyscyplinarnemu podejściu możliwe będzie lepsze zrozumienie, jak środowisko naturalne, migracje i kontakty międzykulturowe kształtowały życie dawnych społeczności południowego Peru. Projekt Atico nie tylko odkrywa nieznaną historię zapomnianego regionu, ale również wnosi nowe spojrzenie na relacje między człowiekiem a przyrodą, w długim okresie przed pojawieniem się na tym obszarze Europejczyków.
Źródło: Nauka w Polsce (https://naukawpolsce.pl/), Projekt Atico (https://project.atico.uwr.edu.pl/)
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
