Podczas remontu muru ogrodzenia dawnych ogrodów biskupów unickich na Górze Chełmskiej w Chełmie archeolodzy natrafili na dwa dziecięce groby z XIII wieku. Jeden z nich wykazuje cechy pochówku, który potocznie określa się jako tzw. antywampiryczny.
Góra Chełmska kryje w sobie liczne tajemnice z przeszłości. Najlepiej przebadanym fragmentem jest Wysoka Górka, czyli sztucznie usypane wzniesienie o wysokości około 15 metrów, będące pozostałością po wczesnośredniowiecznym grodzisku. W X wieku istniał tu drewniano-kamienny gród, a około 1236 roku książę Daniel Romanowicz wzniósł w tym miejscu zamek z kamiennym palatium i cerkwią św. Jana Złotoustego.
Imponująca budowla z zielonego wapienia i ciosanych bloków miała długość 57 metrów i szerokość 22,5 metra. W kolejnych wiekach Góra Chełmska była ważnym ośrodkiem kultu chrześcijańskiego. Wedle prowadzącego badania dr Stanisława Gołuba odnalezienie pochówków w miejscu niezwiązanym z żadnym znanym cmentarzem jest zaskakujące.
Oba odkryte pochówki datowane są na XIII wiek na podstawie stratygrafii i znalezionej ceramiki. Zmarłych pochowano bez trumien, w jamach grobowych wkopanych w warstwę kredy. Szkielety były ułożone na plecach, na linii wschód–zachód, z głowami skierowanymi na zachód. Groby nie zawierały żadnych przedmiotów. Jeden szczególnie zwrócił jednak uwagę badaczy.
– „Głowa zmarłego była oddzielona od tułowia, czaszka została złożona do jamy grobowej twarzą do ziemi, a na tułowiu zmarłego ułożono kamienie. Pochówek był najprawdopodobniej oznaczony od wschodu i zachodu dwoma słupami. O tym świadczą zachowane dołki posłupowe” – wskazał prowadzący badania dr Stanisław Gołub.
Odkrycie to wpisuje się w szerszą dyskusję naukową na temat interpretacji takich pochówków. Wielu naukowców wskazuje, że termin „antywampiryczny” jest nieprecyzyjny i nieadekwatny do realiów średniowiecznej Słowiańszczyzny. O wiele popularniejsze w literaturze naukowej jest termin „atypowy”, ale też padają propozycje używania takich określeń jak „powracający umarły” lub „(nie)umarły”, co lepiej oddaje ówczesne wierzenia i praktyki. Specjalne zabiegi były bowiem stosowane najczęściej w stosunku do konkretnych osób – odszczepieńców, wykluczonych przez resztę społeczeństwa, ale także w przypadku niemowląt i dzieci.
Szczątki zostały zadokumentowane i wydobyte z ziemi. Teraz zostaną poddane analizie antropologicznej, która może dostarczyć dodatkowych informacji o życiu i pochodzeniu zmarłych. Dr Gołub sugeruje, że najnowsze odkrycie może wskazywać na istnienie nieznanego dotąd cmentarzyska. Archeolodzy planują kontynuować badania w tym rejonie, nie wykluczając odkrycia kolejnych pochówków.
Góra Chełmska, na której w XIII wieku książę Daniel Romanowicz wzniósł swoją rezydencję, jest miejscem o bogatej historii i od lat przyciąga uwagę badaczy. Planowane są także rekonstrukcje twarzy osób pochowanych w kryptach pod bazyliką, co pozwoli jeszcze lepiej przybliżyć historię miasta mieszkańcom i turystom.
Źródło informacji: naukawpolsce.pl, polskieradio24.pl, supertydzien.pl; Zdjęcia: profil Facebook Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
Literatura dla zainteresowanych tematem
- BUKO A. 2005. Monumentalna zabudowa Góry Katedralnej w Chełmie. „Archaeologia Historica Polona”, 15 (1), s. 69–83.
- BUKO A. 2016. Źródła pisane i archeologia: przykład Góry Katedralnej w Chełmie, „Kwartalnik Historyczny”, 123 (2), s. 221–246, DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.2.01.
- BUKO A., DOBROWOLSKI R., DZIEŃKOWSKI T., GOŁUB S., PETRYK W., RODZIŃSKA-CHORĄŻY T. 2014. Palatium czy zespół rezydencjonalny? Północna część Góry Katedralnej w Chełmie (Wysoka Górka) w świetle wyników najnowszych badań, „Sprawozdania Archeologiczne”, 66, s. 101–154.
- DEC O. 2020. Potrzeba rekonceptualizacji wczesnośredniowiecznych pochówków „wampirów” z ziem polskich, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, 25 , s. 63–70, DOI: https://doi.org/10.14746/fpp.2020.25.03.
- GARDEŁA L. 2011. Gryź ziemię! Pochówki na brzuchu we wczesnośredniowiecznej Polsce w perspektywie porównawczej, „Pomniki Dawnego Prawa”, 16, s. 38–59.
Więcej o badaniach zespołu rezydencjonalnego króla Daniela Romanowicza – króla Rusi możecie posłuchać w trakcie poniższego spotkania z cyklu „Kontekst”