Jedyna tak dobrze zachowana na terenie Polski drewniana konstrukcja z XIII wieku to poddasze katedry w Kamieniu Pomorskim (Zachodniopomorskie) – ustalili toruńscy konserwatorzy. Do tej pory sądzono, że pochodzi z czasów nowożytnych. Drewno do jego budowy sprowadzono z pobliskiej wyspy Wolin.
Do takiego ustalenia doszli badacze z Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu – prof. Ulrich Schaaf, dr Maciej Prarat i prof. Tomasz Ważny.
“Nie spodziewaliśmy się takiego odkrycia. Na zlecenie Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków mieliśmy ocenić wartość więźby dachowej (drewniany stelaż dachu – Nauka w Polsce) katedry w Kamieniu Pomorskim. Gdy znaleźliśmy się na poddaszu, od razu zwróciliśmy uwagę na nietypowy, bo na jego archaiczny styl budowy” – powiedział Nauce w Polsce dr Maciej Prarat.
Dokładna analiza dowiodła, że jest to najstarsza znana więźba dachowa z terenu Polski – przekonują badacze. Co ważne – jak podkreślił dr Prarat – zachowana w bardzo dobrym stanie. “Więźba zachowała taką samą strukturę, jak w XIII w. Jednak w wielu miejscach w czasie ponad 650-letniej historii świątyni wykonywano wymiany elementów drewnianych lub dodawano nowe wzmocnienia” – zaznaczył konserwator.
W jego ocenie drewniane elementy zachowane są w stanie “co najmniej dobrym”. Do ich konstrukcji użyto znacznych ilości drewna dębowego. “Z naszych analiz wynika, że sprowadzono je z pobliskiej wyspy Wolin. Na wielu elementach zachowały się nawet ślady po ich spławianiu. Są to dwa niewielkie otwory poprzez które łączono kłody z pomocą lin w momencie spławiania” – wyjaśnił naukowiec.
Katedra z Kamienia Pomorskiego uznawana była do tej pory za najstarszy obiekt sakralny Pomorza Zachodniego. Jednak, jak przyznał dr Prarat, w czasie analiz tej świątyni skupiano się głównie na jej średniowiecznych murach. “Nikomu nie przechodziło nawet przez myśl, że więźba dachowa pochodzi również z epoki” – podkreślił. To o tyle ciekawe, bo część historyków sądzi, że budowla uległa poważnemu zniszczeniu podczas najazdu wojsk brandenburskich w 1308 r. Tymczasem konserwatorzy dostrzegli, że więźba dachowa powstała przed wymurowaniem oryginalnych, ceglanych szczytów średniowiecznej budowli.
Z analiz wynika, że układ konstrukcyjny, jak i technika ciesielska użyte w czasie budowy dachu katedry w Kamieniu Pomorskim są niespotykane w Polsce. Występują na terenach niemieckojęzycznych w XIII i XIV w. Zapewne zatem stamtąd musiał przybyć warsztat ciesielski – uważa dr Maciej Prarat.
Naukowcy analizując drewno użyte do budowy dachu, stwierdzili, że do jego obróbki zastosowano siekiery, topory i piły. “Tego typu zestaw narzędzi był stosowany aż do XIX w. Na średniowieczny charakter konstrukcji wskazywały zastosowane rozwiązania ciesielskie, które były dość archaiczne i czasochłonne – nie były tak powtarzalne i uniwersalne, jak stosowane w późniejszych czasach” – wyjaśnił naukowiec. Dodatkowo, na wielu elementach dostrzeżono znaki ciesielskie, które miały ułatwiać ich montaż. Ich umiejscowienie jak i forma są również niespotykane w późniejszych czasach – podkreślił konserwator.
Kropkę nad i postawiły analizy specjalistyczne (dendrochronologiczne) ponad 30 próbek. Wynika z nich, że więźbę nad skrzyżowaniem naw wykonano z drewna ściętego w latach 1260-1268. W innym miejscu, nad nawą, drewno ścięto później, bo w latach 1360-1361. Ale wstępne rozpoznanie dachu nad prezbiterium pozwala stwierdzić, że drewno do jego budowy może pochodzić jeszcze z pierwszej połowy XIII w. – uważa dr Prarat.
“Zamknięcie budowy nad prezbiterium i skrzyżowaniem naw, w kilku przedziałach czasowych, miało ostatecznie miejsce do lat 60. XIII w., co potwierdzają wyniki naszych badań. Nawa zadaszona została sto lat później” – powiedział dr Prarat.
Historia świątyni sięga XII w. Po podbiciu Pomorza przez Bolesława Krzywoustego, biskup bamberski św. Otto dokonał w latach 1124-1128 chrystianizacji tego obszaru. W wyniku tej akcji w 1140 r. powstało biskupstwo w Wolinie. Na skutek najazdów duńskich, siedziba została przeniesiona do Kamienia Pomorskiego, gdzie w 1176 r. książę pomorski Kazimierz I ufundował nową katedrę, której więźbę dachową analizują właśnie toruńscy konserwatorzy. Świątynia miała powstać w miejscu wcześniejszego drewnianego kościółka przygrodowego.
Źródło: naukawpolsce.pap.pl
Dziennikarz naukowy w Polskiej Agencji Prasowej (PAP) i portalu PAP - Nauka w Polsce. Ukończył archeologię i PR na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Autor książki „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności" (Wydawnictwo Poznańskie 2023).
