Istnieją tematy w badaniach nad przeszłością człowieka, na których spojrzenie li tylko z naszego krajowego podwórka archeologicznego niewiele wnosi. Do takich należy ogólnoświatowy fenomen sztuki naskalnej.
Wesprzyj jedyne czasopismo archeologiczne w Polsce i zamów ten numer już teraz, bez wychodzenia z domu
Od dziesiątków tysięcy lat (jeśli nie jeszcze dawniej!) ludzie przenosili swoje myśli na skały, wykonując na nich przeróżne ryty i malunki. Tego typu formy dawnej aktywności ludzkiej w przypadku pradziejów Polski są reprezentowane nader skromnie. Zapewne z dwóch przyczyn: skał w naszym nizinnym kraju jest nie za wiele, a te które mamy intensywnie erodują na skutek panujących warunków atmosferycznych. A temat jest fascynujący, bo pod hasłem sztuka naskalna kryją się de facto opowieści z przeszłości. Nad rozszyfrowaniem treści w nich zawartych trudzą się archeolodzy na całym świecie, w czym mają udział również badacze z naszego kraju.
W niniejszym numerze za sprawą dr hab. Andrzeja Rozwadowskiego, profesora Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, który namówił zacne grono badaczy do napisania tekstów dla naszej gazety, mamy okazję przyjrzeć się fenomenowi sztuki naskalnej w dookoła światowym kalejdoskopie.
Archeologia Żywa 1/2020 – spis treści
- 04 / Sztuka naskalna ludu San: piękno i tajemnica
James David Lewis-Williams - 12 / Łowcy sztuki naskalnej II. Faraońskie petroglify w Dachli
Paweł L. Polkowski - 20 / Archeologia ciągle żywa, czyli badania sztuki naskalnej wśród potomków jej twórców
Maciej Grzelczyk - 26 / Sztuka naskalna Australii
Jo McDonald - 34 / Sztuka naskalna Kalifornii
David S. Whitley - 43 / Szamani, bizony i wojownicy. Indiańska sztuka naskalna z Kolorado i Utah
Radosław Palonka - 50 / Tajemnice Martwego Byka
Janusz Z. Wołoszyn, Andrzej Rozwadowski, Liz Gonzales Ruiz - 58 / Paleolityczna sztuka jaskiń i schronisk skalnych w Europie
Jean Clottes - 66 / Dźwiękowe krajobrazy sztuki naskalnej: badając relacje między dźwiękiem a obrazem
Margarita Díaz-Andreu, Tommaso Mattioli - 74 / Nie tylko przeszłość: Nowe (u)życia sztuki naskalnej
Andrzej Rozwadowski - 83 / Karpackie epizody Wielkiej Wojny. Badania pobojowisk we wschodniej części Beskidu Niskiego
Marcin Czarnowicz, Piotr Kołodziejczyk, Agnieszka Ochał-Czarnowicz, Jacek Karmowski - 86 / Prehistoryczne gotowanie
Maciej Słowiński
AŻ 1/2020 – podgląd
Sztuka naskalna ludu San: piękno i tajemnica
James David Lewis-Williams
Sztuka naskalna ludu San jest jednym z tych fenomenów kulturowych, którego znaczenie jesteśmy w stanie wiarygodnie rozszyfrować. Wynika to z tego, iż zaledwie kilkadziesiąt lat temu przeszła ona z kategorii sztuki żywej/tworzonej, ku kategorii sztuki dawnej/zanikłej, a badaczom udało się dotrzeć do osób rozumiejących sens przedstawień malowanych na skałach.
Archeologia ciągle żywa, czyli badania sztuki naskalnej wśród potomków jej twórców
Maciej Grzelczyk
W 1907 roku nad Jeziorem Wiktorii – kilkanaście kilometrów od miasta Bukoba – Jan Czekanowski, podróżnik i antropolog, wykonał zdjęcie malowideł znajdujących się na ścianie jednego ze schronisk skalnych. Dokonał on wtedy pierwszej dokumentacji sztuki naskalnej z terenów obecnej Tanzanii. 107 lat później koło historii nauki zamknęło się za sprawą autora, który rozpoczął projekt badania malowideł z obszaru Kondoa, w centralnej części kraju. Poniższy tekst omawia zarys sztuki naskalnej z tej części kraju oraz doświadczenia z pracy terenowej wśród
społeczności, dla której badane „stanowiska archeologiczne” są cały czas ważnym elementem kształtującym tożsamość kulturową.
Sztuka naskalna Kalifornii
David S. Whitley
O Kalifornii często mówi się jako o „Złotym Stanie”, co nawiązuje do słynnej gorączki złota, jaka nawiedziła ten rejon w 1849 roku. Bogactwo Kalifornii nie ogranicza się jednak do dóbr naturalnych. Nie mniej imponującym jego przejawem jest sztuka naskalna.
Tajemnice Martwego Byka
Janusz Z. Wołoszyn, Andrzej Rozwadowski, Luz Gonzales Ruiz
W 1985 r. w tak zwanej „małej serii ceramowskiej”, wydawanej przez PIW, ukazała się książka czeskiego popularyzatora wiedzy o kulturach rdzennych mieszkańców obu Ameryk, Miroslava Stingla, zatytułowana „Czciciele gwiazd. Śladami zaginionych kultur peruwiańskich”. Jeden z jej rozdziałów – Tajemnica Martwego Byka – opowiadał o odkryciu Toro Muerto, największego kompleksu sztuki naskalnej w Peru i równocześnie jednego z największych tego typu stanowisk na świecie. Trzydzieści lat później polsko-peruwiańska ekipa Projektu Archeologicznego Toro Muerto do rozdziału napisanego przez Stingla zaczęła dopisywać nowe strony.
Paleolityczna sztuka jaskiń i schronisk naskalnych w Europie
Jean Clottes
Musiało minąć ponad 20 lat zanim w 1902 r. francuski prehistoryk Émile Cartailhac przyznał się, że popełnił błąd kwestionując paleolityczny wiek malowideł odkrytych w 1879 roku przez Marcelino Sanz de Sautuolę w Altamirze. Od tego czasu znacznie przybyło kolejnych odkryć. To co zadziwia jednak to fakt, że pomimo jej ogromnego zasięgu geograficznego
– od południa Półwyspu Iberyjskiego aż po Ural – cała sztuka jaskiniowa cechuje się nadzwyczajną spójnością. Za tą jednolitością musiała stać jakaś idea i praktyka trwająca ponad dwadzieścia tysięcy lat.
Archeologia Żywa 1 (75) 2020 – od redakcji
Z dumą prezentujemy teksty światowej czołówki badaczy tego zagadnienia. Z kontynentu afrykańskiego przedstawiamy tekst prof. J. Davida Lewis-Williamsa o sztuce naskalnej ludu San. O twórcach, treściach i formach sztuki naskalnej w Tanzanii pisze Maciej Grzelczyk, zaś petroglify z czasów faraonów odkryte na Saharze omawia dr Paweł L. Polkowski. O różnorodności australijskiej sztuki naskalnej pisze prof. Jo McDonald. Z opisywanym fenomenem w kontekście badań w Ameryce Północnej zaznajamiają nas dr David S. Whitley, pisząc o sztuce naskalnej w Kalifornii, a także dr Radosław Palonka, który zajmuje się badaniami tejże sztuki w regionie Mesa Verde (Kolorado-Utah). W dalszej kolejności prezentujemy tekst autorstwa dr hab. Janusza Wołoszyna, prof. Andrzeja Rozwadowskiego i Liz Gonzales Ruiz opisujący odkrycia dokonane w Toro Muerto – największym kompleksie sztuki naskalnej w Peru (o czym ten znakomity zespół badawczy pisze także w „Antiquity” z grudnia 2019). Dalszą garść informacji o różnorodności sztuki naskalnej w Europie przekazują prof. Margarita Díaz-Andreu, dr Tommaso Mattioli, a także dr Jean Clottes. Na koniec tematu numeru prezentujemy artykuł prof. Andrzeja Rozwadowskiego o współczesnych znaczeniach dawnej sztuki naskalnej. Poza tematem numeru zapraszamy tym razem do lektury tekstu dr Marcina Czarnowicza z zespołem, którzy omawiają swoje badania nad pierwszowojennymi pobojowiskami w Beskidzie Niskim. Nie pomińcie również Archeokuchni, w której tradycyjnie pichci Maciej Słowiński.
Poza lekturą bieżącego numeru AŻ zapraszam do odwiedzania naszej strony internetowej oraz mediów społecznościowych, gdzie znajdziecie jeszcze więcej informacji o archeologii i nie tylko. Spieszę również donieść, że już wykrystalizował się nam pomysł na kolejne Spotkanie Miłośników Archeologii Żywej (patrz okładka obok). Na koniec niestety przykra wiadomość. Od nowego roku wzrasta podatek VAT na prasę, co zmusiło nas do podniesienia ceny brutto gazety. Jestem pewien jednak, że ta niedogodność nie zniechęci Was do lektury Archeologii Żywej!
Życzymy miłej lektury!
Doktor habilitowany, profesor Uniwersytety Przyrodniczego we Wrocławiu. Archeolog, nauczyciel akademicki, redaktor naukowy „Archeologii Żywej”. Na co dzień pracuje w Zakładzie Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej UPWr. Jego zainteresowania naukowe oscylują wokół archeologii historycznej oraz wykorzystania archeologii w naukach przyrodniczych i kryminalistyce. Miłośnik niespiesznych podróży.
Architekt, absolwentka Politechniki Warszawskiej, obecnie sekretarz redakcji Archeologii Żywej. Chętnie zajmuje się również grafiką. Interesuje się historią sztuki, uwielbia wycieczki po Polsce i nie tylko.
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
Witam!
Bardzo ciekawy numer.
Mała sugestia… Może kiedyś mógłby się pojawić większy artykuł poświęcony Por-Bażyn z Syberii?
Pozdrawiam