Rozprza to dziś niewielka wioska w województwie łódzkim. Wcześniej, przez ponad 500 lat, stanowiła istotny punkt handlowy i strategiczny. Swoje znaczenie utraciła w ramach działań odwetowych carskiej Rosji w 1870 roku.
Badania archeologiczne prowadzone w tutejszym grodzisku w latach ’60 XX wieku ukazały Rozprzę jako prężny ośrodek osadniczy, który rozwijał się już od VI wieku. Stosunkowo niedawno, kilka lat temu, Rozprza została przebadana raz jeszcze. Tym razem do badań zaprzęgnięto cały aparat nowoczesnych narzędzi badawczych. Dzięki ich wynikom, może odtworzyć historię grodu i miejscowości z dużo większą dokładnością.
Pierwszą wzmiankę w źródłach pisanych znajdziemy w tzw „falsyfikacie mogileńskim” z 1065 roku. (Tak naprawdę dokument ten powstał raczej w drugiej połowie XII wieku). Pobierano wówczas z miejscowości 7 grzywien dziesięciny. To było dość sporo w tej okolicy, można więc sądzić, że Rozprza była raczej czymś więcej niż małym gródkiem.
Wspomniane badania z XXI wieku przesunęły datę osadnictwa w tym miejscu na X i połowę XI wieku. To czas, kiedy pobliskie ziemie były włączone do państwa Piastów. Istniała w tym miejscu osada, której mieszkańcy uprawiali proso, pszenicę, żyto, len, mak i groch. Potwierdzono wykorzystanie cisu, modrzewia, dębu i sosny. Odnaleziono również warstwę gleby określaną jako „dark earth”. Były to gleby intensywnie przekształcone przez człowieka w sposób, który znamy dziś. Zostały one wzbogacone przez intensywne nawożenie, dodawania popiołów i wielokrotne przekopywanie. Każdy kto chociaż raz próbował wyhodować marchewkę na ugorze wie o czym piszemy. W zasadzie jest to pierwszy kompleksowo przebadany przykład takiej gleby na obszarze Polski.
Gród w Rozprzy powstał później – między połową XI a XIII wieku. Odnaleziono fragment wału, który co ciekawe, był usypany wyłącznie z piasku. Był siedzibą kasztelanii.
Około roku 1330 gród przekształcono w znaczący sposób. Przeszedł on w ręce prywatne rodu Nagodziców – Jelitczyków. Pozostałości starego grodu zostały zniwelowane a na ich miejsce wybudowano wieżę na kopcu (tzw. „motte”). Wzrastająca rola Piotrkowa Trybunalskiego osłabiła znaczenie Rozprzy.
Literatura
- Sikora J., Kittel P., 2017. Archeolodzy XXI wieku kontra gród w Rozprzy. „Archeologia Żywa”, 3(65).
- Sikora J., Kittel P., Wroniecki P., 2018. W poszukiwaniu mirażu. Nowe badania grodziska w Rozprzy. „Światowit”, VII(XLVIII).
Średniowiecze i historia. Historia i średniowiecze. Czasem na poważnie, czasem z przymrużeniem oka, ale zawsze trzymając się naukowych kanonów. Bawimy się słowem i uwalniamy historię!
