Zamek książąt mazowieckich w Rawie Mazowieckiej został wybudowany w 2 poł. XIV w. jako najbardziej wysunięta na południowy-zachód warownia Mazowsza. Usytuowany w bagnistych widłach rzek Rawki i Rylki, na ważnym szlaku handlowym z Pomorza na Ruś. Najnowsza rekonstrukcja pokazuje jak mógł on wyglądać w czasach swojej świetności.
Dawniejsza literatura sądziła, że był to zamek Kazimierza Wielkiego. Powoływano się tu na Długosza, który „z rozpędu” wymieniając „litanię” zamków kazimierzowskich zaliczył do nich również zamek w Rawie. Obecnie wiadomo, że budowę rozpoczęto na polecenie księcia Siemowita III, w II połowie XIV wieku, a zakończył ją jego syn – Siemowit IV.
Jak mógł wyglądać zamek książąt mazowieckich w Rawie Mazowieckiej?
Z nielicznych źródeł opisowych m.in. staropolskich lustracji dóbr królewskich, badań archeologicznych i powstałych na ich podstawie opracowań możemy stwierdzić, że zamek w Rawie postawiono na sztucznie usypanym wzniesieniu, na planie regularnego czworoboku o wymiarach 64×66 metrów. Wzdłuż północnej kurtyny murów usytuowano pałac książęcy, obszerny, jednotraktowy i dwukondygnacyjny budynek, w którym mieściły się pokoje gościnne, skarbiec i prawdopodobnie kaplica. W południowo-zachodniej części wznosiła się ośmioboczna wieża główna, pełniąca także funkcję więzienia i osłaniająca podejście do bramy.
Zabudowę dziedzińca stanowiły drewniane obiekty mieszkalno- gospodarcze oraz niewielki murowany dom stojący między bramą, a narożnikiem południowo-wschodnim. Całość otaczał wysoki, liczący 10 metrów mur, wzniesiony na kamiennym fundamencie i nadbudowany cegłą. Jego górne partie stanowił kryty daszkiem ganek dla straży zamkowej.
Czworoboczna trzykondygnacyjna wieża bramna, poprzedzona rozbudowanym w późniejszej fazie przedbramiem, znajdowała się prawie na osi kurtyny południowej, czyli naprzeciwko pałacu. Prowadził do niej drewniany most zwodzony przerzucony nad fosą otaczającą cały zespół obronny. Po wcieleniu Mazowsza do Korony stał się siedzibą starosty królewskiego i ośrodkiem administracji lokalnej, a także więzieniem stanu. Spośród znamienitych więźniów zamku rawskiego można wymienić chociażby przyszłego chana krymskiego Islama Gireja, sojusznika Bohdana Chmielnickiego w czasie największego powstania kozackiego.
Widok z drona ukazujący w pełni stan obecny obiektu (fot. Muzeum Ziemi Rawskiej) 
To właśnie Szwedom „zawdzięczamy”, że do czasów obecnych ocalała zaledwie jedna wieża zamkowa (fot. Muzeum Ziemi Rawskiej)
Klęski go nie oszczędzały
Zamek wielokrotnie był doświadczany różnego rodzaju klęskami elementarnymi m.in. kilkukrotnie dotknęły go wielkie pożary, nie oszczędzano go w trakcie wojen. W czasie potopu szwedzkiego został praktycznie całkowicie zburzony. To właśnie Szwedom „zawdzięczamy”, że do czasów obecnych ocalała zaledwie jedna wieża zamkowa.
Od 2018 r. prezentowana jest w niej wystawa stała: „Dzieje Zamku Książąt Mazowieckich w Rawie Mazowieckiej na tle historii miasta i regionu”, dzięki środkom pozyskanym z programu „Wspieranie działań muzealnych” z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego… .
Zamek jest atrakcją turystyczną Rawy i miejscem spotkań. Rokrocznie w maju pod murami zamkowymi odbywa się dwudniowe święto miasta – Dni Rawy, oczywiście mówimy tu o „normalnych” czasach sprzed pandemii. W związku z tym, co jakiś czas powraca temat odbudowy zamku rawskiego. I choć w rzeczywistości jest to zbyt duże wyzwanie, to udało się tego dokonać w świecie wirtualnym!
Cyfrowa rekonstrukcja zamku w Rawie Mazowieckiej
Robert Gałecki – autor rekonstrukcji jest mieszkańcem Rawy, pasjonatem historii rawskiego zamku, a przy tym specjalistą od grafiki komputerowej (oprac. R. Gałecki) Cyfrową rekonstrukcję stworzono opierając się na wynikach dotychczas prowadzonych badań naukowych (oprac. R. Gałecki) Czworoboczna trzykondygnacyjna wieża bramna znajdowała się prawie na osi kurtyny południowej, czyli naprzeciwko pałacu (oprac. R. Gałecki)
Z tą ostatnią propozycją zgłosił się do mnie – jako dyrektora Muzeum Ziemi Rawskiej – pan Robert Gałecki. Jest on mieszkańcem Rawy, pasjonatem historii rawskiego zamku, a przy tym specjalistą od grafiki komputerowej. Natychmiast podchwyciliśmy jego pomysł cyfrowej rekonstrukcji udostępniając wszelkie możliwe materiały i opracowania historyczne, którymi dysponowaliśmy.
Uwzględniając dotychczasowy dorobek badaczy (archeologów, historyków), ale także inspirując się wyglądem innych zamków książęcego Mazowsza (m.in. w Czersku czy Ciechanowie) pan Robert stworzył cyfrową rekonstrukcję zamku w Rawie. Jest to więc swego rodzaju wizja artystyczna, aczkolwiek oparta na istniejącym stanie badań i nielicznych zachowanych przekazach źródłowych.
Na zakończenie warto dodać, że zamek znajduje się obecnie pod opieką Muzeum Ziemi Rawskiej i jest udostępniany dla zwiedzających w sezonie letnim od czerwca do września, w soboty i niedziele w godz. 11:00-15:00. Dla grup zorganizowanych zaś istnieje możliwość zwiedzania również w tygodniu po wcześniejszym kontakcie telefonicznym.
Zamek w Rawie w XVII w. wg Wacława Balda 1958 (fot. zbiory Muzeum Ziemi Rawskiej) 
Fragment wystawy stałej na zamku w Rawie Mazowieckiej (fot. Muzeum Ziemi Rawskiej)
Dyrektor Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Mazowieckiej od 2015 r. (początkowo jako zarządca); doktorat (obroniony w 2015 r.) w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk pod kierunkiem prof. dr. hab. Edwarda Opalińskiego. Jego zainteresowania to oprócz przeszłości ziemi rawskiej, staropolski parlamentaryzm, dzieje rodzin szlacheckich z Wielkopolski, Kujaw i Mazowsza w XVI-XVII w., a także historia oświaty i wychowania w okresie przedrozbiorowym.
