Zagadka załamania cywilizacji Wyspy Wielkanocnej rozwiązana?

Przez wiele lat historia Rapa Nui, znanej również jako Wyspa Wielkanocna, była postrzegana jako przestroga przed ekologiczną katastrofą. Opowieść o przeludnieniu, nadmiernej eksploatacji zasobów i w konsekwencji upadku cywilizacji weszła na stałe do popularnej świadomości. Jednak najnowsze badania rzucają nowe światło na tę opowieść, podważając hipotezę demograficznego załamania. Czy to możliwe, że Rapa Nui nigdy nie była tak gęsto zaludniona, jak wcześniej sądzono?

Około 1000 lat temu niewielka grupa Polinezyjczyków przepłynęła tysiące kilometrów przez Pacyfik, osiedlając się na wyspie, którą nazwali Rapa Nui. Z czasem ich liczba rosła, co według popularnej narracji miało doprowadzić do niekontrolowanego wzrostu populacji, nadmiernej eksploatacji zasobów i ostatecznie do upadku społeczności. Gdy Europejczycy odkryli wyspę w 1722 roku, natknęli się na populację liczącą około 3000 osób, żyjącą w otoczeniu monumentalnych posągów moai, które sugerowały dawną potęgę tej cywilizacji. Samo miejsce nazwali zaś Wyspą Wielkanocną ze względu na to, że odkryli je w niedzielę wielkanocną.

Przez lata Rapa Nui, będąca jednym z najbardziej odizolowanych zakątków świata, była symbolem degradacji środowiska. Wspomniana, dominująca narracja głosiła, że nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych wyspy doprowadziła do załamania demograficznego. Kluczową rolę miały w niej odgrywać tzw. ogrody skalne – zaawansowane systemy rolnicze, stanowiące fundament rolnictwa wyspy. Dotychczasowe ustalenia są jednak podważane przez nowe badania wykorzystujące zaawansowaną technologię satelitarną i uczenie maszynowe.

Uczenie maszynowe (z ang. MA – Machine Learning) które często jest mylone z samą sztuczną inteligencją (z ang. AI – Artificial Intelligence), jest jednym z jej głównych elementów. Podczas gdy Sztuczna Inteligencja odnosi się do zdolności maszyn do naśladowania ludzkiego myślenia i rozwiązywania problemów, uczenie maszynowe koncentruje się na tym, jak zdobywają one wiedzę i umiejętności. W praktyce oznacza to, że systemy oparte na uczeniu maszynowym zamiast być zaprogramowane do wykonywania każdej czynności, czerpią wiedzę z doświadczeń, analizując dane, rozpoznając wzorce i stopniowo stając się coraz bardziej precyzyjne.

W kontekście badań nad Rapa Nui, uczenie maszynowe pozwoliło na dokładniejsze odtworzenie złożonych struktur, takich jak dawne ogrody skalne, poprzez automatyczne analizowanie obrazów satelitarnych w zakresie krótkofalowego podczerwieni (SWIR) i odkrywanie subtelnych różnic, które byłyby trudne do dostrzeżenia dla człowieka. Dzięki precyzyjniejszemu odwzorowaniu, możliwe stało się zidentyfikowanie tych struktur z większą dokładnością niż w poprzednich badaniach. Tradycyjne obrazy w bliskiej podczerwieni (VNIR) były mniej skuteczne, często myląc ogrody skalne z innymi elementami krajobrazu, takimi jak pola lawy czy nowoczesne drogi. Wyniki tych badań są zaskakujące.

Zamiast wcześniej szacowanej powierzchni ogrodów skalnych wynoszącej w sumie od 4,9 do 21,1 km², nowe analizy sugerują, że rzeczywista powierzchnia wynosiła zaledwie około 0,76 km². To odkrycie ma daleko idące konsekwencje dla naszego rozumienia historii wyspy. Mniejsze tereny uprawne oznaczają, że wyspa mogła wspierać znacznie mniejszą populację niż dotychczas sądzono. O ile wcześniejsze modele populacyjne sugerowały, że na Rapa Nui mogło żyć nawet 17 tysięcy osób, nowe dane wskazują, że liczba ta była bliższa 3-4 tysiącom. Uwzględnienie ryb i owoców morza oraz innych, mniejszych źródeł pożywienia, podniosłoby możliwość utrzymania się na wyspie właśnie około 3000 osób, czyli liczby zaobserwowanej podczas pierwszego kontaktu z Europejczykami.

Odkrycia te kwestionują długo utrzymywaną hipotezę o przeludnieniu i katastrofie ekologicznej jako głównych przyczynach upadku cywilizacji Rapa Nui. Zamiast tego, wyspa może być przykładem społeczeństwa, które z powodzeniem zarządzało niewielkimi zasobami naturalnymi, adaptując swoje techniki rolnicze do wymagających warunków środowiska.

Wyniki badań zespołu naukowców z Columbia Climate School opublikowanych w prestiżowym czasopiśmie „Science Advances”¹⁾DAVIS D.S., DINAPOLI R.J., PAKARATI G., HUNT T.L., LIPO C.P. 2024. Island-wide characterization of agricultural production challenges the demographic … Więcej otwierają nowe perspektywy dla dalszych eksploracji archeologicznych i mogą mieć wpływ na globalne debaty dotyczące zrównoważonego rozwoju w kontekście zmian środowiskowych.

Źródło: science.org

---