Gebelein – starożytny Egipt w pigułce

Gebelein można by nazwać starożytnym Egiptem w pigułce. Jest to mikroregion na południu tego kraju, w którym znajdują się pozostałości dwóch miast, czterech cmentarzysk oraz liczne inne relikty przeszłości.

Nazwa Gebelein oznacza po arabsku „dwa skaliste wzgórza”, które są charakterystycznym elementem miejscowego krajobrazu tego mikroregionu, położonego około 28 km na południowy zachód od Luksoru. Jego starożytna nazwa Inerti ma dokładnie to samo znaczenie co współczesna. Na obszarze Gebelein znajduje się kilkanaście stanowisk archeologicznych datowanych od okresu paleolitu po średniowiecze.

Miejsce to, było ważnym ośrodkiem w dziejach starożytnego Egiptu ale nie wiadomo jakie były tego przyczyny. Między innymi z tego powodu rozpoczęto tam w 2013 badania pod nazwą Gebelein Archaeological Project z ramienia Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego kierowane przez Wojciecha Ejsmonda. Jednym z najważniejszych osiągnięć dokonanych w ramach tego przedsięwzięcia było przebadanie wykutej w skale świątyni poświęconej bogini Hathor o przydomku kultowym „Pani Gebelein”.

Przez długi czas świątynia była nieznana badaczom co sprawiło, że dekoracje zostały bardzo nadszarpnięte zębem czasu i młotkami wandali. Nieliczne zachowane do naszych czasów przedstawienia i inskrypcje pokrywały warstwa pyłu, sadzy i wyrastające ze skały kryształy soli. Pierwszym działaniem były więc prace konserwatorskie przeprowadzone przez Arkadiusza Ostasza, które pozwoliły odsłonić hieroglify i przedstawienia bogów oraz faraona. Piotr Witkowski wykonał nowoczesną cyfrową dokumentację obiektu, między innymi, model trójwymiarowy, RTI ścian, różnego rodzaju wizualizacje umożliwiające zaobserwowanie niewidocznych gołym okiem albo trudno czytelnych reliefów.

Świątynia ta była dwa razy niszczona. Za każdym razem w świetle i majestacie prawa. Dlaczego? Jak się okazało w toku badań ukazany na jednej ze ścian władca nie był zwykłym faraonem, gdyż był kobietą. Mimo zniszczeń Daniel Takács ustalił, że styl przedstawień, gramatyka inskrypcji hieroglificznych i podobieństwa scen w świątyni w Gebelein są bardzo podobne do przedstawień w świątyni grobowej królowej Hatszepsut w Tebach Zachodnich. Wszystkie poszlaki jednoznacznie wskazują na to, że to właśnie Hatszepsut (XV w. p.n.e.) zleciła wykucie skalnej świątyni w Gebelein. Było to o ważne odkrycie gdyż wciąż mało wiemy o tej władczyni i każdy nowoodkryty zabytek związany z jej panowaniem dostarcza nowych informacji. Ważne jest też co działo się z tą świątynią po jej panowaniu. 

Po raz pierwszy uszkodził ją faraon Totmes III żeby zatrzeć imiona swojej macochy królowej Hatszepsut. Kolejne zniszczenie nadeszło około wiek później. Faraon Echnaton kazał skuwać ze ścian sanktuariów w całym Egipcie przedstawienia bogów innych niż Aton, czyli tarcza słoneczna, której kult propagował. Oszczędzano jedynie przedstawienie bóstw związanych z kultem solarnym. Hathor mieściła się w tym gronie, ale inne bóstwo, które tam też czczono, zostało wymłotkowane ze ścian. Badania nadal trwają i zostały poszerzone o otoczenie wykutej w skale świątyni. Są tam też inne miejsca kultu, których badania pozwolą nam lepiej poznać religię starożytnych Egipcjan.