Tell el-Retaba

Tell el-Retaba leży w strategicznym punkcie w środkowej części Wadi Toumilat, przez które prowadził ważny szlak łączący Egipt z Syropalestyną. Miejsce to niektórzy badacze identyfikują z biblijnym Pithom, wymienianym w Księdze Wyjścia. Celem badań prowadzonych przez Misję Polsko-Słowacką jest odtworzenie historii starożytnego osadnictwa w Tell el-Retaba i ustalenie, jak na nią wpływały zmieniające się czynniki kulturowe i środowiskowe.

Najstarsze osadnictwo w Tell el-Retaba wiąże się z obecnością Hyksosów – przybyszów z Syropalestyny, którzy w XVII–XVI wieku p.n.e. rządzili Egiptem jako XV dynastia. Odsłonięte zostały fragmenty kilku domów z tego okresu oraz kilka charakterystycznych hyksoskich grobów z beczkowo sklepionymi komorami grobowymi z cegły mułowej /Fig. 1, 2/. Co charakterystyczne dla kultury lewantyńskiej (której nosicielami byli Hyksosi), groby te znajdują się wewnątrz osady, a nie na osobnym, wydzielonym cmentarzu.

Na początku XVIII dynastii (połowa XVI wieku p.n.e.) na ruinach osady hyksoskiej powstała osada egipska. Z nieznanych przyczyn w połowie panowania tej dynastii stanowisko zostało opuszczone i pozostawało niezamieszkane do początków XIX dynastii.

Przed rozpoczęciem prac Misji Polsko-Słowackiej na stanowisku kilkakrotnie były prowadzone badania archeologiczne. W 1880 roku E. Naville błędnie zidentyfikował stanowisko jako rzymski obóz wojskowy. W roku 1905 roku W.M.F. Petrie przeprowadził jeden sezon prac wykopaliskowych. Odsłonił kilka faz murów obronnych z czasów Nowego Państwa. Badał także (obecnie niedostępną) nekropolę z Trzeciego Okresu Przejściowego. W 1930 roku S. Schott przeprowadził survey, w czasie którego znaleziono dużą liczbę narzędzi krzemiennych z Okresu Archaicznego i Starego Państwa. W latach 1978–1981 badania na stanowisku prowadziła misja amerykańska pod kierunkiem Hansa Goedicke.