Osada w Olszanicy – o pierwszych rolnikach pod dzisiejszym Krakowem

W latach 1967-1980 badania wykopaliskowe prowadzili tu polscy i amerykańscy archeolodzy ze State University of New York w Buffalo, University of Michigan i z Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. O pozostałościach jednej z najstarszych osad pierwszych rolników na terenie Polski odkrytej w Olszanicy – dawnej podkrakowskiej wsi, a dziś części VII dzielnicy Krakowa.

Olszanica leży na skraju wapiennej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na lessowym wzniesieniu położonym w okolicach rzeki Rudawy, wpływającej do Wisły na obszarze Krakowa i nad potokiem noszącym nazwę Olszanica. To właśnie tutaj, w Bramie Krakowskiej, zakładali na żyznych glebach swoje pierwsze osady rolnicy i osadnicy związani z wczesnoneolityczną kulturą ceramiki wstęgowej rytej. W łagodnym i ciepłym klimacie okresu atlantyckiego (ok. 5000-3000 lat p.n.e.) osiedlali się oni na terenie obfitującym w świetne, wykształcone na lessie gleby i pokrytym liściastymi lasami.

Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej odkryta przez archeologów w Olszanicy miała powierzchnię około 50 hektarów. Jest to jedno z największych neolitycznych osiedli w Europie. Tylko niewielka część osady została przebadana. Osada funkcjonowała około 5500-5000 lat p.n.e. Archeologom udało się tu odkryć wielką ilość naczyń ceramicznych i ich odłamków, a także masę narzędzi wykonanych z krzemienia.

Na przebadanym przez archeologów obszarze odkryto pozostałości ponad 20 tzw. długich domów, budowanych w konstrukcji słupowej. Były to duże budynki wznoszone na planie prostokąta. Ich konstrukcja była oparta na drewnianych słupach, pomiędzy którymi budowano ściany z plecionki i gliny. Ich dachy były najprawdopodobniej dwuspadowe. Domy mieściły zarówno rolników z rodzinami, jak i ich zapasy oraz żywy inwentarz. Pozostały po nich głównie doły posłupowe i towarzyszące im jamy gospodarcze.

Dzięki analizie rozmieszczenia zabytków udało się stwierdzić, w których miejscach długich domów wykonywano poszczególne prace (np. produkcję narzędzi krzemiennych i wyprawianie skór zwierzęcych). Największe domy liczyły nawet 41 metrów długości. Budowa takiego obiektu była pracochłonnym przedsięwzięciem, w którym udział musiało brać wiele osób. Być może niektóre z długich domów pełniły funkcję budynków kultowych lub miejsc zebrań mieszkańców osady.

Rolnicy z osady w Olszanicy utrzymywali się z uprawy pszenicy, jęczmienia, owsa, prosa, grochu, soczewicy i szeregu innych roślin. Zbierali zioła, orzechy i dzikie rośliny w okolicy. Hodowali bydło, świnie i owce. Ich dieta była stosunkowo bogata i uzupełniana mięsem upolowanych jeleni, dzików, zajęcy i bobrów. Piece używane przez mieszkańców do przygotowywania pożywienia znajdowały się w skupisku oddalonym od domów mieszkalnych.

Mieszkańcy osady zajmowali się także produkcją narzędzi z krzemienia i importowanego z obszaru Słowacji obsydianu. Wykorzystywali jurajski krzemień z Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Ich kontakty sięgały Słowacji (skąd sprowadzali obsydian) i Wołynia (skąd pozyskiwali dobry krzemień), Śląska (skąd pochodził amfibolit, twarda skała używana do wyrobu narzędzi) i obszarów nad górną Wisłą (m. in. obecnego województwa świętokrzyskiego), z których pochodziły nieliczne znalezione na terenie osady fragmenty krzemienia czekoladowego, pasiastego i świeciechowskiego. Społeczność zamieszkująca osadę w Olszanicy była w dużej mierze egalitarna, bez wyodrębnionych różnić statusu i majątku. O sprawach osady decydowali zapewne wszyscy jej mieszkańcy. Osadę zamieszkiwało być może ok. 40-100 osób.

Źródło: facebook Krzemionki

Literatura

• BOGUCKI P. 2001. Recent research on early farming in Central Europe, „Documenta Praehistorica”, 28 , s. 85–97, https://doi.org/10.4312/dp.28.6.
• CZEKAJ-ZASTAWNY A. 2008. Nowe źródła do badań nad zabudową osad wczesnoneolitycznych, „Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na traszie autostrady A4 w Małopolsce”, s. 23–42.
• MILISAUSKAS S. 1986. Early Neolithic Settlement and Society at Olszanica. Ann Arbor.