„Nauka dla społeczeństwa, społeczeństwo dla nauki w Miejscu Pamięci Narodowej w Łambinowicach” to interdyscyplinarny projekt naukowy, mający na celu odnalezienie, zmapowanie oraz inwentaryzację materialnych pozostałości po funkcjonujących na obrzeżach wsi Łambinowice (niem. Lamsdorf) różnego rodzaju obozach jenieckich i przesiedleńczych.
Obecnie tereny po tychże obozach są w większości zalesione, w dużej zaś części stanowią obszary niepoddane regularnej gospodarce leśnej. Jedynie ruiny części Stalagu 318/VIII F (344), stanowiącego teren należący do Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych oraz cmentarze wojenne poddane są konserwacji zachowawczej. Pozostałe tereny poobozowe są zniwelowane i niewidoczne, zaś fakt ten wywołuje u niektórych ze zwiedzających osób pewnego rodzaju rozczarowanie, gdyż oczekują oni przestrzeni wypełnionej infrastrukturą obozową na wzór Auschwitz.
Wykorzystanie archeologii do badania krajobrazów obozowych w Lamsdorf pozwala lepiej go zrozumieć i – można stwierdzić, że do pewnego stopnia i „czytać”. W istocie jest on przepełniony materialnymi reliktami, związanymi z historią jeniectwa, po których niemalże stąpa się, chodząc po terenach poobozowych.
Pośród podjętych działań zajęto się analizą uzyskanych zdjęć lotniczych pochodzących z polskich, niemieckich, brytyjskich, szkockich i amerykańskich instytucji. Zwłaszcza amerykańskie fotografie z września 1944 roku są doskonałej jakości. Dokumentują one szczytowy rozwój obozów w Łambinowicach. Zdjęcia alianckie przedstawiają zarówno brytyjski obóz – Stalag VIII B (344), jak i część radziecką – Stalag 318 / VIII F (344).
W obu przypadkach można dostrzec ponad 170 obiektów obozowych: baraki dla jeńców, rowy przeciwlotnicze, ścieżki i drogi, wieże strażnicze, ogrodzenia, budynki biura komendanta obozu, boisko do piłki nożnej, ogrody, magazyny, a nawet basen i prowizoryczne ogrody prowadzone przez jeńców między barakami. To tylko niektóre struktury widoczne na zdjęciach lotniczych. W celu analizy przestrzennej każdy plan i zdjęcie lotnicze, uznawane za ważny dokument, zostało zgeoreferencjonowane, aby osadzić je w rzeczywistym, współczesnym krajobrazie. Jednak w przypadku obszarów pokrytych lasem w 1944 roku, potrzebne były dalsze prace terenowe.
W celu zidentyfikowania reliktów budynków wciąż widocznych w terenie, badacze skorzystali z pomocy lotniczego skanowania laserowe. Badania pokazały, że dane, które analizowali, były bardzo pomocne, gdy chodzi o zrozumienie jak teren się zmieniał na przestrzeni lat. Na podstawie tych analiz, naukowcy mogli zidentyfikować 144 dalsze obiekty.
Ze względu na charakter badanego obszaru, korzystając z materiałów archiwalnych i ruchomych źródeł, badacze zdecydowali się przeprowadzić wykopaliska w części szpitalnej (lazarecie). Założono, że wszystkie budynki szpitalne były budowane w podobny sposób, z racji posiadania takich samych wymiarów, tym samym badania jednego obiektu przekładały się na zrozumienie większej części obozu. W trakcie badań ujawniono główny korytarz oraz dwa skrzydła boczne z łóżkami dla chorych jeńców wojennych. Drzwi umieszczono symetrycznie po lewej i prawej stronie budynku. Pośród odkryć w drugim wykopie natrafiono m.in. na pozostałości pieca kaflowego stanowiącego podstawę ogrzewania szpitalnego baraku.
Warty podkreślenia jest także społeczny aspekt prac projektowych na terenie dawnego Lamsdorf – archeologiczne badania terenowe dają wolontariuszom oraz osobom zainteresowanym tematyką możliwość aktywnego uczestnictwa w nich. W ten sposób dochodzi do połączenia w omawianym projekcie trzech kluczowych składowych – nauki (czyli archeologii, historii, etnografii) ze społeczeństwem (osobami zainteresowanymi pracami projektowymi) w celu lepszego poznania i efektywniejszej ochrony krajobrazu o wyjątkowym znaczeniu historycznym, jakim bez wątpienia jest Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach.
Artykuł pt. „Camp archaeology at the Site of National Remembrance in Łambinowice (formely Lamsdorf), który podsumowuje pierwszy etap realizacji prac projektowych ukazał się właśnie na łamach „International Journal of Historical Archaeology”1)KOBIAŁKA D., PAWLETA M., KARSKI K., KOSTYRKO M., LOKŚ A., REZLER-WASIELEWSKA V., STANEK P., CZERNER A., GÓRA E., … WRONIECKI P. 2023. Camp … Więcej.
Badacze pragną serdecznie podziękować wszystkim uczestnikom i wolontariuszom biorącym udział w ubiegłorocznych pracach archeologicznych w Miejscu Pamięci Narodowej w Łambinowicach – szczególnie zaś członkom Stowarzyszenia Historyczno-Eksploracyjnego „Triskelion”. Projekt został dofinansowany ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa”, nr: NdS/545193/2022/2022, kwota dofinansowania: 560 740,00 zł, całkowita wartość: 560 740,00 zł.
Przypisy
| 1 | KOBIAŁKA D., PAWLETA M., KARSKI K., KOSTYRKO M., LOKŚ A., REZLER-WASIELEWSKA V., STANEK P., CZERNER A., GÓRA E., … WRONIECKI P. 2023. Camp Archaeology at the Site of National Remembrance in Łambinowice (Formerly Lamsdorf), Poland, „International Journal of Historical Archaeology”, https://doi.org/10.1007/s10761-023-00700-y. |
|---|
Archeolog i antropolog kulturowy. Interesuje się archeologią współczesności, archeologią publiczną oraz studiami nad dziedzictwem. Kierownik projektu pt. „Nauka dla społeczeństwa, społeczeństwo dla nauki w Miejscu Pamięci Narodowej w Łambinowicach”. Pracownik Katedry Archeologii Historycznej i Bronioznawstwa Uniwersytetu Łódzkiego.
