W maju 2022 r. na terenie Kluczkowic, gm. Opole Lubelskie, doszło do niezwykłego odkrycia archeologicznego – Pan Krzysztof Kozłowski prowadzący poszukiwania zabytków za pozwoleniem LWKZ, zgłosił odnalezienie dwóch figurek wykonanych z brązu, które określił jako „faraona” i „boginię”.
Przedmioty zostały przekazane do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie w celu ich weryfikacji, a pracownicy Wydziału Inspekcji Archeologicznej dokonali oględzin wskazanego miejsca znaleziska. Okazało się, że figurki przedstawiały postać Ozyrysa, w mitologii egipskiej boga śmierci i odrodzonego życia, wielkiego sędziego zmarłych, oraz popiersie Bachusa – rzymskiego boga wina i winnej latorośli, płodności, dzikiej natury i zabawy.
Tak niespotykane na naszym terenie znalezisko wzbudziło wątpliwości co do autentyczności zabytków. W pierwszych, formułowanych „na gorąco” przypuszczeniach, łączono je z XIX–wiecznym wyposażeniem wnętrza pałacu Kleniewskich – ziemiańskiej rodziny z Lubelszczyzny, która swą siedzibę miała w Kluczkowicach. Dzięki współpracy z Muzeum Narodowym w Lublinie oraz naukowcami z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego udało się potwierdzić, że mamy do czynienia z oryginalnymi przedmiotami pochodzącymi ze starożytnego Egiptu i starożytnego Rzymu.
Ustalono również chronologię zbytków, w przypadku posążka Ozyrysa na I tysiąclecie p.n.e., w przypadku popiersia Bachusa na I wiek n.e. Dodatkowo dr Łukasz Miechowicz SOZ Powiatu Opolskiego przeprowadził kwerendę źródłową, która wykazała, iż zabytki te stanowią fragment kolekcji starożytniczej rodziny Kleniewskich, przechowywanej do II wojny światowej w pałacu w Kluczkowicach, wzmiankowanej w literaturze oraz źródłach pisanych. Po wojnie jej losy są nieznane. Wg Ł. Miechowicza figurka Ozyrysa została zapewne zakupiona do zbiorów przez Marię Kleniewską podczas jej pobytu w Egipcie w 1904 r.
W tym czasie spędziła wraz z córką 4 miesiące w Kairze, o czym pisze w swoich pamiętnikach. Brązowe popiersie rzymskiego boga Bachusa zostało odkryte ok. 1906 r. przez ks. Antoniego Chotyńskiego, kapelana rodziny Kleniewskich w ówczesnym Dratowie (obecnie Zagłoba/Wrzelów). Znaleziono je w bogato wyposażonym grobie zmarłego z kultury przeworskiej. Według relacji A. Chotyńskiego odkryte wówczas zabytki (wraz z popiersiem Bachusa), miały trafić do kolekcji starożytności w pałacu w Kluczkowicach.
Popiersie Bachusa najprawdopodobniej stanowiło fragment rzymskiego trójnoga – analogiczny kompletny zabytek odkryty w XVIII w. w pobliżu Wezuwiusza we Włoszech znajduje się m.in. w zbiorach British Muzeum w Londynie. Na terenie Polski niemal identyczne przedstawienie Bachusa zostało znalezione w jednym z trzech tzw. „grobów książęcych” na terenie Wrocławia – Zakrzowa, datowanych na III/IV w. Popiersie stanowiło zwieńczenie jednej z czterech nóg brązowej podstawy z zawieszoną misą, która mogła służyć do celów kultowych.
Dr Łukasz Miechowicz podjął się również weryfikacji archeologicznej miejsca, w którym obecnie odnaleziono figurki, oraz przypuszczalnej lokalizacji grobu odkrytego przez ks. Antoniego Chotyńskiego. Badania prowadzone były z ramienia Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, przy pomocy Nadleśnictwa Kraśnik oraz współpracy Towarzystwa Starożytniczego w Chodliku oraz Opolskiego Stowarzyszenia Eksploratorów „Topór”. W trakcie poszukiwań odnaleziono kolejną egipską figurkę z brązu przedstawiającą Ozyrysa, jej odkrywcą był Pan Andrzej Kołodziej.
Ponadto od mieszkańca wsi, pozyskano wykopany ok. 100 metrów dalej fragment paradnej, bogato zdobionej broni białej (szpady, kordelasa?) z XVII-pocz. XIX w. Broń została znaleziona podczas prac ziemnych i najprawdopodobniej również stanowi element zaginionej kolekcji rodziny Kleniewskich. Niestety nie powiodła się weryfikacja domniemanego pierwotnego miejsca odkrycia Bachusa we Wrzelowie, gdyż teren ten został znacząco przekształcony.
Przypuszczalnie depozyt w skład którego wchodziły odkryte w Kluczkowicach zabytki mógł zostać ukryty w roku 1942 przez opuszczających swą siedzibę rodową właścicieli lub tuż po wojnie, gdy wyposażenie pałacu Kleniewskich zostało rozproszone i rozgrabione.
Prace poszukiwawcze obecnie zostały zakończone, lecz mamy nadzieję, że będą kontynuowane i przyniosą kolejne cenne i niezwykle ciekawe znaleziska. Odkryte w Kluczkowicach starożytne figurki i broń po przeprowadzeniu analiz naukowych zostaną przekazane do Muzeum Narodowego w Lublinie.
Źródło tekstu i zdjęć: profil Facebook Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Lublinie jest organem administracji zespolonej, działającej w imieniu Wojewody Lubelskiego. Artykuły publikowane na stronie Archeologii Żywej pochodzą z ich profilu Facebook, na którym informują o realizowanych obecnie i w przeszłości pracach konserwatorskich przy zabytkach ruchomych i nieruchomych na terenie woj. lubelskiego.
