W wyniku wieloletnich badań wykopaliskowych, prowadzonych przez Muzeum Okręgowe w Toruniu w północno-wschodniej części toruńskiego poligonu wojskowego, dokonano istotnych odkryć związanych z późnym paleolitem. Badania, realizowane w latach 2015-2023 w ramach projektu „Późnopaleolityczne osadnictwo okolic Torunia – Brzoza, gm. Wielka Nieszawka”, znacząco poszerzają naszą wiedzę na temat pierwszych grup ludzkich zamieszkujących ten region dzisiejszej Polski.
Teren obecnego stanowiska archeologicznego w Brzozie był przedmiotem badań najprawdopodobniej już od końca XIX wieku. Badaczem, który zidentyfikował pierwsze ślady osadnictwa na tym obszarze był Arthur Semrau, kustosz Städtisches Museum w Toruniu. W okresie międzywojennym, podczas archeologicznych wycieczek organizowanych przez Instytut Bałtycki, dalsze rozpoznania prowadził Jacek Delekta. W późniejszych latach, szczególnie w latach 70-90. XX wieku, teren ten był intensywnie badany przez archeologów związanych z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, Muzeum Okręgowym w Toruniu oraz Muzeum Archeologicznym w Poznaniu, co pozwoliło na wstępną identyfikację bogactwa kulturowego tej okolicy.
Podczas ostatnich badań wykopaliskowych, prowadzonych w latach 2015-2023, archeolodzy odkryli ponad 25 000 wytworów krzemiennych, które stanowią niezwykle cenny materiał badawczy. Wśród odkrytych artefaktów znajdują się m.in. narzędzia wykonane z krzemienia, takie jak liściaki, rylce i drapacze, ale także rdzenie i półsurowce – pozostałości po produkcji. Znaleziska te były skoncentrowane w specyficznych miejscach, zwanych krzemienicami, które wskazują na miejsca obróbki surowca i produkcji narzędzi przez paleolitycznych łowców.
Oprócz krzemieni, archeolodzy natrafili na ponad 800 fragmentów kości zwierzęcych, które najprawdopodobniej pochodzą od zwierząt wielkości renifera/dzika oraz zająca/lisa, a także nieliczne przedmioty wykonane z bursztynu. Dodatkowo odkryto żelazistą konkrecję, która mogła służyć do wytwarzania barwnika, używanego np. do barwienia ciała i wyrobów, konserwacji skór lub tworzenia malowideł.
Odkrycia na toruńskim poligonie mają kluczowe znaczenie dla zrozumienia późnopaleolitycznych tradycji kulturowych w tej części Europy. Badania potwierdziły istnienie dwóch głównych technokompleksów kulturowych z tego okresu: z tylczakami i liściakami. Oba te kompleksy świadczą o zróżnicowanych strategiach adaptacyjnych i łowieckich społeczności żyjących w zmieniających się warunkach klimatycznych schyłku starszej epoki kamienia (ok. 11 000 lat p.n.e.). Odkryte narzędzia i pozostałości stanowią materialny ślad codziennego życia paleolitycznych łowców, którzy przemieszczali się za stadami zwierząt, zakładając obozowiska w strategicznych miejscach, w pobliżu zbiorników wodnych i większych rzek, głównie na terenach suchych.
Wyniki badań potwierdzają, że kompleks w Brzozie, znany wcześniej jako Toruń-Rudak, jest jednym z najważniejszych stanowisk archeologicznych na Niżu Środkowoeuropejskim! Odkrycia te dostarczają nowych danych, które umożliwiają dokładniejsze datowanie i analizę zmian kulturowych w późnym paleolicie oraz lepsze zrozumienie relacji między różnymi grupami ludzkimi tamtego okresu.
Dzięki współpracy z ekspertami z różnych ośrodków naukowych, możliwe było przeprowadzenie zaawansowanych analiz specjalistycznych, które wzbogaciły wiedzę na temat warunków środowiskowych i kulturowych panujących w tamtym okresie.
Prace badawcze na poligonie zostały podjęte z uwagi na zagrożenie wynikające z niekontrolowanego użytkowania terenu przez stronę wojskową – Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia w Toruniu w części, gdzie znajduje się stanowisko archeologiczne. Z uwagi na wyjątkową wartość odkryć, Muzeum Okręgowe w Toruniu apeluje o objęcie tego obszaru szczególną ochroną konserwatorską, aby zabezpieczyć dziedzictwo archeologiczne dla przyszłych pokoleń.
Źródło informacji i zdjęć: Muzeum Okręgowe w Toruniu / muzeum.torun.pl
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
