Instytut Pamięci Narodowej przedstawił niedawno wyniki najnowszych badań archeologicznych prowadzonych nad jeziorem Borówno pod Bydgoszczą, które rzucają nowe światło na tragiczną historię Zbrodni Pomorskiej z jesieni 1939 roku. Odkryto masowy grób oraz miejsce, w którym Niemcy w 1944 roku spalali ciała pomordowanych, próbując zatrzeć ślady swoich zbrodni.
Zbrodnia Pomorska, określana przez historyków jako pierwsze ludobójstwo popełnione przez Niemców na narodzie polskim, rozpoczęła się zaraz po wkroczeniu Wehrmachtu na Pomorze Gdańskie. Według różnych szacunków, życie straciło wówczas od 20 do nawet 40 tysięcy osób. Rozbieżności w liczbie ofiar wynikają z niemieckiej akcji zacierania śladów zbrodni prowadzonej od 1944 roku.
Podczas obecnych badań, kierowanych przez dr. Dawida Kobiałkę z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, archeolodzy posługiwali się różnorodnymi metodami, takimi jak skanowanie laserowe terenu, analiza archiwalnych zdjęć lotniczych oraz badania powierzchniowe z użyciem detektorów metali. Te techniki pozwoliły na precyzyjne określenie lokalizacji okopów, które wbrew ich pierwotnej funkcji obronnej stały się miejscem egzekucji ludności cywilnej, w tym pacjentów szpitala psychiatrycznego ze Świecia.
W czerwcu 1944 roku Niemcy przeprowadzili tzw. Akcję 1005 – wydobywali zwłoki z miejsc pierwotnego pochówku, palili je w pobliskim lasku, a następnie mielili kości i ukrywali prochy. Właśnie takie miejsce palenia zwłok zostało teraz dokładnie zidentyfikowane przez badaczy.
W wyniku badań archeologicznych, zakończonych 15 czerwca 2025 roku, odkryto 23 szkielety. Znalezione szczątki należały głównie do mężczyzn w wieku 30–35 lat, zabijanych strzałem w tył głowy. Obrażenia wskazują także na to, że niektóre z ofiar dobito już po umieszczeniu ich w grobie. Szczególnie dramatycznym świadectwem tragedii jest szkielet dłoni jednej z ofiar, która jeszcze próbowała zaczerpnąć powietrza czy wydostać się spod ziemi.
Historyczne dokumenty wskazywały, że już w 1945 roku przeprowadzono pierwsze ekshumacje, podczas których wydobyto szczątki 102 osób. Jednak dane z tamtych czasów nie zgadzały się z relacjami świadków, dlatego IPN zdecydował się na dodatkowe badania archeologiczne.
Jak podkreślają przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej, zakończenie obecnego etapu badań nie oznacza końca poszukiwań. W okolicy Borówna zidentyfikowano również miejsce, w którym Niemcy ukryli prochy kolejnych kilkuset ofiar. Planowane są dalsze prace mające na celu ich odnalezienie oraz identyfikację.
Zastępca prezesa IPN, dr hab. Karol Polejowski, podkreśla, że misją Instytutu jest odnalezienie wszystkich miejsc, w których dokonywano tych okrutnych zbrodni, przeprowadzenie ekshumacji, a następnie identyfikacja ofiar. Z kolei dyrektor gdańskiego oddziału IPN, dr Marek Szymaniak, zwraca uwagę na wagę przywracania pamięci o ofiarach – zarówno dla badań historycznych, jak i z poczucia sprawiedliwości wobec zamordowanych.
Badania archeologiczne takie jak te prowadzone w Borównie mają kluczowe znaczenie dla zachowania pamięci zbiorowej oraz umożliwiają godne upamiętnienie ofiar. Dzięki nim możliwe jest odkrycie ukrytych prawd historycznych i przypomnienie losów tych, których chciano skazać na wieczne zapomnienie.
Źródło: Instytut Pamięci Narodowej, oddział w Gdańsku (https://gdansk.ipn.gov.pl/)
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
