Cyfry rzymskie i przeliczanie na liczby | Archeologia Żywa
cyfry rzymskie liczby
Kategorie Artykuł, Ciekawostki, Europa, Starożytność

Cyfry rzymskie i przeliczanie na liczby

przez
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  

Rzymski system zapisywania liczb powstał w starożytnym Rzymie i pozostał sposobem zapisywania liczb i cyfr w całej Europie aż do późnego średniowiecza. Liczby w tym systemie są reprezentowane przez kombinacje liter alfabetu łacińskiego. Współczesne użycie wykorzystuje siedem symboli, każdy ze stałą wartością całkowitą.

Cyfry rzymskie – przelicznik liczby w systemie rzymskim

  • I = 1
  • V = 5
  • X = 10
  • L = 50
  • C = 100
  • D = 500
  • M = 1 000

Sposób zapisu pełnych liczb do 3000

  • I = 1
  • II = 2
  • III = 3
  • IV = 4
  • V = 5
  • VI = 6
  • VII = 7
  • VIII = 8
  • IX = 9
  • X = 10
  • XX = 20
  • XXX = 30
  • XL = 40
  • L = 50
  • LX = 60
  • LXX = 70
  • LXXX = 80
  • XC = 90
  • C = 100
  • CC = 200
  • CCC = 300
  • CD = 400
  • D = 500
  • DC = 600
  • DCC = 700
  • DCCC = 800
  • CM = 900
  • M = 1000
  • MD = 1500
  • MM = 2000
  • MMM = 3000
  • itd.

Sposób tworzenia i odczytu przykładowej liczby

Aby utworzyć liczbę, trzeba zestawić odpowiednie znaki, poczynając od tego oznaczającego liczbę największą do tego oznaczającego liczbę najmniejszą. Następnie

W dużym uproszczeniu jest pięć podstawowych zasad:

  1. Znaki zestawiamy poczynając od tej oznaczającej największą wartość do najmniejszej,
  2. każdy rząd należy rozpisać jako osobną cyfrę (tzn. tysiące, setki, dziesiątki),
  3. zero jest pomijane,
  4. jednakowe cyfry w rzędzie są zawsze dodawane,
  5. a cyfry różne są odejmowane lub dodawane w zależności od położenia cyfry mniejszej –
    • gdy cyfra mniejsza jest (za) po prawej od większej to jest dodawana,
    • a jeśli (przed) po lewej od większej to jest niej odejmowana.

Dzięki przestrzeganiu tych zasad I może występować jedynie przed V i X; X tylko przed C i L; a C poprzedza jedynie D i M. W ten sposób w 4(IV) i 9(IX), pierwszy symbol (I) jest odejmowany od większego (V lub X), unikając w ten sposób nieużywanych aktualnie poczwórnych znaków (IIII, i VIIII). W ten sam sposób działa to dla wyższych liczb czyli dla 40 (XL) i 90 (XC), a także 400 (CD) i 900 (CM).

TysiąceSetkiDziesiątkiJedności
MCXI
MMCCXXII
MMMCCCXXXIII
CDXLIV
DLV
DCLXVI
DCCLXXVII
DCCCLXXXVIII
CMXCIX

Najłatwiej więc liczbę rzymską wyobrazić sobie jako sumę wszystkich znaków, w której gdy natrafimy na dwie różne cyfry, bierzemy pod uwagę ich rząd i położenie, a następnie dodajemy lub odejmujemy od siebie mniejszą do/od większej. I tak:

  • IV = -1(I) + 5(V) = 4
  • VI = 5(V) + 1(I) = 6
  • VII = 5(V) + 1(I) + 1(I) = 7
  • XCV = -10 (X) + 100(C) + 5(V) = 95
  • CM = -100 (C) + 1000(M) = 900
  • MIX = 1000(M) – 1(I) + 10(X) = 1009
  • MXXV = 1000(M)+ 10(X) + 10(X) + 5(V) = 1025
  • MMXIV = 1000(M) + 1000(M) + 10(C) – 1(I) + 5(V) = 2014
  • MMCLXVI = 1000(M) + 1000(M) + 100(C) + 50(L) + 10(X) + 5(V) +1(I) = 2166

Cyfry rzymskie dziś i gdzie najłatwiej je znaleźć?

Używanie cyfr i liczb rzymskich trwało długo po upadku Cesarstwa Rzymskiego. Dopiero od XIV wieku cyfry rzymskie zaczęto zastępować w większości kontekstów bardziej uniwersalnymi cyframi arabskimi; jednakże proces ten był stopniowy i użycie cyfr rzymskich w niektórych drobnych zastosowaniach trwa do dziś. Jeszcze do niedawna najczęściej można je było znaleźć na tarczach zegarów, lecz w erze wszechobecnych zegarów elektronicznych stają się one coraz rzadziej spotykane. Co raczej nie ulegnie zmianom mody to zapisywanie za ich pomocą liczb porządkowych w imionach władców oraz dat – miesięcy, lat i stuleci. Jednak w przypadku tych ostatnich pewność mamy wyłącznie w przypadku stuleci czy wieków, a i to wyłącznie w języku polskim, ponieważ w przeważającej liczbie języków obcych (nawet w bardzo nam bliskim czeskim) używa się już w tym celu liczb arabskich. Może i nas to czeka w nieodległej przyszłości? Co o tym sądzicie?

Radosław Biel
Redaktor ds. Wpisów Internetowych | strona | + wpisy

Archeolog. Doktorant Politechniki Wrocławskiej. Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie problemów ze stroną, profilami AŻ lub ofertami patronatów medialnych. Pasjonat technologii i gier komputerowych.

A może jeszcze...


  •  
  •  
  •  
  •  
  •  

Dodaj komentarz

css.php
Pliki cookie Aby zapewnić sprawne funkcjonowanie tego portalu, czasami umieszczamy na komputerze użytkownika (bądź innym urządzeniu) małe pliki – tzw. cookies („ciasteczka”). Podobnie postępuje większość dużych witryn internetowych.