Cyfry rzymskie i przeliczanie na liczby

Rzymski system zapisywania liczb powstał w starożytnym Rzymie i pozostał sposobem zapisywania liczb i cyfr w całej Europie aż do późnego średniowiecza. Liczby w tym systemie są reprezentowane przez kombinacje liter alfabetu łacińskiego. Współczesne użycie wykorzystuje siedem symboli, każdy ze stałą wartością całkowitą.

Cyfry rzymskie – przelicznik liczby w systemie rzymskim

• I = 1
• V = 5
• X = 10
• L = 50
• C = 100
• D = 500
• M = 1 000

Sposób zapisu pełnych liczb do 3000

Sposób tworzenia i odczytu przykładowej liczby

Aby utworzyć liczbę, trzeba zestawić odpowiednie znaki, poczynając od tego oznaczającego liczbę największą do tego oznaczającego liczbę najmniejszą. Następnie

W dużym uproszczeniu jest pięć podstawowych zasad:

1. Znaki zestawiamy poczynając od tej oznaczającej największą wartość do najmniejszej,
2. każdy rząd należy rozpisać jako osobną cyfrę (tzn. tysiące, setki, dziesiątki),
3. zero jest pomijane,
4. jednakowe cyfry w rzędzie są zawsze dodawane,
5. a cyfry różne są odejmowane lub dodawane w zależności od położenia cyfry mniejszej –
   • gdy cyfra mniejsza jest (za) po prawej od większej to jest dodawana,
   • a jeśli (przed) po lewej od większej to jest niej odejmowana.

Dzięki przestrzeganiu tych zasad I może występować jedynie przed V i X; X tylko przed C i L; a C poprzedza jedynie D i M. W ten sposób w 4(IV) i 9(IX), pierwszy symbol (I) jest odejmowany od większego (V lub X), unikając w ten sposób nieużywanych aktualnie poczwórnych znaków (IIII, i VIIII). W ten sam sposób działa to dla wyższych liczb czyli dla 40 (XL) i 90 (XC), a także 400 (CD) i 900 (CM).

Najłatwiej więc liczbę rzymską wyobrazić sobie jako sumę wszystkich znaków, w której gdy natrafimy na dwie różne cyfry, bierzemy pod uwagę ich rząd i położenie, a następnie dodajemy lub odejmujemy od siebie mniejszą do/od większej. I tak:

• IV = -1(I) + 5(V) = 4
• VI = 5(V) + 1(I) = 6
• VII = 5(V) + 1(I) + 1(I) = 7
• XCV = -10 (X) + 100(C) + 5(V) = 95
• CM = -100 (C) + 1000(M) = 900
• MIX = 1000(M) – 1(I) + 10(X) = 1009
• MXXV = 1000(M)+ 10(X) + 10(X) + 5(V) = 1025
• MMXIV = 1000(M) + 1000(M) + 10(C) – 1(I) + 5(V) = 2014
• MMCLXVI = 1000(M) + 1000(M) + 100(C) + 50(L) + 10(X) + 5(V) +1(I) = 2166

Cyfry rzymskie dziś i gdzie najłatwiej je znaleźć?

Używanie cyfr i liczb rzymskich trwało długo po upadku Cesarstwa Rzymskiego. Dopiero od XIV wieku cyfry rzymskie zaczęto zastępować w większości kontekstów bardziej uniwersalnymi cyframi arabskimi; jednakże proces ten był stopniowy i użycie cyfr rzymskich w niektórych drobnych zastosowaniach trwa do dziś. Jeszcze do niedawna najczęściej można je było znaleźć na tarczach zegarów, lecz w erze wszechobecnych zegarów elektronicznych stają się one coraz rzadziej spotykane. Co raczej nie ulegnie zmianom mody to zapisywanie za ich pomocą liczb porządkowych w imionach władców oraz dat – miesięcy, lat i stuleci. Jednak w przypadku tych ostatnich pewność mamy wyłącznie w przypadku stuleci czy wieków, a i to wyłącznie w języku polskim, ponieważ w przeważającej liczbie języków obcych (nawet w bardzo nam bliskim czeskim) używa się już w tym celu liczb arabskich. Może i nas to czeka w nieodległej przyszłości? Co o tym sądzicie?

Radosław Biel

Redaktor naczelny AŻ | Oficjalna strona

Doktor nauk inżynieryjno-technicznych. Archeolog. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie problemów ze stroną, profilami Archeologii Żywej, pomysłami na artykuły lub wszelkimi propozycjami współpracy i patronatów. Pasjonat technologii i gier komputerowych. Asystent naukowy w Zakładzie Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.