W najnowszym numerze Archeologii Żywej 3 (81) 2021 piszemy przede wszystkim o romansach archeologii z genetyką i antropologią. A przy okazji tego oczywiście najciekawsze odkrycia, wyniki badań i historie o przeszłości – w tym artykuł o jedynej dotąd znanej nauce egipskiej mumii kobiety w ciąży.
Dostępny w salonach Empik, Garmond, Inmedio, Relay, Ruch lub w naszym sklepie internetowym.
Wesprzyj jedyne czasopismo archeologiczne w Polsce i zamów nasz numer bezpośrednio do domu lub pobierz e-wydanie.
Archeologia Żywa 3 (81) 2021 – słowo od redaktora naczelnego
Zarówno w polskiej, jak i światowej archeologii trwa renesans korzystania z dorobku nauk ścisłych i przyrodniczych. Zaawansowana statystyka, medycyna, teledetekcja, biologia molekularna czy chemia organiczna to już nie sporadycznie realizowane ciekawostki naukowe, a codzienność w badaniach nad przeszłością. Szerokie stosowanie nowych narzędzi i metod badawczych oraz niedogmatyczne podejście do uprawiania archeologii (czego jestem gorącym zwolennikiem) powoduje, że możemy eksplorować tematy dawniej niedostępne dla archeologii, a także weryfikować i uzupełniać dotychczasową wiedzę. Jakie są tego efekty? Ano takie, że uzyskujemy pełniejsze obrazy życia ludzi z przeszłości – często zaskakująco odmienne od dotychczasowych sądów. Właśnie literalnie ludzie z przeszłości, a dokładniej wiedza przechowana w ich szczątkach jest tematem wiodącym aktualnego numeru Archeologii Żywej.
Zapewne Waszą uwagę przykuła okładka najnowszego numeru AŻ. Fotografia z okładki to symbol funkcjonowania współczesnej archeologii, ukierunkowanej na badania multidyscyplinarne. Sportretowana na zdjęciu antropolog i biolog molekularny Joanna Bonczarowska jest autorką artykułu otwierającego temat numeru, w którym opisuje badania genetyczne nad średniowiecznymi patogenami chorobowymi, a także rozważa skutki wywołanych przez nie epidemii dla ewolucji ludzi. Archeogenetyka dała też odpowiedź na pytanie o pochodzenie tajemniczego ludu Etrusków, o czym pisze Szymon Modzelewski. Ze zdobyczy współczesnej medycyny korzystał również antropologiczno-archeologiczny team „Warsaw Mummy Project” – Marzena Ożarek-Szilke, Wojciech Ejsmond, Marcin Jaworski, Stanisław Szilke – badacze pierwszej rozpoznanej egipskiej mumii kobiety w ciąży, co opisują na naszych łamach. O mumiach pisze też Krzysztof Borysławski, przypominając historię egipskich mumii z wrocławskich zbiorów. Zaś Jakub Okonek kreśli obraz mumii we współczesnej kulturze masowej. Niezwykle interesujący artykuł prezentuje także Leszek Gardeła, omawiając wyniki własnych badań nad grobami kobiet wyposażonymi w broń z wczesnośredniowiecznej Skandynawii.
Poza tematem numeru prezentujemy artykuły dotyczące archeologii terenowej. Tu szczególnie polecam lekturę tekstu Martina Gojdy na temat odkryć fortyfikacji polowych z okresu wojen napoleońskich w Czechach, a także tekst Adama Jarycha o rzymskim systemie obronnym w Alpach Julijskich. Natomiast na krańce Cesarstwa Rzymskiego, do miasta Volubilis (współcześnie w Maroku) zabierze nas Maciej Czapski.
Archeologia Żywa 3/2021 – spis treści
- 04 / Gdzie się podziały średniowieczne plagi i jakie są ich konsekwencje dla naszego zdrowia?
Joanna H. Bonczarowska - 10 / Broń w kobiecych dłoniach: Wojowniczki, walkirie i wieszczki w świecie wikingów
Leszek Gardeła - 20 / Mity i ciekawostki o mumiach i klątwach
Jakub Okonek - 24/ Mumie – życie po życiu
Krzysztof Borysławski - 32 / Zagadka pochodzenia Etrusków
Szymon Modzelewski - 42 / Tajemnicza Dama – tajemnicza mama
Marzena Ożarek-Szilke, Wojciech Ejsmond, Marcin Jaworski, Stanisław Szilke - 48 / Jak traktowano osoby niepełnosprawne w przeszłości?
Magdalena Matczak - 54 / System obronny Alp Julijskich (Claustra Alpium Iuliarum)
Adam Jakub Jarych - 62 / Volubilis – rzymskie miasto na krańcach Imperium
Maciej Czapski - 68 / Leif Eriksson: Ku brzegom Vinlandu
Jeremi Kołecki - 76 / Dawna linia obronna z czasów wojen napoleońskich w Czechach
Martin Gojda - 84 / Kuchnia Faraona
Maciej Słowiński - 87 / Słowiańskie demony śmierci
Szymon Jamaszewski
AŻ 3/2021 – podgląd
Gdzie się podziały średniowieczne plagi i jakie są ich konsekwencje dla naszego zdrowia?
Joanna H. Bonczarowska
Patogeny, czyli czynniki chorobotwórcze w postaci bakterii, wirusów, grzybów czy protistów, otaczają nas z każdej strony. Na dzień dzisiejszy, możemy wyróżnić około 1,5 tysiąca gatunków ludzkich patogenów, które zabierają przeszło 16 milionów istnień rocznie. Szacuje się, że częstość występowania chorób zakaźnych była jeszcze wyższa w przeszłości, szczególnie w średniowieczu, kiedy to ogólnie niehigieniczne warunki życia i brak odpowiedniej wiedzy napędzały ich rozpowszechnienie.
Broń w kobiecych dłoniach: Wojowniczki, walkirie i wieszczki w świecie wikingów
Leszek Gardeła
Kiedy w 2017 roku grupa szwedzkich badaczy obwieściła swoją nową interpretację słynnego grobu z cmentarzyska w Birce, w środowisku naukowym i opinii publicznej zawrzało. Wbrew temu, co wcześniej sądzono, badania genetyczne jednoznacznie wykazały, że ów znany od przeszło stu lat grób – zawierający pełen zestaw ekskluzywnej broni oraz oporządzenie jeździeckie – nie należał do mężczyzny lecz… do kobiety.
Tajemnicza Dama – tajemnicza mama
Marzena Ożarek-Szilke, Wojciech Ejsmond, Marcin Jaworski, Stanisław Szilk
Wokół tej mumii już od momentu jej przywieziona do Warszawy w 1826 r. narastały legendy. Miało to być ciało znalezione w królewskich grobowcach w Tebach. Inne źródło podaje, że w Wielkiej Piramidzie w Gizie. Potem twierdzono, że to tebański kapłan z I w. p.n.e. Okazało się jednak, że jest to nieznana kobieta, zmarła w siódmym miesiącu ciąży i przez lata spoczywająca w nie swojej trumnie. Jak do tego doszło.
Leif Eriksson: Ku brzegom Vinlandu
Jeremi Kołecki
Osiągnięcia synów zwykło się spoglądać przez pryzmat końca kariery ich ojców. Również historię Leifa Eriksonna opowiada się dopiero od momentu, gdy jego ojciec Eryk Rudy zakończył kolonizację Grenlandii, spędzając na niej ostatnie lata swojego życia. Dzieje Leifa oraz podróżnika Bjarniego Herjulfssona w konsekwencji miały doprowadzić do zupełnie nowych odkryć, które potem przeszły do historii.
To tylko wybrane propozycje artykułów z bieżącego numeru AŻ. Więcej informacji znajdziecie zarówno w numerze, jak i na naszej stronie internetowej. Zapewne część Czytelników wie, że z redakcją i autorami piszącymi do AŻ można spotykać się w ramach internetowego webinaru z cyklu KONTEKST. A „na żywo”, w terenie też będą okazje do spotkań tego lata, o czym będziemy informować via nasze kanały w mediach społecznościowych.
Życzymy miłej lektury!
Doktor habilitowany, profesor Uniwersytety Przyrodniczego we Wrocławiu. Archeolog, nauczyciel akademicki, redaktor naukowy „Archeologii Żywej”. Na co dzień pracuje w Zakładzie Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej UPWr. Jego zainteresowania naukowe oscylują wokół archeologii historycznej oraz wykorzystania archeologii w naukach przyrodniczych i kryminalistyce. Miłośnik niespiesznych podróży.
Architekt, absolwentka Politechniki Warszawskiej, obecnie sekretarz redakcji Archeologii Żywej. Chętnie zajmuje się również grafiką. Interesuje się historią sztuki, uwielbia wycieczki po Polsce i nie tylko.
Archeolog, doktor nauk inżynieryjno-technicznych, popularyzator. Pierwsza osoba, z którą powinno się kontaktować w sprawie patronatów i ewentualnej współpracy z „Archeologią Żywą”. Post-doc w Katedrze Antropologii Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kultury materialnej późnego średniowiecza i wykorzystania nowoczesnych technologii w archeologii. Pasjonat multimediów i gier komputerowych. Prowadzący cyklu cotygodniowych popularnonaukowych webinarów pt. „Kontekst”
