Prace wykopaliskowe na zamku Bolków odbyły się w drugiej połowie lipca i na początku sierpnia 2023 roku. Miały one na celu rozpoznanie najstarszych faz budowy zamku, w tym próbę odpowiedzi na pytanie o chronologię i kształt założenia obronnego z lat 70. XIII wieku, które wg źródeł pisanych na bolkowskim wzgórzu miał ufundować książę legnicki Bolesław II Rogatka.
Badania zorganizowane zostały wspólnie przez Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze oraz Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kierownikami obliczonego na kilka lat projektu są dr Stanisław Wilk z Działu Archeologii Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze oraz dr Przemysław Nocuń z Zakładu Archeologii Średniowiecza i Czasów Nowożytnych Instytutu Archeologii UJ.
W czasie trzech tygodni wytężonej pracy zespół archeologów, studentów archeologii UJ i wolontariuszy z Klubu Młodych Archeologów, działającego przy Muzeum Karkonoskim, odsłaniał tajemnice zamku. Otwarto trzy niewielkie wykopy, o łącznej powierzchni 34,5 m2, zlokalizowane w południowej oraz północnej części obiektu.
Efekty pierwszego sezonu badań przerosły oczekiwania badaczy. Odnaleziono m.in. kamienne fundamenty nieznanej dotąd średniowiecznej budowli, zlokalizowanej w północnej części zamku. Co prawda nie udało się odsłonić budowli w całości, ale jej obecność przed frontem pałacu książęcego, zdaje się wskazywać na jej reprezentacyjną rolę, być może, kaplicy zamkowej. Hipoteza ta wymaga jednak potwierdzenia podczas kolejnego sezonu badań.
W wykopach odkryto dużą ilość zabytków ruchomych: fragmentów późnośredniowiecznej i nowożytnej ceramiki, naczyń szklanych, szyb okiennych (gomółek) wraz z ołowianymi ramkami, a także przedmioty metalowe (żelazne groty bełtów kuszy, gwoździe, różnego rodzaju okucia, żelazną i srebrną sprzączkę do pasa, ozdobne srebrne szpile oraz dwie ołowiane plomby).
Jednakże najbardziej spektakularnych odkryć dokonano w południowo-wschodniej części zamku, w wykopie założonym między murem obwodowym a wieżą ostatecznej obrony. W warstwie gruzowiska znaleziono tam ponad tysiąc fragmentów późnorenesansowych i barokowych kafli piecowych. Najprawdopodobniej zostały one zdeponowane w tym miejscu w wieku XVIII, kiedy zamek stał się własnością zakonu Cystersów i został poddany przebudowie, lub na początku XIX w. kiedy, po sekularyzacji zakonu, zamek opustoszał i popadł w ruinę.
Wśród kafli wyróżniają się egzemplarze z portretowymi przedstawieniami europejskich władców (króla Polski Zygmunta III Wazy; elektora saskiego Christiana II Wettyna lub króla Danii Christiana IV Oldenburga, królowej duńskiej Anny Katarzyny), a także XVII-wiecznych śląskich arystokratów, wykonane z wielką dbałością o szczegóły. Niektóre z zabytków zaopatrzono w herby rodów panujących (Habsburgów i Wettynów), herby śląskiej arystokracji (np. rodu Świnków/ von Schweinichen – panów na pobliskim zamku Świny) oraz w daty. Niezwykle interesujące okazały się również egzemplarze stanowiące zwieńczenie jednego z pieców, zaopatrzone w blanki, zdobione symbolicznymi wizerunkami gwiazd i – prawdopodobnie – komet. Te ostatnie przedstawione zostały w kształcie łzy, wewnątrz której umieszczono symbol gwiazdy oraz ukośne linie. Opisany ornament przypomina nieco rozpowszechniony w Europie od wieku XVIII bliskowschodni wzór zdobienia tkanin, znany pod nazwą Paisley (turecki: buta, indyjski: butteh).
Nie bez znaczenia jest fakt, iż na kaflach tych widnieje data dzienna: 28 maja 1618 roku. Na razie nie wiadomo dokładnie do jakiego wydarzenia data się odnosi. Warto jednak zauważyć, iż 23 maja 1618 roku wybuchła wojna trzydziestoletnia, zaś jesienią tego samego roku, w wielu miejscach Europy zaobserwowano pojawienie się komety.
Równolegle z badaniami archeologicznymi na zamku odbywał się letni obóz studentów Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, pod kierownictwem prof. dr hab. inż. arch. Małgorzaty Chorowskiej. Studenci pod nadzorem wykładowców, przygotowali dokumentację cyfrową i rysunkową murów zamkowych oraz licznych detali architektonicznych. W ramach ćwiczeń terenowych stworzyli również projekty zagospodarowania zamku i jego lepszej adaptacji dla celów turystycznych.
Bardzo ważne dla poznania dziejów zamku było pobranie próbek do badań dendrochronologicznych. Wykonaniem analiz zajmował się specjalista w tej dziedzinie – Aleksander Konieczny. Dzięki uprzejmości prof. Małgorzaty Chorowskiej znamy już wynik badań jednej z próbek – pobranej ze świerkowego i jodłowego krzyża, zamykającego dębowe okno, zlokalizowane w zewnętrznym murze dawnej wieży mieszkalnej, w południowej części zamku. Wskazuje ona, iż okno pochodzi z 1289 lub 1290 roku, czyli z czasów panowania syna księcia Bolesława II Rogatki – Bolka I Surowego. Daty te czynią drewniane okno z Bolkowa jednym z najstarszych na terenie Polski.
Obecnie w Dziale Konserwacji i w Dziale Archeologii Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze trwają intensywne prace, polegające na oczyszczaniu i zabezpieczeniu zabytków metalowych i szklanych, a także sklejaniu i katalogowaniu zdefragmentowanych naczyń glinianych i kafli. Wstępne wyniki zeszłorocznych badań zaprezentowano na konferencji sprawozdawczej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, która odbyła się na początku grudnia ubiegłego roku w Krakowie.
Rozpoczęte w 2023 roku badania archeologiczne są tylko jednym z elementów szerszego projektu. Obejmuje on dotarcie do rozporoszonej dokumentacji archiwalnej z wykopalisk, które miały miejsce na bolkowskim zamku w 1959 roku oraz na początku XXI w., jak również inwentaryzację i opracowanie naukowe wszystkich dotychczas odkrytych na zamku zabytków archeologicznych. Efektem zaplanowanych działań będzie przygotowanie szeregu artykułów naukowych, wystawa oraz monografia tego wyjątkowego założenia obronnego.
Badania zamku Bolków będą kontynuowane w roku 2024.
Absolwent Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, pracujący obecnie w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół eneolitu i wczesnej epoki brązu w Polsce i w Europie Środkowej, ze szczególnym uwzględnieniem początków użytkowania przedmiotów miedzianych. W pracy muzealnej zajmuje się również zagadnieniami kolonizacji i zagospodarowania Sudetów Zachodnich w późnym średniowieczu. Autor licznych publikacji naukowych i popularnonaukowych.
Archeolog. Pracownik naukowy w Zakładzie Archeologii Średniowiecza i Czasów Nowożytnych Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalizuje się w archeologii prawnej oraz w archeologii późnego średniowiecza i nowożytności (zamki, dwory obronne). Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół zagadnień związanych z funkcjonowaniem zamków w krajobrazie kulturowym średniowiecznej Europy Środkowej. Zajmuje go również problematyka archeologii i kultury średniowiecznego Południowego Kaukazu (przede wszystkim Gruzji).
