Etruskowie należą do najbardziej tajemniczych ludów starożytności. Już greccy i rzymscy autorzy zadawali pytanie, które do dziś pozostaje bez definitywnej odpowiedzi: Skąd wzięli się Etruskowie? Byli rdzenną ludnością Italii? Przybyli z Anatolii? A może – jak chciał Liwiusz – napłynęli do Italii z terenów alpejskich?
Badania etruskiego DNA
W ostatnich dziesięcioleciach archeologom i historykom w poszukiwaniach odpowiedzi na te pytania pomaga genetyka. Do tej pory wyniki różnych badań wskazywały raczej na migrację z terenów małoazjatyckich lub egejskich. Takie wnioski wyciągnął m.in. zespół Cristiana Vernesiego1)VERNESI C., CARAMELLI D., DUPANLOUP I., BERTORELLE G., LARI M., CAPPELLINI E., MOGGI-CECCHI J., CHIARELLI B., CASTRÌ L., … BARBUJANI G. 2004. The … Więcej, który przeanalizował 30 próbek kopalnego mtDNA z Etrurii i porównał je z podobnymi próbkami z przyległych terenów (potwierdziły to badania zespołu Franceski Brisighelli opublikowane w 20072)CAPELLI C., BRISIGHELLI F., SCARNICCI F., ARREDI B., CAGLIA’ A., VETRUGNO G., TOFANELLI S., ONOFRI V., TAGLIABRACCI A., … PASCALI V.L. 2007. Y … Więcej). Podobne rezultaty przyniosło badanie DNA współczesnych mieszkańców Toskanii, u których zespół Alessandra Achillego zaobserwował nieproporcjonalnie dużą domieszkę mtDNA małoazjatyckiego w porównaniu z mieszkańcami innych regionów Italii3)ACHILLI A., OLIVIERI A., PALA M., METSPALU E., FORNARINO S., BATTAGLIA V., ACCETTURO M., KUTUEV I., KHUSNUTDINOVA E., … TORRONI A. 2007. … Więcej. Nawet analizy mtDNA ras krów charakterystycznych dla dzisiejszej Toskanii pokazały, że te zwierzęta są genetycznie bliższe bydłu bliskowschodniemu niż europejskiemu.
Nowsze badania, korzystające z bardziej wyrafinowanych metod, zaczęły jednak podważać wcześniejsze ustalenia. W 2013 roku zespół Franceski Tassi opublikował wyniki komputerowych symulacji, które potwierdzają genetyczne podobieństwo Etrusków (i dzisiejszych Toskańczyków) do mieszkańców Anatolii4)TASSI F., GHIROTTO S., CARAMELLI D., BARBUJANI G. 2013. Genetic evidence does not support an etruscan origin in Anatolia, „American Journal of … Więcej. Nie jest ono jednak na tyle silne, aby świadczyło o masowej migracji pod koniec II tysiąclecia p.n.e. Wskazuje raczej na związki sięgające znacznie głębiej w prehistorię. Do podobnych wniosków doszedł zespół Silvii Ghirotto5)GHIROTTO S., TASSI F., FUMAGALLI E., COLONNA V., SANDIONIGI A., LARI M., VAI S., PETITI E., CORTI G., … BARBUJANI G. 2013. Origins and Evolution of … Więcej
Z czasem archeolodzy i paleogenetycy zauważyli też, że nadmierne skupienie się na pochodzeniu Etrusków doprowadziło do zaniedbania innych terenów Italii – pobrano tam znacznie mniej próbek. Nadrobienie tych zaległości ukazało nieco inny genetyczny obraz mieszkańców Półwyspu Apenińskiego 1. połowy I tysiąclecia p.n.e. Różnice między Etruskami a pozostałymi „Italikami” zaczęły się zacierać.
Od neolitu po średniowiecze
Cosimo Posth zabrał głos w tej debacie jako ostatni. Jego zespół w 2021 roku opublikował wyniki analizy 82 genomów pozyskanych ze starożytnych i wczesnośredniowiecznych szkieletów pochodzących przede wszystkim z Toskanii i Lacjum6)POSTH C., ZARO V., SPYROU M.A., VAI S., GNECCHI-RUSCONE G.A., MODI A., PELTZER A., MÖTSCH A., NÄGELE K., … KRAUSE J. 2021. The origin and legacy … Więcej. Badania wskazują, że Etruskowie byli najpewniej lokalną ludnością o rodowodzie neolitycznym z domieszką ludności stepowej z epoki wczesnego brązu, tym samym nie różnili się genetycznie od swoich italskich (przede wszystkim latyńskich) sąsiadów. Jednak w przeciwieństwie do nich Etruskowie nie porzucili swojego preindoeuropejskiego języka, stąd też wrażenie ich inności.
Zespół Postha nie skupił się tylko na zagadce pochodzenia Etrusków. Badane próbki pochodzą bowiem z okresu obejmującego niemal 2000 lat dziejów środkowej Italii. Zauważono m.in. napływ genów ze Wschodu w ostatnich wiekach przed naszą erą. Zapewne wiąże się to z rzymskimi podbojami i sprowadzeniem niewolników ze świata hellenistycznego. Natomiast w próbkach z epoki późnoantycznej i ze średniowiecza zaobserwowano domieszkę genów „środkowoeuropejskich”, co przypuszczalnie związane było z przemieszczeniami ludności doby Wędrówek Ludów, szczególnie z rozprzestrzenieniem się plemion germańskich.
Wyniki są ciekawe, choć trzeba pamiętać, że 82 próbki z 2000 lat to mało w przypadku badań populacyjnych. Jak zwykle można więc podsumować sakramentalnym: potrzeba więcej badań.
Źródło: Oryginalny wpis pojawił się w serwisie Archeowieści dnia 06.12.2021
Autor: Kamil Kopij
Redakcja: J.M.C.
Korekta językowa: A.J.
Przypisy
| 1 | VERNESI C., CARAMELLI D., DUPANLOUP I., BERTORELLE G., LARI M., CAPPELLINI E., MOGGI-CECCHI J., CHIARELLI B., CASTRÌ L., … BARBUJANI G. 2004. The Etruscans: a population-genetic study., „American journal of human genetics”, 74 (4), s. 694–704, https://doi.org/10.1086/383284. |
|---|---|
| 2 | CAPELLI C., BRISIGHELLI F., SCARNICCI F., ARREDI B., CAGLIA’ A., VETRUGNO G., TOFANELLI S., ONOFRI V., TAGLIABRACCI A., … PASCALI V.L. 2007. Y chromosome genetic variation in the Italian peninsula is clinal and supports an admixture model for the Mesolithic-Neolithic encounter., „Molecular phylogenetics and evolution”United States, 44 (1), s. 228–239, https://doi.org/10.1016/j.ympev.2006.11.030. |
| 3 | ACHILLI A., OLIVIERI A., PALA M., METSPALU E., FORNARINO S., BATTAGLIA V., ACCETTURO M., KUTUEV I., KHUSNUTDINOVA E., … TORRONI A. 2007. Mitochondrial DNA variation of modern Tuscans supports the near eastern origin of Etruscans., „American journal of human genetics”, 80 (4), s. 759–768, https://doi.org/10.1086/512822. |
| 4 | TASSI F., GHIROTTO S., CARAMELLI D., BARBUJANI G. 2013. Genetic evidence does not support an etruscan origin in Anatolia, „American Journal of Physical Anthropology”, 152 (1), s. 11–18, https://doi.org/https://doi.org/10.1002/ajpa.22319. |
| 5 | GHIROTTO S., TASSI F., FUMAGALLI E., COLONNA V., SANDIONIGI A., LARI M., VAI S., PETITI E., CORTI G., … BARBUJANI G. 2013. Origins and Evolution of the Etruscans’ mtDNA, „PLOS ONE”, 8 (2), s. 1–11, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0055519. |
| 6 | POSTH C., ZARO V., SPYROU M.A., VAI S., GNECCHI-RUSCONE G.A., MODI A., PELTZER A., MÖTSCH A., NÄGELE K., … KRAUSE J. 2021. The origin and legacy of the Etruscans through a 2000-year archeogenomic time transect, „Science Advances”, 7 (39), s. eabi7673, https://doi.org/10.1126/sciadv.abi7673. |
Archeowieści to partnerski serwis informacyjny prezentujący najnowsze odkrycia, badania i hipotezy dotyczące dziejów ludzkości i życia na Ziemi. Reaktywowany w 2021 roku przez Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
