Funeralia gnieźnieńskie 2023

Człowiek bez wątpienia jest elementem przyrody: żyje w niej i dzięki niej. Obok świata roślin człowiekowi w życiu codziennym towarzyszyły różne gatunki zwierząt, lecz stosunek człowieka do zwierząt i ich wzajemne relacje zmieniały się w ciągu wieków. To one właśnie są tematem tegorocznej konferencji: Funeraliów Gnieźnieńskich pt. „Prawy dba o duszę swego zwierzęcia domowego”. Człowiek wobec świata zwierząt, które odbędą się w dniach 17-18 maja 2023 roku w Gnieźnie.

Szczególnym momentem historii było udomowienie zwierząt, co wiązało się ze zmianą sposobu gospodarowania zasobami środowiskowymi. Zwierzęta przestały być traktowane wyłącznie, jako mięso-pożywienie, ale zaczęto wykorzystywać ich inne produkty (np. mleczne) do wykarmienia grup ludzkich. Równocześnie zaczęto eksploatować siłę zwierząt w rzemieślnictwie, rolnictwie, budownictwie czy transporcie.

Związek człowieka ze zwierzętami stał się na tyle ważny i znaczący, że zaczęto traktować je jako atrybut bogactwa i prestiżu. Zwierzęta stały się też obiektem fascynacji – nadawano im cechy ludzkie, były inspiracją w sztuce i wzorcem dla rozmaitych działań. Fascynacja ta przeradzała się w kult, w którym oddawano im cześć i hołd, a niektóre z nich stawały się bohaterami mitów, baśni i legend, symbolami rodowymi czy totemami. Dochodziło do utożsamiania się ludzi z niektórymi gatunkami zwierząt.

Choć strategia funkcjonowania naszego gatunku zmieniała się pod wpływem zwierząt, trzeba również pamiętać, że ich udomowienie przyczyniło się do rozprzestrzenienia wielu chorób i patogenów.

Tematyką tegorocznych Funeraliów jest wpływ zwierząt na historię naszego gatunku.

Będziemy starali się znaleźć odpowiedzi na takie pytania jak:

• Jaka była wspólna historia człowieka i zwierzęcia?
• Które gatunki zwierząt stały się nieodłącznymi towarzyszami człowieka? Które z nim współpracowały, które stały się dostarczycielami pożywienia, a które zawsze żyły obok człowieka? Jaka jest historia oswajania i udomowienia zwierząt?
• Czy rola zwierząt jest wyłącznie pozytywna, czy też odnajdujemy biologiczne negatywne skutki tej ścisłej koegzystencji?
• Jak traktowano zwierzęta po śmierci? Czym były ich pochówki i wspólne pochówki człowieka i zwierzęcia?
• Czy zwierzęta obecne w życiu doczesnym człowieka przenosiły się z nim w zaświaty, a wyrazem tych wyobrażeń są groby zwierząt lub ich wspólne pochówki z ludźmi?

Program konferencji

17 maja (środa)

• 9.00 Rozpoczęcie konferencji
• 9.15-9.45 Wykład wprowadzający – prof. dr hab. Daniel Makowiecki (UMK, Toruń)

Sesja I (przewodniczenie: prof. ucz. dr hab. Krzysztof Borysławski)

• 9.45-10.00 Jacek Woźny: U źródeł wspólnoty ludzko-zwierzęcej in illo tempre w świetle języka, symboli i mitologii pradziejowych
• 10.00-10.15 Dagmara Haładaj, Hanna Mańkowska-Pliszka, Halina Przychodzeń, Ewa Rzeźnicka: Bogowie na co dzień i od święta. Stosunek starożytnych Egipcjan do zwierząt
• 10.15-10.30 Aleksandra Pudło, Henryk Paner, Marta Osypińska: Zwierzęta w pradziejowych pochówkach na Pustyni Bayuda w Sudanie
• 10.30-10.45 Marta Osypińska: Nie-ludzie w społeczności Berenike (I-II w., Egipt). Dane archeozoologiczne z cmentarzyska zwierząt w dyskursie o wartości i tożsamości w antyku
• 10.45-11.00 DYSKUSJA

Sesja II (przewodniczenie: prof. dr hab. Krzysztof Szostek)

• 11.00-11.15 Ewa Bugaj: Garść uwag o zwierzętach domowych jako towarzyszach zabaw dziecięcych w antyku na podstawie danych ikonograficznych i historycznych
• 11.15-11.30 Grzegorz Sus: Animalia curiosa w tekstach antycznych
• 11.30-11.45 DYSKUSJA
• 11.45-12.15 Przerwa kawowa
• 12.15-12.30 Agnieszka Stempiń: Dlaczego „kości” zostały rzucone?
• 12.30-12.45 Małgorzata Zalewska: Zwierzęta w życiu bialskich Radziwiłłów
• 12.45-13.00 Kamil Wasilkiewicz: Templariusze wobec zwierząt (XII-XIV w.). Perspektywa historyczna
• 13.00-13.15 Kamil Kajkowski: Bydło w wyobrażeniach eschatologicznych wczesnośredniowiecznych Słowian zachodnich. Kontekst nekropoliczny
• 13.15-13.30 DYSKUSJA
• 13.30-14.45 Przerwa obiadowa
• 14.45-15.30 Zwiedzanie Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

Sesja III (przewodniczenie: prof. UAM dr hab. Mateusz Jaeger)

• 15.45-16.00 Jacek Górski, Przemysław Makarowicz: Zwierzęta w życiu obrzędowym społeczności trzcinieckiego kręgu kulturowego
• 16.00-16.15 Kamilla Waszczuk, Andrzej Michałowski, Daniel Żychliński: Pokarm żywych czy umarłych? Ślady konsumpcji mięsa w nasypach kurhanów kultury wielbarskiej na stanowisku nr 37 w Mirosławiu, gm. Ujście, pow. pilski
• 16.15-16.30 Łukasz Miechowicz: Zwierzęta w ciałopalnym obrządku pogrzebowym Słowian na przykładzie znalezisk z obszaru dzisiejszej Polski
• 16.30-16.45 Magdalena Przysiężna-Pizarska: Rytuały przedchrześcijańskie na grodzisku w Ryczynie pow. Oława – uwagi archeologiczne
• 16.45-17.00 Paweł Szczepanik, Daniel Makowiecki, Wojciech Chudziak: Konie w kulturze Słowian. Pomiędzy wierzeniami przedchrześcijańskimi, a religijnością ludową. Studia przypadków
• 17:00-17.30 DYSKUSJA
• 19.00 kolacja

18 maja (czwartek)

Sesja IV (przewodniczenie: prof. ucz. dr hab. Alicja Budnik)

• 9.15-9.30 Katarzyna Biernacka, Jacek Szczurowski: Czy na drzwiach gnieźnieńskich znajduje się małpa? Analiza elementu bordiury Porta Regia z perspektywy antropologa
• 9.30-9.45 Anna Izabella Zalewska: (Nie)obecność zwierząt w kontekstach dokonanych zbrodni wojennych. Mikro-studium ontologii relacyjnej
• 9.45-10.00 Daryna Kharuk: Furry squad: cooperation between man and animal during the full-scale Russo-Ukrainian war
• 0.00-10.15 Aleksandra Szafarowicz, Aleksandra Karykowska: Prozdrowotny wpływ psa na człowieka na przestrzeni wieków
• 10.15-10.30 Zuzanna Majbrodzka: Z badań nad rolą psa w sferze obrzędowej społeczności kultury przeworskiej na Kujawach – nowe spojrzenie
• 10.30-10.45 Jacek Bojarski: Człowiek, koń, pies – razem za życia i po śmierci. Refleksje na przykładach pochówków z Kałdusa
• 10.45-11.00 DYSKUSJA
• 11.00-11.30 Przerwa kawowa

Sesja V (przewodniczenie: prof. dr hab. Janusz Piontek)

• 11.30-11.45 Maciej Gembicki: Zmiany morfologiczne neolitycznego bydła z terenów Serbii i Polski
• 11.45-12.00 Alicja Budnik, Beata Borowska-Strugińska, Justyna Marchewka-Długońska: Gruźlica jako pamiątka po udomowieniu zwierząt. Przypadek nowożytnego Zbucza
• 12.00-12.15 Aleksandra Karykowska, Paweł Konczewski, Barbara Kwiatkowska, Joanna Witan, Aleksandra Lisowska-Gaczorek, Krzysztof Szostek: Ryby w diecie mieszkańców wsi Libkovice (Czechy) w późnym średniowieczu i nowożytności
• 12.15-12.30 Jacek Tomczyk, Anna Myszka, Anna Gręzak, Aleksandra Lisowska-Gaczorek, Krzysztof Szostek: Dieta populacji Radomia (XI-XIX w.) w badaniach odontologiczno-środowiskowych
• 12.30-12.45 Tomasz Skorupka: Motywy ptaków na zabytkach archeologicznych z ziem polskich (XI w. p.n.e. – XVII w. n.e.)
• 12.45-13.00 Martyna Wiejacka: Kury i bieliki. Dwie różne relacje człowieka i ptaków na podstawie analiz archeozoologicznych
• 13.00-13.15 DYSKUSJA

Zakończenie konferencji

• 13.15-14.30 Przerwa obiadowa
• 14.30-16.00 Warsztaty archeozoologiczne (dr Alicja Gręzak – Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski): Archeozoologia w praktyce

Kontakt

Wszystkie szczegółowe informacje wraz z danymi kontaktowymi i pełnym wykazem organizatorów znaleźć można na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Antropologicznego, zaś pytania prosimy kierować na ten adres mailowy: funeralia2020@gmail.com